تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر در گفت‌وگو با ایلنا:
ترانس‌خزر؛ از ورود گاز ترکمن‌ها به اروپا تا قطع سواپ به ایران/ رژیم حقوقی خزر اجازه عملیات می‌دهد؟
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر گفت: رژیم حقوقی دریای خزر نیاز به تایید کشورهای دیگر منطقه برای اجرای پروژه ترانس‌خزر دارد که فعلا این موضوع روشن نیست و عدم دقیق بودن رژیم حقوقی به احتمال زیاد از پیشرفت چنین پروژه‌ای جلوگیری می‌کند.
همایون فلکشاهی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی اجرای پروژه ترانس‌خزر و تبعات آن بر ایران اظهار داشت: اگر پروژه اجرا شود، خط لوله ترانس‌خزر می‌تواند گاز ترکمنستان را از طریق زیردریایی و زمینی از جمهوری آذربایجان به اروپا حمل و نقل کند. اما این پروژه با چالش‌های عظیمی از جمله چالش‌های اقتصادی، فنی، سیاسی و ژئوپلیتیکی مواجه است. بنابراین ارزیابی ما این است که با وجود بحران گاز در اروپا بعد از جنگ روسیه و اوکراین، این پروژه در حال حاضر عملی نیست و هیچ نشانه‌ای هم مبنی بر اجرایی شدن آن در آینده دیده نمی‌شود.
ترکمنستان برای جانشینی روسیه آماده می‌شود
وی درباره تغییر نقشه انرژی کشورهای آسیای میانه با پروژه ترانس‌خزر گفت: جمهوری ترکمنستان، کشوری است که بعد از روسیه، ایران و قطر جایگاه چهارم در میزان ذخایر گاز طبیعی را دارد و دومین میدان بزرگ گازی جهان یعنی میدان گالکینیش یولوتان بعد از میدان مشترک پارس جنوبی را داراست و صادرات گاز طبیعی منبع اصلی درآمد دولتی و اقتصاد جمهوری ترکمنستان است. مشکل اساسی ترکمنستان محصور بودنش است که باعث شده به سختی بتواند راه‌های صادراتی برای گاز خود در اختیار داشته باشد. ترکمنستان تاکنون با یک خط لوله انتقال گاز به غرب چین فقط یک راه صادراتی اصلی تکمیل کرده است. خط لوله‌های دیگری به ایران و روسیه دارد اما در سال‌های اخیر این مبادلات یا قطع شده‌اند یا به میزان اندکی کاهش پیدا کردند. بنابراین در زمانی که اروپا سعی دارد وابستگی خود از واردات گاز از روسیه را به صفر برساند، پروژه ترانس‌خزر می‌تواند به ترکمنستان اجازه دهد تا به مشتریان اروپایی دسترسی پیدا کند. ازبکستان کشور دیگر منطقه است که صادرات گاز طبیعی دارد اما با توجه به میزان کم ذخایر و استخراج این کشور, پروژه ترانس‌خزر نمی‌تواند تراز گاز این کشور را تغییر دهد، اما در هر حال ترانس‌خزر در واقع مسیری برای تغییر نقشه انرژی در ترکمنستان خواهد بود.
گاز ایران و روسیه را دور می‌زنند؟
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر در ادامه درباره اینکه آیا این ترانس‌خزر را می‌توان راهی برای دور زدن پروژه‌های گازی ایران و روسیه دانست، تاکید کرد: اگر این پروژه اجرایی شود قطعا این اتفاق خواهد افتاد، به خاطر این که ذخایر بزرگ ترکمنستان می‌توانند در بلندمدت تا حدی جایگزین گاز روسیه و حتی جمهوری آذربایجان در بازار اروپا باشند، اما این کار نه فقط نیاز به توافق سیاسی مهم در زمینه ترانس‌خزر دارد بلکه نیاز به سرمایه‌گذاری عظیمی در صنعت بالادستی ترکمنستان دارد تا تولید گاز از ۸۰ میلیارد مترمکعب دو تا سه برابر شود.
ترانس‌خزر؛ فعلا تهدیدی برای مسکو
وی ادامه داد: این پروژه همچنین در بلندمدت می‌تواند رقیب مهم تجارت گاز میان اروپا و ایران باشد که البته فعلا ایده تجارت بین ایران و اروپا یک ایده‌ای است که در بلندمدت می‌تواند مطرح شود و آنهم در صورتی‌که تغییرات زیادی در روابط سیاسی انجام شود. اما در هر حال پروژه ترانس‌خزر فعلا تهدیدی برای روسیه است. در سال میلادی ۲۰۲۲، اروپا توانسته وابستگی واردات گاز طبیعی از روسیه از ۴۰٪ در اوایل سال به کمتر از ۱۰٪ برساند. در آینده نزدیک امکان اینکه این سهم به صفر کاهش پیدا کند وجود دارد. از آن سو واردات اروپا از نروژ و ال‌ان‌جی به ویژه از آمریکا شدیداً افزایش پیدا کرده است.
رژیم حقوقی خزر دست و پای ترانس‌خزر را می‌بندد
فلکشاهی خاطرنشان کرد: ترانس‌خزر صد در صد پایان پروژه احتمالی صادرات گاز ایران به اروپا نخواهد بود، اما صدمه سنگینی به این آرزو خواهد زد. به هر حال در کوتاه‌مدت به علت روابط سیاسی بد و البته مشکلات تامین بازار داخلی در ایران، هیچ امیدی برای صادرات گاز ایران به اروپا وجود ندارد. اما خودِ پروژه ترانس‌خزر هم با مشکلات عظیمی چه از لحاظ اقتصادی یا سیاسی روبه‌رو است. رژیم حقوقی دریای خزر نیاز به تایید کشورهای دیگر منطقه برای اجرای این پروژه دارد که فعلا این موضوع روشن نیست و عدم دقیق بودن رژیم حقوقی به احتمال زیاد از پیشرفت چنین پروژه‌ای جلوگیری می‌کند.
کشمکش بین ایران، روسیه- آمریکا، اروپا
وی با اشاره موضوع حقوقی دریای خزر و مانعی که بر سر اجرای ترانس‌خزر ایجاد می‌کند، گفت: اگر قرار است پروژه اجرا شود، تا اجرایی شدن زمان خیلی زیادی است. کشورهای دیگر منطقه مثل ایران و روسیه حداکثر تلاش خود را خواهند کرد تا اجازه ندهند این پروژه پیش برود. بنابراین با توجه به اهمیت ایران و روسیه، امکان اینکه ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بتوانند به یک توافق نهایی برسند کم است، مخصوصا با توجه به قدرت نفوذ روسیه در سیاست و اقتصاد ترکمنستان. این پروژه فقط با پشتیبانی کامل اتحادیه اروپا و آمریکا می‌تواند پیش برود، اما هزینه‌ها، و چالش‌های سیاسی باعث می‌شوند که ترانس‌خزر جزء اولویت‌های غرب نباشد. فعلا غرب می‌تواند دسترسی به گاز ارزان‌تر از طریق ال‌ان‌جی مثلا از آمریکا و قطر و یا موزامبیک برخوردار باشد.
احتمال خداحافظی با سواپ گاز ترکمنستان
تحلیلگر موسسه بین‌المللی کپلر درباره اجرای پروژه ترانس‌خزر و تاثیر آن بر توقف سواپ گاز ترکمنستان به ایران توضیح داد: اگر فرض کنیم این پروژه عملی شود، دیگر سواپ گاز با ایران هیچ نفعی نه برای ترکمنستان و نه برای جمهوری آذربایجان خواهد داشت. سواپ گاز دقیقا به این دلیل است که ترکمنستان بتواند بخش اندکی از تولید گاز خود را از راه زمینی از خاک ایران به جمهوری آذربایجان صادر کند. بنابراین اگر پروژه اجرا شود، سواپ گاز بعد از پایان یافتن شرایط و ضوابط قرارداد دیگر تمدید نمی‌شود.
ترانس‌خزر ادامه ترانس‌آناتولین و منافع ترکیه
وی در ادامه درباره تاثیر پروژه بر افزایش نفوذ ترکیه در قفقاز دارد نیز خاطرنشان کرد: با توجه به روابط فرهنگی زبانی قوی بین ترکیه، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، احداث این خط لوله احتمالا به نفوذ ترکیه در منطقه کمک خواهد کرد. در دو سال اخیر، ترکیه توانسته از فرصت‌های ژئوپولتیکی منطقه از جمله در جنگ ناگورنو قره‌باغ ۲۰۲۰ و بعد از شروع جنگ روسیه و اوکراین استفاده کند، خط لوله ترانس‌خزر بعد از ترکمنستان و جمهوری آذربایجان به احتمال زیاد همان راه خط لوله ترانس‌آناتولین را خواهد گرفت، یعنی از ترکیه عبور خواهد کرد. بنابراین این پروژه برای نفوذ ترکیه هم در قفقاز و هم در اروپا اهمیت زیادی دارد و هم از لحاظ اقتصادی که بتواند به واردات گاز خود تنوع بیشتری ایجاد کند و در کل در میان‌مدت این به ضرر ایران خواهد بود.
