ترانس‌خزر؛ خط لوله‌ای که ایران را دور می‌زند/ چرا سیاست گازی هاشمی‌رفسنجانی اجرایی نشد؟

محمود خاقانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره برنامه ترکیه، ترکمنستان و آذربایجان برای اجرایی کردن خط لوله ترانس‌خزر و تاثیر آن بر برنامه‌های احتمالی صادراتی ایران اظهار داشت:  بحث احداث خط لوله در عرض دریای خزر و انتقال گاز ترکمنستان از مسیر باکو و تفلیس و ارزوم تا اروپا جدید نیست و از زمان فروپاشی شوروی سابق مطرح بوده است. در آن زمان امریکا وارد دریای خزر شده بود و براینکه صادرات انرژی منطقه از مسیر ایران و روسیه نباشد این بحث را مطرح کرد. آن زمان گاز ترکمنستان از مسیر روسیه به اروپا می‌رفت، گاز ایران هم از مسیر شوروی سابق و خط لوله آیگت یک و آستارا به جمهوری آذربایجان (شوروی سابق) و اروپا می‌رفت اما ایران پولی از اروپا دریافت نمی‌کرد و شوروی سابق به جای گاز به ایران کالا و خدماتی مثل وسیله حمل و نقل نظامی می‌داد و یا ذوب آهن اصفهان را احداث کرد. 

وی افزود: آن زمان ایران امکانی برای صادرات گاز به اروپا نداشت ولی چون روسیه هم ایران و هم ترکمنستان را رقیب می‌دید ایران را متقاعد کرده بود که با احدث هرگونه خط لوله از عرض دریای خزر به دلایل زیست محیطی مخالفت کند اما در نهایت در پیگیری سیاست دولت هاشمی‌رفسنجانی برنامه‌ریزی‌هایی، روابط خوبی با نیازف رئیس‌جمهور ترکمنستان برقرار شد که در پی آن سد دوستی هم احداث شد؛ آن زمان ما توانستیم یک خط لوله برای صادرات گاز ترکمنستان از مسیر کردکوی احداث کنیم، یعنی درواقع ایران اولین در را برای صادرات گاز ترکمنستان به خارج از شوروی سابق باز کرد و انتظار می‌رفت گاز ترکمنستان و ایران از مسیر ترکیه به اروپا برود. اما متاسفانه دیپلماسی انرژی که آن زمان طراحی شده بود تحت تاثیر دیپلماسی هسته‌ای قرار گرفت و زمینه لازم فراهم نشد که به نتیجه برسد، ما دنبال این بودیم که گاز و نفت قزاقستان از مسیر ترکمنستان به ایران بیاید و از مسیر ایران به اروپا برود، مطالعات آن را شرکت‌های اروپایی انجام دادند و اکنون این گزارشات که با هزینه بسیار بالایی تهیه شده بودند در وزارت نفت خاک می‌خورند.

مدیر کل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت تصریح کرد: در آن دوران ثابت شد برای صادرت نفت و گاز آسیای مرکزی به بازارهای بین‌المللی و از جمله اروپا ایران از نظر محیط زیستی بهترین و از نظر اقتصادی با صرفه‌ترین است اما دیپلماسی انرژی دولت نهم و دهم این اجازه را نداد و دولت‌های بعد نیز آنگونه که باید پیگیری نکردند. بعد از عملیات ویژه روسیه در اوکراین که اروپایی‌ها و امریکا وارد جنگ با روسیه شدند، توجه اروپا برای جایگزینی گاز روسیه در بازار به ترکمنستان بعنوان چهارمین کشور بزرگ ذخایر گازی جهان جلب شد در همین حال اکنون چین هم دنبال گاز ترکمنستان است، درواقع اکنون چین و اروپا در ترکمنستان رقابت و یا شاید رفاقت می‌کنند، روسیه هم اکنون چندان مخالف نیست که گاز ترکمنستان با احداث خط لوله از عرض دریای خزر به اروپا برود شاید می‌توان گفت که ایران هم رضایت داده است. 

وی ادامه داد: در سال 2018 در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در اکتائو قزاقستان توافق شد اگر مسائل زیست محیطی بر اساس استاندارد بین‌المللی مورد توجه قرار گیرد، احداث خطوط لوله برای صادرات نفت و گاز از عرض خزر مشکلی ندارد، اکنون اروپا روی این موضوع تمرکز کرده و شرکت‌های اروپایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که گاز ترکمنستان را به اروپا ببرند، درواقع روسیه با احداث خطوط لوله برای صادرات گاز کشور خود از مسیر ترکیه به اروپا کمک کرده تا به جای ایران ترکیه محور صادرات گاز اروپا قرار گیرد.

خاقانی درباره تاثیر صادرات گاز ترکمنستان از مسیر خزر به اروپا بر ایران خاطرنشان کرد: قرار است 30 میلیارد متر مکعب گاز در سال از ترکمنستان به اروپا صادر شود اگر گاز قزاقستان هم به مسیر ترکمنستان متصل شود قاعدتا قطر خط لوله‌ای که قرار است احداث شود بزرگتر طراحی خواهد شد و حجم بیشتری از گاز به اروپا خواهد رفت، در آن صورت ممکن است جایی برای صادرات گاز ایران نباشد. نکته مهم اینکه مصرف‌کننده در احداث خط لوله و حتی تولید گاز در ترکمنستان سرمایه‌گذاری می‌کند اما شرایط اینکه مصرف‌کننده در تولید و احداث خط لوله برای صادرات گاز ایران هم سرمایه‌گذاری کند، قطعا فراهم نیست.