مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین:
از آپارتاید نفتی در دنیا تا دیپلماسی کرونایی در چین/ روس‌ها در مهلکه سقف قیمت و قحطی نفتکش
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین گفت: در سیاست اعمال سقف قیمت نفت کشورهای تحت تحریم متحمل شرایط سخت‌تری خواهند شد، خصوصا اینکه بخش عمده فروش کشورهای تحت تحریم بر پایه عرضه تک‌محموله است.
فریدون برکشلی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره تعیین سقف قیمت برای نفت روسیه که از نوامبر اجرایی خواهد شد، اظهار داشت: کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت و شرکت‌های ملی، به طور سنتی یک قیمت فروش رسمی دارند با عنوان Official Selling Price یا به طور اختصار OSP؛ این قیمت به صورت دوره‌ای یا فصلی توسط شرکت‌های ملی اعلام می‌شود و تابعی از شرایط مختلفی هست. معمولا در هر یک از مناطق جغرافیایی مانند خاورمیانه یا امریکای جنوبی، کشوری که بیشترین تولید را دارد، قیمت رسمی را اعلام می‌کند و سایر تولیدکنندگان هم با توجه به مجموعه‌ای از شرایط قیمت‌های رسمی فروش را اعلام می‌کنند. در عین حال کشورهای صادرکننده و شرکت‌های ملی نفت، هریک در راستای منافع و شرایط خود، نسبت به قیمت پایه یا همان قیمت رسمی فروش، تخفیف‌هایی را قائل می‌شوند. اما این قیمت‌ها کاملا محرمانه می‌مانند و به عنوان بندهایی از قرارداد فروش، هیچ‌یک از طرفین قیمت مورد توافق را افشا نمی‌کند.
گروه ۷ در مورد چگونگی تعیین قیمت نفت از سوی خریدار تصمیم‌گیری می‌کند
وی با بیان اینکه این رویه که خریدار بخواهد قیمت مورد نظر خرید را اعلام و اعمال کند در بازار جهانی نفت، سابقه ندارد، افزود: در ابتدا هم که امریکا آن را عنوان کرد هیچ‌کسی جدی نگرفت. غالبا فکر می‌کردند که جنبه سمبولیک و ابزار اعمال فشار روانی دارد. اما با پیگیری امریکایی‌ها و استقبال اتحادیه اروپا، موضوع به تدریج شکل واقعیت به خود می‌گیرد و قرار است که همین روزها در اجلاس سران کشورهای موسوم به گروه ۷ در مورد چگونگی اعمال آن تصمیم‌گیری شود. البته هنوز هم ابعاد عملیاتی آن روشن نیست و احتمالا گروه ۷ ناچار است تا کارگروه و احتمالا دبیرخانه‌ای برای عملیاتی کردن آن برقرار کند.
شرایط کشورهای تحریمی سخت‌تر می‌شود
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین گفت: هدف این سیاست بر این اصل است که نفت روسیه به بازار وارد شود ولی روسیه به قیمت جاری بازار درآمد کسب نکند. تا این تاریخ هندوستان با مقاومت جدی، خود را از این چهارچوب مستثنی کرده و خزانه‌داری امریکا، هم رسما اعلام کرده است. البته این سیاست موجب می‌شود که کشورها و کمپانی‌های خریدار، برای دریافت تخفیف از فروشندگان، دست بالاتری داشته باشند. این وضعیت بر روی بازار جهانی نفت و قیمت عرضه دیگران هم تاثیر می‌گذارد. بدیهی است که کشورهای تحت تحریم متحمل شرایط سخت‌تری خواهند شد، خصوصا اینکه بخش عمده فروش کشورهای تحت تحریم، بر پایه عرضه تک‌محموله است. قرارداد فروش مدت‌داری وجود ندارد که در آن قیمت برای یک دوره مشخص تثبیت شده باشد.
اعمال سقف قیمت را به شکست می‌کشانند
وی با بیان اینکه تخمین و آناتومی تاثیرات اعمال سقف قیمت برای معاملات نفت‌خام روسیه در بازار جهانی دشوار است، خاطرنشان کرد: اول اینکه چنین سیاستی، پیشینه ندارد. این سیاست به معنای این است که خریدار برای یک عرضه‌کننده مشخص تعیین قیمت می‌کند. بدیهی است که موفقیت آن ولو در کوتاه‌مدت و به طور نسبی، برای هر تولیدکننده نفت، نگران‌کننده است. لذا کشورهایی که دیدگاه بلندمدت و استراتژیک نفتی دارند، تلاش خواهند کرد که ضمن تضمین منافع خود، اعمال چنین سیاستی را حتی‌الامکان به شکست برسانند.
دیپلماسی کرونا در چین
برکشلی بیان داشت: در چهارچوب واکنش بازار جهانی، باید توجه داشت که عوامل مختلفی تاثیرگذارند. در هر صورت قیمت تابعی از شرایط عرضه و تقاضاست. در طرف تقاضا، فاکتور چین هنوز هم در هاله‌ای از ابهام است. سیاست به صفر رسانیدن کرونا در چین، تدریجا به دیپلماسی کرونا تبدیل می‌شود. اینکه وقتی یک نفر در خیابانی عطسه کند و فورا یک استان ۷۰ میلیون نفری تحت سخت‌ترین قرنطینه قرار گیرند، از نظر بنده عادی نیست. در هر صورت در طرف تقاضا اکنون تمام توجهات معطوف به عملکرد مثبت و فاخر اقتصاد هند است. وقتی کشور با جمعیت و بزرگی هندوستان، به رشد تولید ناخالص داخلی ۷.۵ درصد می‌رسد، بازار جهانی نفت و اوپک‌پلاس، احساس آرامش می‌کند. کشورهای مkطقه موسوم به آسه‌آن هم عملکرد خوبی دارند. بنابراین تا حد زیادی افت تقاضای چین را جبران می‌کند.
قیمت نفت کاهش نمی‌یابد
وی ادامه داد: در طرف عرضه، اما بیشتر اعضای اوپک‌پلاس، علیرغم تصمیم به ۲ میلیون بشکه کاهش سقف سهمیه‌ها در ۵ اکتبر هنوز هم بعضی از اعضا به سطح سهمیه‌های مصوب نرسیده‌اند. فقط عربستان، کویت و امارات ظرفیت مازاد قابل قبولی دارند. در این بین پرزیدنت بایدن ذخایر استراتژیک نفتی را هم به میدان آورده، اما قیمت کماکان در حوالی ۹۰ دلار در نوسان است. لذا بر اساس ساختار بازار، اعمال سقف قیمت برای نفت روسیه نباید عاملی برای کاهش قیمت محسوب شود. ضمن اینکه ونزوئلا هم که اخیرا مجوزهایی از واشنگتن برای عرضه جهانی گرفته، هنوز نتوانسته چیزی بیشتر از ۱۵۰ هزار بشکه در روز به بازار بین‌المللی عرضه کند. فکر می‌کنم امریکایی‌ها هم می‌دانند که اعمال سقف قیمت نمی‌تواند به کاهش قیمت نفت و فراورده‌های نفتی منجر شود.
رکود اقتصادی برای نفت روسیه و اوپک مهلک‌تر از سقف قیمت است
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین خاطرنشان کرد: دبیرخانه اوپک و اعضای اوپک‌پلاس و بازار نفت، هرگونه نتایج احتمالی اعمال سقف قیمت برای عرضه نفت روسیه را زیر نظر دارند. اکنون برای نفت روسیه و برای نفت اوپک، احتمال بروز یک رکود اقتصادی، مهلک‌تر از اعمال سقف قیمت برای نفت روسیه است. در صورت وقوع رکود در اقتصاد امریکا و اتحادیه اروپا، بازار با افت شدید قیمت‌های جهانی نفت مواجه خواهد شد که آسیب آن برای همه خواهد بود.
روسیه به کشورهایی از امریکا پیروی کنند، نفت نمی‌فروشد
وی اضافه کرد: از یک زاویه دیگر هم اوپک با دقت موضوع اعمال سقف برای نفت صادراتی روسیه را زیر نظر دارد. روسیه گفته که در صورت اعمال سقف قیمت، به کشورهایی که قصد پیروی از امریکا و اعمال سقف قیمت را داشته باشند، نفتی نمی‌فروشد. این برای اعضای اوپک یک فرصت هم هست، البته آن دسته از کشورها که قابلیت افزایش تولید دارند. این بدان معناست که گودالی فراخ در بازار ایجاد می‌شود که تولیدکنندگان صاحب ظرفیت مازاد، از آن بهره‌مند می‌شوند. البته همین اکنون هم عربستان یکی از خریداران مهم نفت روسیه است.
عربستان و روسیه باید مکانیسمی برای مبادلات نفتی خود طراحی کرده باشند
برکشلی گفت: در سال ۲۰۱۷ وقتی که یمنی‌ها به تاسیسات آرامکو آسیب رسانیدند و حدود ۳/۲ میلیون بشکه در روز از تولید آرامکو از مدار خارج شد، عربستان برای پاسخگویی به خریداران خود حجم قابل ملاحظه‌ای نفت از روسیه خریداری و به مشتریان خود تحویل داد. بر اساس سیاست آرامکو اعتبار این شرکت، اولویت اول است. این روش کم و بیش ادامه پیدا کرد و عربستان در موقعیت یکی از مشتریان نفت خام روسیه قرار گرفت. لذا عربستان و روسیه باید مکانیسمی برای مبادلات نفتی خود طراحی کرده باشند.
روسیه دچار چالش نفتکش می‌شود
وی ادامه داد: در حقیقت بخشی از گره خوردن و پیوند سیاست و هماهنگی‌های نفتی عربستان و روسیه ریشه در همان واقعه دارد. بنابراین در صورت حذف بخشی از نفت روسیه از بازار در نتیجه اعمال سقف قیمت، اعم از اینکه از طرف روسیه باشد یا از سوی بازار، برای تولیدکنندگان اوپک‌پلاس هم فرصت محسوب می‌شود. توجه به این موضوع مهم است که برای امریکا و متحدان امریکا، تنها ابزار برای اعمال سقف قیمت، بیمه و کشتیرانی است. از آنجا که بخش عمده بیمه‌گران نفتی و شرکت‌های کشتیرانی مرتبط با آنها اروپایی هستند، امریکا مطمئن شده که اعمال سقف قیمت عملی است. البته روس‌ها و خریدان می‌توانند شرکت‌های غیرغربی را برای حمل و نقل دریایی و بیمه تعیین کنند. در فقدان یافتن مکانیسم‌های مناسب برای فروش نفت، روسیه و خریداران با مشکلاتی مواجه خواهند بود. یکی از مشکلات هم پیدا کردن نفتکش هست. عملیات مربوط به تغییر هویت نفت خام ارسالی از طریق عوض کردن یا اصطلاحا کشتی به کشتی( ship to ship ) لازم است، لذا تعداد بیشتری نفتکش لازم خواهد بود. این مشکلی است که شرکت ملی نفت ایران هم سال‌ها است با آن مواجه است.
روسیه با ابزار تهدید و تشویق به قلب بازارهای آسیایی نفوذ کرد
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین خاطرنشان کرد: تا پیش از جنگ اوکراین، بخش عمده‌ای از صادرات نفت و فراورده‌های نفتی روسیه متوجه بازارهای اروپایی و امریکا بود. بیشتر شرکت‌های نفت و گاز روسیه دفاتر فعالی در آمستردام، لندن، وین و شهرهای دیگر داشتند. اکنون همه این دفاتر تعطیل و تحریم شده‌اند. روس‌ها با سرعت زیادی عرضه خود را متوجه بازارهای آسیایی کردند. روسیه برای کسب بازارهای آسیایی از تمام ظرفیت‌های خود استفاده کرد، البته نفت روسیه هنوز تحریم نبود. روسیه با ابزار تهدید و تشویق به قلب بازارهای آسیایی نفوذ کرد. این درست است که حضور عرضه‌کننده بزرگی مانند روسیه، فضای رقابت را برای بقیه بازیگران دشوار می‌کند. این مسئله شامل حال تولیدکنندگان خاورمیانه و ایران هم می‌شود. اما برای تولیدکنندگانی مانند عربستان که در سطح بین‌المللی فعالیت دارند و دربازارهای مختلف حضور دارند، چرخش و جابه‌جایی، راحت‌تر انجام می‌شود.
هیچ بازیگر مهم اقتصادی با تولیدکننده اتهام‌پذیر وارد مودت استراتژیک نمی‌شود
به گفته وی؛ در حال حاضر حجم ذخایر نفتی تحت تحریم، بیش از میزان ذخایر نفتی آزاد از تحریم است. در شرایط تحریم، صنعت نفت روسیه هم آینده‌ای نخواهد داشت. کشورهای تحت تحریم ناچارند تا از اندک فضای موجود استفاده کنند. این طور نیست که بتوان در مورد سازمان اوپک کشورهای تحت تحریم فکر کرد. چین و هندوستان هم برای روسیه برنامه درازمدت نفتی ندارند. هیچ بازیگر مهم اقتصادی در جهان امروز با تولیدکننده اتهام‌پذیر وارد مودت استراتژیک نمی‌شود. کشورهای تحت تحریم هم بیشتر از همکاری، با یکدیگر رقابت خواهند کرد.
سطح نازل دانش نفتی روس‌ها
برکشلی گفت: تولید روسیه در سال‌های اولیه فروپاشی اتحاد شوروی به حدود ۳ میلیون بشکه در روز هم رسید. این تولید نفت ۱۰ میلیونی کنونی، مدیون سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی و انتقال فناوری‌های نوین است. در دهه ۲۰۰۰ میلادی که اولین ارتباطات بین روسیه و اوپک برای همکاری شروع شده بود، بیشتر کارشناسان و منجمله خود بنده از سطح نازل دانش نفتی روس‌ها متحیر می‌شدیم. درحقیقت روس‌ها عمدتا می‌خواستند تا از کارشناسان کشورهای عضو اوپک بازآموزی کنند. به‌تدریج و البته با برقراری ثبات و طراحی سیاست‌های جذاب شرکت‌های بین‌المللی به صنعت نفت روسیه وارد شدند.
تحولات مهمی در جهان ایجاد خواهد شد
مدیر گروه مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین درباره کشمکشی که جنگ روسیه در بازار نفت ایجاد کرده گفت: من جسارت آن را ندارم که بگویم جنگ اوکراین، دنیای نفت را به دو دوره قبل و بعد از جنگ اوکراین تقسیم کرده است، اما این را می‌دانم که این جنگ، تحولات مهمی در جهان ایجاد خواهد کرد. فکر می‌کنم که روسیه در گرداب اوکراین، گرفتار آمده. اوکراین یعنی یمن برای عربستان. جنگ نیابتی ناتو با روسیه در میدان اوکراین. جنگ فرسایشی و شاید طولانی در دیواره مابین اروپا و منطقه اورآسیا. ممکن است که این جنگ فاتحی نداشته باشد اما تعیین‌کننده است، تمام دنیای ناتو در حال جنگ است.
این زمستان، آسان‌ترین زمستان اروپاست
وی ادامه داد: بحث بر سر آن است که آیا اروپا این زمستان را چگونه پشت سر می‌گذارد. بدنه اصلی اقتصاد اروپا صنایع انرژی‌بر است. فولاد، سیمان، اتومبیل، ماشین‌آلات سنگین. اینها به یمن گاز ارزان روسیه رشد کردند. بخش مهمی از آن به چین و کشورهای جنوب صادر می‌شود. قطعات و اجزای آنها در چین ساخته می‌شود. حالا این زنجیره در حال گسستن است. اروپا نمی‌تواند با این هزینه انرژی تولید کند و چین هم در حال تغییر الگوی اقتصاد صادرات-محور به سوی داخلی کردن اقتصاد ملی است.
دنیا به سمت یک آپارتاید نفتی-گازی در حرکت است
به اعتقاد وی؛ دنیا به سمت برقراری یک آپارتاید نفتی-گازی در حال حرکت است. در این جنگ اوکراینی، احتمال پیروزی کارساز روسیه غیرمحتمل است. ایران یک بار در جریان جنگ دوم جهانی، در جهت بازنده سمت‌گیری کرد و تجربه آن تلخ بود.
