قنات، اصلی‌ترین عامل فرونشست‌های تهران است/ وجود ۵۰۰ کیلومتر قنوات شناسایی شده در تهران

علی بیت‌الهی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره نشست خیابان سپاه در تهران اظهار داشت: پنجم مردادماه در خیابان محدوده میدان سپاه فرونشستی رخ داد و باعث انسداد محدوده این خیابان شد. موضوع اصلی در پدیده فرونشست این است که زمان بازندگی‌ها، آب‌های سطحی به مجاری انتقال آب‌های زیرسطحی مانند قنات‌های رها شده و شکاف‌ها و حفراتی که صورت طبیعی زیر زمین وجود دارد، نفوذ می‌کنند و با توجه به نفوذ بیشتر آب در زمان بارندگی، سرعت بالای حرکت و قدرت تخریبی آن، عمل آب شستگی‌های زیر سطحی تسریع  و حفراتی در زیر زمین ایجاد می‌شود.

وی ادامه داد: این روند با گود‌برداری‌ها و انسداد رگ‌آب‌ها در مسیر قنوات در مواردی مانند ساختمان سازی تشدید پیدا می‌کند و آب پشت دیوارهای زیرزمینی و گودبرداری عمیق پشته می‌کند و با شست‌وشوی خاک و حمل و انتقال آن، حفرات زیر سطح زمین ایجاد می‌شود که این حفرات در اثر ارتشعات محیطی به ویژه در معابر و خبایان‌های پرتردد و میادین ریزش می‌کنند و شاهد نشست هستیم.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه تاکنون چندین مورد ریزش خیابان تهران را داشتیم و در آینده هم خواهیم داشت، گفت: این حفرات زیرزمینی ریزش می‌کنند و وقتی  آرام آرام به نزدیک سطح زمین می‌رسند، با ریزش و انحنا مواجه می‌شویم که در حادثه نشست زمین در میدان سپاه همین اتفاق افتاده و با انحنایی که در رویه اسفالتی در زیر رویه اسفالتی رخ داده، حفره نمایان است. نکته حائز اهمیت این است که این ریزش‌ها در میادن و معابر پرتردد می‌تواند بالقوه حادثه آفرین و خطرزا باشد.

بیت‌الهی با اشاره به رشته طولانی قنوات در تهران تاکید کرد: از مهم‌ترین دلایلی که باعث شده شاهد افزایش نشست در تهران باشیم وجود بیش از 500 کیلومتر قنات شناسایی شده است و احتمالا به همین اندازه قنات مخفی، بی‌صاحب و مخفی وجود دارد. مطالعات انجام شده  بر روی شرق تا غرب تهران نشان می‌دهد، در هر 400 متر یک رشته قنات از شمال به جنوب شهر وجود دارد و در زمان گذشته باغات جنوبی تهران از طریق همین قنوات آبیاری می‌شدند و امروز این اراضی به ساختمان تبدیل و این قنوات هم رها شدند.

وی ادامه داد: از آنجایی که قنوات مالکیت شخصی دارند و به لحاظ قانونی هم بلاتکلیف هستند و در این باره سردرگمی از نظر مسئولیت حقوقی قنوات وجود دارد که باید تعیین تکلیف شود و معتقدم یک دستگاه مشخص مانند شهرداری باید موظف ساماندهی قنوات شهری شود.  

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به مسئولیت وزارت نیرو درباره ساماندهی قنوات رها شده و قنات‌های شهری اظهار داشت: وزارت نیرو از دیدگاه منابع آبی مسئول است اما از لحاظ صنایت از قنوات، باید به این نکته توجه داشته باشیم، تمام قنات‌ها مالکیت شخصی دارند و البته با توجه با حجم کار گسترده‌ای هم که ساماندهی این قنوات به دستگاه‌های اجرایی تحمیل می‌کند طبیعی است که دستگاه‌ها مایل به پذیرفتن این مسولیت نباشند اما این موضوع باید از مرجع بالاتری تعیین تکلیف شود.

بیت‌الهی افزود: معتقدم از آنجایی که آب‌های جاری در تعداد زیادی از این قنوات در آبیاری فضای شهری هم توسط شهرداری تهران مورد استفاده قرار می‌گیرند ، مناسب‌ترین دستگاه اجرایی که توانمندی ساماندهی این تعداد قنات را دارد شهرداری تهران است.

وی با تاکید بر اینکه در بررسی تمام فرونشست‌ها از جمله فرونشست شهران، خیابان پیامبر، مولوی، سه راه خیام موارد ردپای قنوات رها شده را می‌بینیم، گفت: یکی از دلایل نشست خیابان سپاه هم مجاری انتقال آب زیرسطحی است که بسیاری از این قنات‌ها هم به دقت شناسایی نشده‌اند و نقشه دقیقی از پراکنش قنوات هم وجود ندارد. از این رو یکی از الزامی‌ترین اقدامات برای احداث بناها، ساخت و سازها و صیانت ایمنی شهری و جلوگیری از فرونشست سطحی این است که نقشه دقیق از قنات را تهیه کنیم.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: در زمان بارندگی، در ارتفاعات بالادست و شمال تهران آب  به زیرخاک‌های تهران از طریق مجاری نفوذ می‌کند و با توجه به شیب تندی که در تهران داریم ،قدرت تخریب رگ آب های زیر سطحی هم بیشتر می‌شود و این شرایط بسیار تحریک کننده‌است.