رئیس دفتر مرکز مطالعات انرژی وین در گفت‌وگو با ایلنا:
DNA سیاست انرژی ایران گازی نیست/ بهترین شرایط برای ما رسانیدن گاز به اروپاست/ سواپ؛ گامی مثبت در مسیری طولانی
برکشلی با بیان اینکه DNA سیاست‌های ایران نفتی است نه گازی، گفت: رسانیدن گاز به اروپا، عمق قدرت استراتژیک و امنیت ملی ایران را آسیب‌ناپذیر کرده و صدور از طریق خطوط لوله موجبات امنیت جمعی کشورهای مسیر را فراهم می‌کند.
فریدون برکشلی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی تجارت گازی ایران اظهار داشت: در گذشته‌های دورتر، گاز جایگاهی در سبد مصرف انرژی کشور نداشت. نفت و فراورده‌های نفتی، سهم غالب در سبد انرژی را داشتند. البته زغال‌سنگ هم جایگاه مهمی داشت. در حقیقت در دهه ۱۳۵۰ در گزارشی که دانشگاه استنفورد از بخش انرژی ایران تهیه کرده بود، نقش زغال‌سنگ را حتی، فراتر از نفت دیده بود. پاره‌ای گزارشات سازمان برنامه و بودجه هم حکایت می‌کرد که زغال‌سنگ، منبع اصلی تامین انرژی ایران بود و در کشفیات از نظر ارزش حرارتی سهم حتی بالاتر از نفت دیده شده بود.
توبیخ به خاطر اکتشاف گاز
وی ادامه داد: در سال‌های گذشته اکتشافات گاز در ایران مورد اقبال نبود. کاوشگران صنعت نفت، غالبا گاز را در جست‌وجو برای نفت، پیدا می‌کردند و حتی در مواردی تیم اکتشافی مورد توبیخ قرار می‌گرفتند. در حقیقت پارس‌جنوبی ایران را وارد نقشه و معادلات گازی جهان کرد و دنیا و به ویژه کشورهای همسایه به برقراری روابط گازی با ایران علاقمند شدند. میزان محدود مصرف داخلی و حجم بسیار بالای ذخایر گازی مرتبا این نظریه را تقویت می‌کرد که جمهوری اسلامی ایران در طول یک دهه به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز جهان تبدیل می‌شود. یکی از وزرای وقت نفت گفت که ایران در یک یا دو دهه آینده وزارت گاز خواهد داشت.
رئیس دفتر مرکز مطالعات انرژی وین گفت: زمانی که قیمت جهانی گاز بسیار نازل بود، ایران که منابع سرشار نفتی داشت، انگیزه چندانی برای صادرات گاز، در مقام مقایسه با صادرات نفت نداشت. پس از پارس‌جنوبی هم انگیزه‌ای در ارتباط با صادرات گاز نداشتیم، اما قیمت جهانی گاز روند رو به رشدی داشت و به تدریج بحث گاز به یکی از مباحث جدی و کانونی عرضه و تقاضای انرژی تبدیل شده بود. نشانه‌های روشنی وجود داشت که آینده انرژی‌های فسیلی پس از نفت در صنعت گاز است.
عزمی برای صادرات گاز نبود
وی تصریح کرد: نگرش جمهوری اسلامی نسبت به گاز درون‌گرایانه بود. در واقع اولین اقدام شورای‌عالی انقلاب در بخش انرژی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، لغو قرارداد صادرات گاز به شوروی سابق بود. استدلال شورای‌عالی انقلاب هم این بود که قیمت پایین است. هیچگونه اقدامی هم برای مذاکره و اصلاح احتمالی صادرات گاز به آن کشور صورت نپذیرفت. در آن مقطع، برای همان گاز اندک صادراتی به شوروی هم، عملا مصرفی وجود نداشت. البته در سال‌های پس از اکتشافات پارس‌جنوبی، هم در مورد صادرات گاز زیاد بحث می‌شد، اما در عمل عزم و برنامه مشخصی و پیگیرانه‌ای برای عملیاتی کردن صادرات به صورت جدی صورت نگرفت.
چرا قد و قواره گاز ایران در بازار بین الملل کوتاه است؟
برکشلی معتقد است: اینکه نتوانسته‌ایم در قد و قواره و پتانسیل ذخایر گازی که داریم در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی حضور داشته باشیم، بخاطر فقدان یک استراتژی و بسته جامع و خردمندانه انرژی است. وقت زیادی را روی مبحث خط لوله آسیایی مابین ایران، پاکستان و هند هدر دادیم. البته انتقال گاز به ترکیه موفقیت‌آمیز و بسیار دشوار انجام شد.
غیبت استراتژی گازی
وی بیان داشت: فطرت صادرات گاز، امنیت‌طلب است. در شرایط تلاطم‌های مکرر با سایر کشورها، اعتبار صادرکننده گاز خدشه‌دار می‌شود. قابلیت‌های ایران عمدتا، بالقوه هستند. فاصله تبدیل آن به شرایط بالفعل، نیازمند بازتعریف بسته سیاست‌های انرژی و گازی جامع است. در غیاب تدوین و طراحی یک استراتژی بیست ساله، همراه با ساز و کارهای متناسب از بابت سرمایه، فن‌آوری، امنیت عرضه و ایجاد برند، نمی‌توانیم امیدوار باشیم.
نگاه نفتی به گاز
رئیس دفتر مرکز مطالعات انرژی وین توضیح داد: یکی از دلایلی که ایران را در رقابت گازی منطقه‌ای عقب انداخت، فقدان شناخت کافی از بازار جهانی گاز و اهمیت استراتژیک آن در تعاملات منطقه‌ای و جهانی بود. ما در ایران با نگاه نفتی به گاز نگاه می‌کردیم، در عرضه و صادرات نفت، زوایای امنیتی و استراتژیک نقش چندانی ندارد. ایران هم در بخش نفت، قواعد بازی را در طول چندین دهه و گذار از فراز و نشیب‌های متعدد و دشوار ،خوب آموخته است. نوعی انباشت تجربه و شناخت از بازار نفت در DNA سیاست‌های ایران وجود دارد. مثلا در همین شرایط تحریم و فشارهای طاقت‌فرسا، کاری که کارشناسان نفتی ایران انجام می‌دهند، کشور دیگر مثلا ونزوئلا قادر به انجام آن نیست. البته هزینه دارد ولی در هرصورت در چهارچوب شرایط سخت موجود صحبت می‌کنیم.
DNAسیاست نفتی ایران گازی نیست
وی با بیان اینکه امروز رشد قیمت جهانی نفت منبعث از رشد مصرف گاز و بلکه زغال‌سنگ است، افزود: ما چنین تجربه و تبحری مطلقا در تجارت گاز نداریم. تجربه گازی ایران بیست سال عمر دارد. ما حتی ارزیابی از ساختار عرضه و تقاضا و چگونگی عملکرد شدت انرژی کشور هم نداشتیم. دیپلماسی گاز و اهمیت و جایگاه گاز در تحکیم امنیت ملی، مقوله‌ای ناشناخته و نامانوس بود. ما امنیت ملی در ارتباط با گاز را کاملا داخلی ارزیابی کردیم. به این معنا که کوشیدیم تا با همگانی‌سازی مصرف داخلی گاز، نفت‌خام بیشتری برای صادرات داشته باشیم.
برکشلی در ادامه به موضوع توافق سواپ گازی بین ایران-ترکمنستان-آذربایجان پرداخت و گفت: توافق سواپ گاز مابین ایران و ترکمنستان مربوط به دهه ۱۳۹۰ است. سواپ گازی مابین کشورهای مختلف در حال اجراست. کانادا و امریکا یکی از اولین قراردادهای سواپ گاز را بین خود دارند. ایران یکی از گسترده‌ترین و قوی‌ترین شبکه‌های خطوط لوله انتقال گاز و البته نفت‌خام و فرآورده را داراست. از این بابت ایران در خاورمیانه مقام اول است. اگر چه خطوط لوله فرسوده شده‌اند و دچار ریزش و آلودگی محیط و هوا هستند. اما در هر صورت موجودند و مورد استفاده قرار دارند اما برای مرمت سرمایه‌گذاری زیادی لازم است.
سواپ؛ گامی مثبت در مسیری طولانی
به گفته وی؛ این سواپ، هرچند در بعد اقتصادی ارزش افزوده اندکی داشته و کاری در مسیر صادرات گاز ایران انجام نمی‌دهد و بی‌شک قدم در مسیر راهی طولانی و پر مخاطره است. دارد، ولی احیای آن یک قدم مثبت هست. کل میزان سواپ گاز ۵ میلیون متر مکعب است که در مقایسه با ۸۰۰ میلیون متر مکعب تولید و مصرف داخلی ناچیز است. قرارداد سواپ قبلی که توسط یکی از وزرای نفت قبلی ملغی شد بیش از سه برابر این حجم بود، ولی در هر حال اگرچه گامی مثبت اما با شرایط مطلوب خیلی زیاد فاصله دارد.
چرا تعامل با اکو مهم است؟
رئیس دفتر مرکز مطالعات انرژی وین تاکید کرد: همانطورکه صحبت شد، ترانزیت ۵ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز برای ما درآمدی نیست. در واقع درگذشته میزان سواپ گاز ترکمنستان از مسیر ایران درگذشته بیش از این بود. البته در آن زمان قیمت نفت بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه بود و مشکلات صادرات نفت هم با اکنون خیلی تفاوت داشت. بنابراین درآمد ترانزیت ناچیز به حساب می‌آمد. البته اکنون هم خیلی کم است. اما در شرایط کنونی هرگونه تعامل منطقه‌ای برای ایران خیلی حساس و مهم است. تعامل با کشورهای سازمان منطقه‌ای اکو خیلی اهمیت دارد. هر سه کشور عضو اکو هستند. ایران تاکنون از ظرفیت‌های سازمان اکو که در دوره‌ای حتی بحث اتحادیه انرژی اکو هم مطرح بود، بهره‌برداری نکرده است. در واقع اتحادیه انرژی به معنای گاز، برق و فراورده‌های نفتی. بنابراین تصور بنده این است که این ترانزیت ارزش و بار سیاسی بالاتری دارد.
شجاع باشیم و اروپا را خیلی جدی بگیریم
وی خاطرنشان کرد: صادرات گاز به اروپا هنوز هم خیلی دور از دسترس نیست. فرصت‌های اندکی در افق وجود دارد، اما نیازمند تصمیمات شجاعانه و مهمی است. اروپا به شدت به دنبال متنوع‌سازی منابع تامین گاز دریافتی است. اعتبار روسیه به عنوان یک تامین‌کننده قابل اعتماد تاحدی خدشه‌دار شده است. منابع عرضه مهم دیگری هم وجود ندارد.
برکشلی یادآور شد: در هرحال صادرات گاز به اروپا سرمایه‌گزاری و فن‌آوری نیاز دارد. تعامل پایدار با دنیا و کشورهای مصرف‌کننده نیز خیلی اهمیت دارد. هرچند همزمان افزایش تولید هم لازم داریم اما تراز گازی ایران هم اکنون منفی است و ما واردکننده خالص گاز شده‌ایم.
وی تاکید کرد: به هر روی بهترین شرایط برای ما رسانیدن گاز به اروپاست. رسانیدن گاز به اروپا، عمق قدرت استراتژیک و امنیت ملی ایران را آسیب‌ناپذیر کرده و صدور از طریق خطوط لوله موجبات امنیت جمعی کشورهای مسیر را فراهم می‌کند، به طوری که امنیت و ثبات ملی کشور ما به امنیت و ثبات جمعی کشورها تبدیل می‌شود. شرایطی که امروز روسیه از آن بهره‌مند است. همانگونه که اکنون اروپا از فشار امریکا بر مسکو، حمایت نمی‌کند. یازده کشور از گاز روسیه دریک مسیر طولانی استفاده می‌کنند و به آن وابسته‌اند. چنین هدفی هنوز برای ایران قابل تحقق و دست‌یافتنی نیست، لازم است سازوکار آن فراهم شود. ایران برای صادرات گاز به اروپا مسیرهای ترکیه و دریای خزر رادر اختیار دارد. در دریای خزر هم پتانسیل‌های قدرتمندی برای گاز در اختیار داریم.
