ضرورت تغییر نگرش به طرح‌های انتقال انرژی در مناطق پیرامونی ایران

به گزارش ایلنا، خط لوله تاپی طرح انتقال گاز طبیعی ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان و هند است که ساخت آن 15 دسامبر 2015 از ترکمنستان آغاز شده است، این خط لوله ظرفیت انتقال سالانه 33 میلیارد متر مکعب گاز را به سه کشور افغانستان، پاکستان و هند دارد. خط لوله‌ای که برخی آن را در مقابل و در رقابت با خط آی‌پی که قرار است گاز ایران راه به پاکستان برساند، می‌دانند. ولی کالجی، دکتری رشته مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه و  پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری که اخیراً کتابی نیز به قلم ایشان با عنوان «پیوستگی ژئواکونومی آسیای مرکزی و آسیای جنوبی. جایگاه ایران در طرح‌های انتقال گاز تاپی و انتقال برق کاسا 1000» توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران منتشر شده است، در رابطه با خط لوله گاز تاپی و اینکه آیا این خط با خط لوله گاز ایران در تقابل است، گفت‌وگویی با ایلنا داشته که در ادامه می‌خوانید. 

کالجی در این خصوص اظهار داشت: خط لوله تاپی به موزارت خط انتقال برق کاسا 1000 و طرح مهم ژئواکونومی محسوب می‌شود که انتقال منابع گاز و برق آسیای مرکزی را به افغانستان، پاکستان و هند در جهت شمالی-جنوبی مدنظر دارد، اما الزاما اینگونه نیست که خط لوله تاپی رو در رو و در تقابل با خط لوله گاز آی‌پی (خط لوله گاز ایران- پاکستان) باشد. 

وی افزود: باید در نظر داشته باشیم هر خط لوله و یا ریلی از کشورهای اطراف ما عبور کند الزاما علیه ما نیست. اینگونه نیست که همه کشورهای همسایه دست در دست هم توطئه کنند که ما را حذف و یا دور بزنند، ما باید از این ادبیات و نگاه فاصله بگیریم.

این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری تصریح کرد: همانگونه که ما حق داریم در چهار جهت جغرافیایی خط‌لوله، راه‌آهن و جاده احداث کنیم چرا ترکمنستان و یا کشورهای دیگر این حق را نداشته باشند؟ ترکمنستان سه خط لوله به سمت شرق و چین دارد از یک خط لوله به ترکیه صادرات گاز دارد، یک خط لوله از سمت روسیه و اکنون ترانس‌خزر را از کف دریا در نظر دارد و خط لوله تاپی هم از سمت جنوب به پاکستان و افغانستان می‌رود. وی خاطرنشان کرد: کشورها حق دارند مبادی صادرات و وارداتی خود را تنوع بدهند و فقط به یک کشور و بازار متکی نباشند ما نیز نباید این اقدامات را توطئه، دور زدن و یا حذف ایران تلقی کنیم، هر چند منکر رقابت هم نیستیم.

وی گفت: اگر ترکمنستان موفق شود خط لوله تاپی را اجرایی کند نهایتا 20 تا 25 درصد گاز پاکستان  و جمعیت یک میلیاردی هند را که سوخت اصلی‌شان زغال‌سنگ است، تامین می‌کند. این کشورها مدام در اسناد خود در صدد کاهش سهم زغال‌سنگ و جایگزین کردن با انرژی پاک گاز هستند، بنابراین اگر چند خط لوله گازی دیگر هم افتتاح شود باز هم بازار وجود دارد.

کالجی تاکید کرد: به جای اینکه در مقابل تاپی قرار بگیریم و از این طرح ها انتقاد کنیم، باید نگرش و رویکردهایمان را تغییر بدهیم و وارد بخش‌های جزئی و فنی این طرح‌ها شویم. خط لوله تاپی قرار است از 7 استان افغانستان عبور و وارد پاکستان و هند شود. این خط لوله انشعاب، کنتور و علمک نیاز دارد تا مصرف خانگی و صنعتی پیدا ‌کند، ما می‌توانیم به بخش فنی و خدمات مهندسی ورود کنیم، از تجربه گازرسانی به بیش از 90 درصد شهر و روستاهای خودمان استفاده کنیم، به این ترتیب دید کشورها نسبت به ما مثبت می‌شود و هم اینکه بخش خصوصی می‌تواند در زمینه خدمات فنی و مهندسی فعال شود.

وی گفت: تاکنون هیچ‌یک از طرح‌هایی که ما مخالفت کردیم متوقف نشده‌اند، مثلا با خط لوله گاز باکو-تفلیس -جیحان، یا خط لوله نفت باکو- تفلیس- ارزروم، خط لوله گاز تاپ و تاناپ در منطقه قفقاز مخالفت کردیم که گاز میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان را به گرجستان، ترکیه و اروپا منتقل می کند. 20 سال پیش با تمسخر در ایران گفته می‌شد از خط لوله باکو-تفلیس-جیحان به جای گاز هوا منتقل می‌شود، در حالی که این خط اجرا شد و یکی از دلایلی که آذربایجان در جنگ اخیر توانست ارامنه را شکست بدهد، پول‌هایی بود که از این خط لوله گاز دریافت کرد و اسلحه و پهباد خرید و صحنه جنگ را عوض کرد. اکنون هم باید انتظار داشته باشیم تاپی و هم ترانس‌خزر از بستر دریای خزر اجرایی می‌شود. در چند سال اخیر روسیه از کف دریای آدریاتیک نورداستریم 2 را اجرا کرده است و یا ترک‌استریم از کف دریا سیاه عبور کرده است و لذا از نظر فنی و اجرایی این امکان هم وجود دارد که خط لوله ترانس خزر از بستر دریای خزر عبور کند.

 پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری با بیان اینکه نگاه کلیشه‌ای، سنتی و محدود و دیدگاه اقتصاد پیله‌وریِ مربوط به قرن 18 و 19 با واقعیت و ادبیات اقتصاد سیاسی جهان امروز همخوانی ندارد، تاکید کرد: ما باید هنرمان این باشد که خط لوله آی‌پی را با پاکستان احیا کنیم، تاپی و آی‌پی با هم منافات ندارند، بازار پاکستان به اندازه اجرای هر دو خط و حتی بیش از آن نیاز به انرژی دارد.

وی با اشاره به موانع اجرای خط لوله آی‌پی خاطرنشان کرد: تحریم‌های امریکا؛ هند و هم پاکستان را تحت فشار قرار داد که امیدواریم گشایش احتمالی که در روابط ایران و امریکا ایجاد می‌شود منجر به کاهش فشار شده تا ما بتوانیم کار را جلو ببریم. دوم اینکه پاکستان در نظر دارد یک خط لوله به طول 800 کیلومتر از کراچی به سین‌کیانگ چین احداث کند، اگر بتوانیم از ظرفیت چین که روابط نزدیک و استراتژیکی با پاکستان دارد استفاده کنیم و خط لوله خودمان با پاکستان را احیا کنیم، هم نیاز پاکستان را تامین کرده و هم برای صادرات به چین اقدام می‌کنیم.

کالجی یادآور شد: باید سراغ راه‌حل‌های عملی‌تری برویم در مرحله اول نمی‌توانیم به هند فکر کنیم، فعلا صادرات گاز به هندوستان تا حدی آرمان‌گرایانه است. این اشتباهی بود که در تعریف خط لوله صلح دچار آن شدیم. ابتدا باید مسئله‌مان را با پاکستان حل کنیم بعد از مسیر پاکستان به هند برویم که لازمه آن ورود جدی تر وزارت‌خارجه و وزارت نفت است.

وی در ادامه با بیان اینکه برخی اوقات حضور در پروژه‌های جنبی از اصل پروژه درآمدزایی بیشتری دارد که متاسفانه ما غفلت می‌کنیم، گفت: به طور مثال هند در پروژه انتقال برق کاسا 1000  که برق تاجیکستان را به افغانستان و پاکستان می‌برد، حضور ندارد، ولی شرکت‌های هندی برای ساخت دکل با سیم‌های فشار قوی با تاجیکستان و افغانستان قرارداد بسته‌اند، یعنی به جای صادرات برق خدمات فنی و مهندسی صادر می‌کنند.

 این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری تاکید کرد: در هر حال در شرایط اکنون ما باید تا پاکستان برویم و جای پای‌مان را در منطقه تقویت کنیم و بعد سراغ مراحل دیگر برویم، علت اینکه خط لوله صلح هم اجرا نشد هم این بود که در نظر داشتیم هر دو پروژه را همزمان پیش ببریم در حالی که ابتدا باید یک پروژه را محکم به اجرا برسانیم و بعد کشور سوم را وارد ماجرا کنیم.