صادرات نفت ایران؛ از کاغذپاره‌های تحریم تا بازی دوگانه چینی‌ها
این کارشناس بازار نفت گفت: کاسبان تحریم در منطقه مایلند تحریم اقتصاد و نفتی علیه ایران و همچنین بحران منطقه‌ای ادامه پیدا کند تا آنها نفت ایران را قاچاقی بفروشند، درچنین شرایطی بیشترین سود را از جیب تولیدکننده و صادرکننده و مصرف‌کننده واسطه‌ای برمی‌دارند.
محمود خاقانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، با اشاره به تاثیر سیاست‌های فرامنطقه‌ای بر بازار نفت خاورمیانه اظهار داشت: در آمریکا دو رئیس‌جمهور در تاریخ معاصر این کشور به خاطر سیاست‌های اشتباهی که برای تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کردند در دور دوم انتخاب نشدند. اولی پرزیدنت کارتر به خاطر حمله نظامی به طبس و شکستی که آمریکا در آن حمله تجربه کرد. دومی دونالد ترامپ به خاطر خروج از برجام در اردیبهشت ماه 97 و اعمال سیاست‌های فشار حداکثری تحریم‌های اقتصادی و نفتی با هدف تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران علیه مردم ایران.
وی افزود: بسیاری مدعی‌اند که با روی کارآمدن دولت بایدن سرمایه‌گذاری و تولید نفت‌خام غیرمتعارف در آمریکا ممکن است دچار تغییرات عمده‌ای شود. زیرا دولت بایدن قصد دارد به معاهده محیط‌زیستی پاریس برگردد و تولید و مصرف انرژی‌های فسیلی مثل نفت‌خام و زغال‌سنگ کمتر خواهد شد. البته باید این نکته را مورد توجه قرارداد که سیاست دیپلماسی انرژی دولت دونالد ترامپ که در 29 ژوئن 2017 اعلام شد تسلط کامل بر بازار انرژی جهان بود و تحریم‌های نفتی ایران و ونزوئلا نیز در همین راستا بود. اما این سیاست در دولت‌های قبلی آمریکا هم مطرح و در دست اجرا قرار داشت. دولت اوباما بیشتر روی گاز طبیعی تمرکز کرده بود، زیرا گاز طبیعی انرژی عبوری از انرژی‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر محسوب می‌شود.
آیا امریکا به بازی برد-برد برمی‌گردد؟
این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی تصریح کرد: در واقع باید بپذیریم بعضی از سیاست‌های خارجی آمریکا مختص یک دولت نیست و در برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلندمدت سیاست خارجی این کشور تعریف شده‌اند. درست مثل اینکه انتظار داشته باشیم دولت بایدن که سرکار می‌آید سیاست‌هائی را تعریف و اجرائی کند که برخلاف مصالح اسرائیل باشند. در واقع بایدن هم سیاست‌هائی را دنبال خواهد کرد که اسرائیل را سرپا نگه دارد. اما ممکن است در رابطه با ایران بیشتر حاضر به تعامل و مذاکره و شاید امتیاز دادن در این راستا باشد و یا شاید به بازی برد–برد برگردد.
از رقابت نفتی در خزر تا محافظت از چاه‌های عربی
وی با اشاره به تغییرات عرضه و تقاضای نفت گفت: کارشناسان اقتصاد انرژی معتقدند نفت تا ده سال آینده هنوز در سبد انرژی اقتصاد جهانی جایگاه دارد. طبیعی است در این ده سال دولت‌های عمده واردکننده و مصرف‌کننده برای کنترل چاه‌های نفت در کشورهای مختلف با هم رقابت کنند. درحال حاضر رقابت در منطقه دریای خزر و قفقاز بطور مثال جنگ قره‌باغ، لیبی، شمال آفریقا، دریای مدیترانه و خلیج فارس را شاهد هستیم. علاوه برحضور نظامیان آمریکائی در پایگاه‌های بحرین، قطر و امارات حدود صدهزار آمریکائی در عربستان حضور دارند. روزنامه محلی در پورت‌موث Portsmouth فاش کرد که یگان‌های نظامی ویژه انگلیسی هم برای محافظت از چاه‌های نفتی عربستان و جلوگیری از حمله‌های هوائی با موافقت و درخواست آل‌سعود در عربستان مستقر شده‌اند.
چین نفت‌های ارزان را می‌بلعد
خاقانی ادامه داد: تمام فشارهائی که مردم ایران و ونزوئلا در تحریم‌های اقتصادی تحمل می‌کنند به منظور به زانو درآوردن و روی کار آوردن یک دولتی است که وابسته و تحت سلطه غرب باشد. البته سیاست چین و روسیه هم بهتر از آمریکا و اروپا نیست. چین با بهره‌برداری از تحریم‌های نفتی ایران و بحران همه‌گیری ویروس کرونا با نفت بسیار ارزان بیش از یک میلیارد و دویست میلیون بشکه نفت‌خام به ذخائر راهبردی خود اضافه کرد. نقش روسیه در سوریه و همکاری با ترکیه و اسرائیل در ارتباط با ذخائر گاز طبیعی و نفت‌خام دریای مدیترانه، آتش‌بس بین گروه‌های درگیر در لیبی، مناقشه قره‌باغ و سیاست‌های دوگانه در رابطه با تهران را نیز باید بسیار جدی ارزیابی کرد.
بازار نفت و دستکاری قیمتی سفته‌بازان
وی درباره افزایش بهای نفت خاطرنشان کرد: خبرهای مرتبط با تولید واکسن کرونا، افزایش سفرها در عید شکرگزاری آمریکا علیرغم توسعه همه‌گیری کرونا به شایعه‌سازان و به اصطلاح سفته‌بازان در بازارهای بورس این فرصت را داد که بطور کاملا دستکاری، بهای نفت‌خام را در روزهای اخیر افزایش دهند. اما تقریبا اکثر کارشناسان اقتصاد انرژی قبول دارند که افزایش کوتاه‌مدت است. زیرا دولت ونزوئلا برای مذاکره با دولت بایدن و از سرگیری روابط عادی با آمریکا اعلام آمادگی کرده است. عرضه بیش از نیاز برای نفت‌خام در بازار هنوز ادامه دارد و این درحالی است که حدود بیست میلیون بشکه در روز در دنیا کمتر نفت‌خام مصرف می‌شود.
این کارشناس بازار انرژی گفت: واقعیت این است که روشی که مردم برای زندگی به آن عادت داشتند با حضور ویروس کرونا تا وقتی که درمانی برای آن تعریف شود، غیر قابل بازگشت است. شرکت‌های هواپیمائی حدود 157 میلیارد دلار ضرر کرده‌اند. مدیرعامل شرکت تولید هواپیمای ایرباس معتقد است در صورتی که واکسن جواب بدهد حداقل پنج سال طول می‌کشد که بتوانیم به یک زندگی از نوع عادی جدید برگردیم.
گاز جای نفت را می‌گیرد
وی یادآور شد: در بازار آینده انرژی نه نفت بلکه گاز طبیعی و تبدیل گاز به برق و انرژی‌های تجدیدپذیر حرف اول را می‌زنند. تا ده سال دیگر و شاید زودتر رفت‌وآمد اتومبیل‌های با سوخت بنزین و گازوئیل در شهرهای اروپا ممنوع خواهد شد. اتومبیل برقی شرکت آمریکائی تسلا که دوسال قبل حدود سی هزار دلار بود امروز بیش از 80000 دلار قیمت دارد. در واقع حضور نظامیان آمریکائی در خلیج‌فارس و مناقشه قره‌باغ و در دریای مدیترانه برای نفت‌خام نیست، برای گاز طبیعی هم هست. در واقع گاز طبیعی در جایگاه نفت‌خام قرار می‌گیرد.
ترامپ دستورات را دیکته کرد، نقش چین برجسته شد
خاقانی در ادامه با اشاره به تغییر نقش اوپک گفت: سالهاست که این سازمان نقشی در بازار نفت ایفا نمی‌کند. در چهار سال اخیر شاهد بودیم که دونالد ترامپ، توسط آل‌سعود دستورات را در اوپک دیکته می‌کرد، ایران و ونزوئلا هم بدلیل تحریم‌ها نقش تعیین کننده‌ای در اوپک ایفا نمی‌کردند. عراق هم بصورت موازنه عمل می‌کرد. در نتیجه شاهد تشکیل اوپک‌پلاس بوده‌ایم که البته این سازمان هم نتوانست در بازار تاثیر بسزائی داشته باشد.
وی ادامه داد: در واقع نقش تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت‌خام پس از همه‌گیری ویروس کرونا در جهان بشدت کاهش پیدا کرد و مصرف‌کنندگان نفت مثل چین نقش برجسته‌تری پیدا کردند. پیمان اقتصادی که به رهبری چین در شرق آسیا شکل گرفته در آینده تعیین‌کننده قیمت نفت خام در بازار خواهد بود. به همین دلیل شاهد هستیم که علیرغم همه دست‌کاری‌های بازار بورس و شایعه‌سازی‌ها، قیمت نفت حدود 40 تا 45 و شاید بالاترین قیمت 50 دلار در هر بشکه نوسان داشته باشد. مگر اینکه یک جنگ تمام‌عیار در خلیج‌فارس راه بیفتد و تاسیسات نفتی منطقه آسیب شدید ببینند. آنگاه تولیدکنندگان نفت و گاز غیرمتعارف در آمریکا و تولیدکنندگان غیراوپکی منتفع خواهند شد. البته چین ممکن است متضرر شود و مدت‌ها نفت آمریکا را گران‌تر بخرد. به همین دلیل تا بیستم ژانویه 2021 که ترامپ باید کاخ سفید را ترک کند باید مراقب بود.
توافق اسرائیل-شیخ‌نشین‌ها و ولع قیمت بالای نفت
وی همچنین به نقش توافقات اخیر اعراب و اسرائیل در بازار نفت اشاره و اظهار داشت: نکته‌ای که باید مورد توجه قرارداد این است که شیخ‌های حاکم در شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج‌فارس و آل‌سعود از نظر مالی در وضع خوبی قرار ندارند و به قیمت نفت بالا نیاز دارند. اسرائیل که به دنبال توسعه و استخراج گاز طبیعی از آب‌های عمیق دریای مدیترانه است، هم نیاز به قیمت بالای نفت و گاز طبیعی در بازار دارد. کنسرسیوم‌های نفتی و گازی در حوزه دریای‌خزر، آسیای مرکزی و قفقاز که تولید نفت وگاز برای‌شان گران تمام می‌شود، هم نیاز به قیمت بالا در بازار دارند.
این کارشناس بازار نفت یادآور شد: کاسبان تحریم در منطقه نیز مایلند تحریم اقتصاد و نفتی علیه ایران و همچنین بحران منطقه‌ای ادامه پیدا کند تا آنها نفت ایران را قاچاقی بفروشند، درچنین شرایطی بیشترین سود را از جیب تولیدکننده و صادرکننده و مصرف‌کننده واسطه‌ای برمی‌دارند.
بازار نفت و غیبت ایران
وی بیان داشت: در هر حال با خارج ماندن ایران از بازار نفت دیگر کشورها فرصت‌های خوبی برای کسری بودجه و درآمدشان بدست خواهند آورد. بطور مثال ونزوئلا که برای مذاکره با دولت بایدن اعلام آمادگی کرده است بقرار معلوم با توجه به توافقی که براساس برخی شایعات بین چین و آمریکا صورت گرفته است، نفت ونزوئلا بصورت مستقیم به چین فروخته و حمل می‌شود. تارنمای تانکرز ترکرز که حرکت نفت‌کش‌ها را ردیابی می‌کند، شناسائی کرده است که نفت‌خام ونزوئلا از بندر صادراتی شرکت دولتی نفت این کشور بارگیری و برای شرکت پتروچاینا PetroChina حمل شده است. بنابراین بازار هیچ نگرانی از تداوم تحریم نفتی ایران توسط دولت ترامپ و یا دولت بایدن ندارد زیرا بیش از نیاز بازار نفت‌خام عرضه می‌شود و با ورود نفت‌خام لیبی و ونزوئلا به بازار غیبت نفت خام ایران در بازار جبران خواهد شد.
خاقانی در ادامه با اشاره به وضعیت اقتصاد در ایران تاکید کرد: مشکل ایران شفاف نبودن اقتصاد کلان کشور و بازداشتن ایران از پذیرش اف‌ای‌تی‌اف است که منافع کاسبان تحریم را تامین می‌کند. بنابراین مجلس یازدهم باید در قانون بودجه 1400 باید روش‌هائی را پیش‌بینی کند که اقتصاد کلان کشور شفاف شود و جلوی فساد و اختلاس گرفته شود. بهانه دور زدن تحریم‌ها که از سال 1384 تحت عنوان تحریم‌ها کاغذ پاره‌ای بیش نیستند، شروع شد و کار فساد و اختلاس را به جائی رساند که حالا به ترور شخصیت‌ها توسعه یافته است.
وی با اشاره به ترور دانشمند هسته‌ای خاطرنشان کرد: ترور شهید محسن فخری‌زاده با برنامه‌ریزی بسیار دقیق در طول سفر اخیر پمپئو وزیر امورخارجه ترامپ که در سوابق کاری‌اش ریاست سازمان سیا را هم دارد، برنامه‌ریزی و اجرا شد. دیدار اخیر نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل ، پمپئو وزیر امورخارجه ترامپ و بن‌سلمان آل‌سعود در عربستان به این شایعات دامن زد که به دلائل مختلف برای افزایش قیمت نفت‌خام در بازار، غیرممکن کردن بازگشت دولت بایدن به برجام و ادامه کار دولت ترامپ باید در منطقه برخورد نظامی صورت گیرد و باید طوی عمل کنند که ایران ناگزیر به عکس‌العمل شود. به همین دلیل آمریکا بخشی از نیروهای نظامی‌اش را در افغانستان و عراق به بهانه خارج کردن جابجا کرد. هواپیماهای بی 52 را به منظقه وارد کردند و در واقع طرح ترور شهید محسن فخری‌زاده در همین راستا بود.
این کارشناس حوزه انرژی گفت: اصولا باید توجه کرد که ویروس کرونا شرایطی را پدید آورده که تصمیم‌گیری و موفقیت اجرای تصمیمات مشروط به همکاری عمومی و اکثریت مردم است. دوران اینکه عده‌ای معدود در چارچوب حزب وگروه تصمیم بگیرند و اکثریت را موظف به تبعیت کنند، به پایان رسیده است. شکست دولت ترامپ که خانواده خودش را هم درگیر حاکمیت کرده بود در انتخابات بی‌سابقه در 120 سال تاریخ معاصر آمریکا نشان داد که علیرغم شعارهای مردم‌فریبی اکثریت مردم نظری دیگر دادند. مجلس یازدهم باید این واقعیت‌های دوران کرونا را مدنظر داشته باشد و برای دوران پساکرونا برنامه‌ریزی لازم را داشته باشد.
