پیشگیری از فاجعه‌ای بزرگ در دشت قزوین/ خطری که می‌توانست پایتخت را تهدید کند/ اتفاق سال 93 حیاتی بود

حمید پویا در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره بحران آب‌های زیر زمینی و فرونشست زمین در دشت قزوین، گفت: دشت قزوین، دشتی با وسعت 450 هزار هکتار در نزدیکی تهران قرار دارد که تامین کننده بخش عمده ای از محصولات کشاورزی و دامی مورد نیاز پایتخت نشینان است.

وی با بیان اینکه بر روی این دشت مطالعات بسیار کاملی از 50 سال پیش انجام شده است، ادامه داد: این دشت از سال 1345 به لحاظ توسعه کشاورزی و یا به عبارتی به علت برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی برای کشاورزی ممنوع شد تا بتوانند آن را مدیریت کنند.

پویا در ادامه توضیح داد: دشت قزوین را اگر در 50 سال اخیر مورد بررسی قراردهیم، 30 سال اول یعنی از سال 44 تا 74 هرساله به طور میانگین حدود 20 سانتیمتر سفره‌آب زیرزمینی آن افت داشته است.

وی ادامه داد: اما از سال 74 به بعد افت سالیانه آب به یک و نیم‌متر در سال رسید و از دلایل آن هم اولا وجود چاه‌های دارای پروانه برداشت بود، زیرا بیش از میزان مجاز از آنها برداشت انجام می‌شد و یا اینکه چاه‌هایی که پروانه‌شان به نام دامداری بود اما برداشت از آنها برای استفاده کشاورزی صورت می‌گرفت.

مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین یادآور شد: به عنوان مثال مجوز برداشت آب چاه برای دامداری حدود 10 مترمکعب در شبانه روز است، اما برای کشاورزی 20 لیتر در ثانیه برداشت می‌کردند، یعنی چیزی حدود 100 برابر حد مجاز . ضمن اینکه تعدادی چاه‌های غیر مجاز نیز برای مصرف کشاورزی حفاری شده بود .

مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین در ادامه گفت: در بررسی‌های ما مشخص شد اگر این کاهش یک و نیم‌متری آب‌های زیرزمینی ادامه داشته باشد بعد از گذشت ده سال این کاهش به حدود 15 متر خواهد رسید. همچنین در این  بررسی‌ها مشخص شد در سال‌های مختلف سطح آب زیرزمینی در برخی نقاط حدود 30 تا 40 متر افت کرده و سفره آب زیرزمینی در حاشیه دشت قزوین در حال نابودی است و حتی فرونشست زمین نیز مشاهده می‌شد.

پویا در ادامه در خصوص فرونشست دشت قزوین گفت: بنابر اعلام سازمان زمین‌شناسی در سال 1393، این دشت 24 سانتیمتر فرونشست داشت و این برای ما یک فاجعه قلمداد می‌شد زیرا فرونشست زمین دیگر قابل بازگشت نیست.

وی دامه داد: از سال 1393 نسبت به مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز اقدام کردیم. بر این اساس 1702 حلقه چاه فرم 5 وجود داشت؛ طبق قانون مصوب سال 89 مجلس (قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه) چاه‌های فرم 5 چاه‌هایی هستند که بعد از سال 85 برای کشاورزی حفر شده و درحال برداشت از آنها هستند. این قبیل چاه‌ها غیر مجازند و باید مسدود شوند. همچنین چاه‌هایی که قبل از سال 85 برای کشاورزی حفر شده و در حال بهره برداری هستند، چاه‌های فرم یک نام دارد. مجوز برداشت آب از چاه‌های فرم یک، 25 مترمکعب در شبانه روز معادل یک تانکر آب برای استفاده گلخانه یا صنعت است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین گفت: توانستیم تمامی 1702 حلقه چاه فرم 5 را  در مدت 2-3 سال اخیر مسدود و یا پلمپ کنیم و همچنین تمامی چاه‌های غیر مجاز حفر شده به غیر از فرم 5 نیز پلمپ شد به طوریکه در حال حاضر 2170 حلقه چاه را با حکم دادستانی و کمک نیروی انتظامی پلمپ کردیم که این خود موجب صرفه‌جویی 300 میلیون مترمکعبی آب در سال شده است.

پویا ادامه داد: توانستیم چاه‌هایی را  که اضافه برداشت داشتند را هم کنترل کنیم. مجموع چاه‌های مدیریت شده در طول این مدت با احتساب چاه‌های پلمپ شده، 3035 حلقه چاه و ذخیره 397 میلیون مترمکعب آب در سفره‌های زیرزمینی دشت قزوین است و این‌ها سبب شده افتی را که در سال 93 در آب زیرزمینی این دشت در حدود یک متر و 68 سانت در سال بوده را در مدت حدود 4 سال اکنون به حدود 90 سانت برسانیم.

مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین گفت: این یک کار بسیار بزرگ برای دشت قزوین است که هزینه‌های بسیاری از جمله درگیری با روستاییان برای بستن چاه‌ها، واردشدن صدمات روحی و جسمی به همکاران آب منطقه ای را در برداشته است.

وی تاکید کرد: باید با نصب کنتورهای هوشمند و کنترل چاهای فرم یک که در حال حاضر 971 مورد باقی‌مانده است و قبلا 1188 حلقه چاه بوده بتوانیم میزان آب دهی آنها را به 25 مترمکعب در شبانه روز رسانده و برداشت ها را مدیریت کنیم. البته نصب کنتورهای هوشمند بر روی این چاه‌ها در حال انجام است.

پویا در پایان گفت: هدف ما رساندن افت آب سفره‌‌های زیرزمینی دشت به صفر است و انتظار داریم جهاد کشاورزی وظایف خود را درست انجام دهد؛ مثلا ارائه الگوی مناسب کشت برای دشت، اجرای سیستم آبیاری مدرن مانند روش‌های آبیاری قطره‌ای و همچنین انتقال کشاورزی از فضای باز که تبخیر آب بسیار بالایی دارد به فضای گلخانه‌ای که همه اینها موجب صرفه‌جویی آب به میزان یک - بیستم است و تولید نیز شاید بیست برابر شود. یعنی هم تولید بالا می‌رود، هم اشتغال ایجاد می‌شود و هم در مصرف آب صرفه جویی می‌شود. ما با جهاد کشاورزی مکمل هم هستیم، تا این کارها انجام نشود اقدامات ما هم به نتیجه نهایی نخواهد رسید.

گفت‌وگو از : آزاده رحمتی