حسینیه مجتهد، یادگار شکوه اجتماع حسینی در دارالارشاد اردبیل

به گزارش خبرنگار ایلنا، حسینیه مجتهد منتسب به میرزا محسن مجتهد یکی از بناهای شاخص تاریخی واقع در شهر اردبیل است که از آن به عنوان قدیمی ترین حسینیه شمال غرب کشور یاد می شود.

این بنا یکی از اعجازهای معماری استان اردبیل و شمال غرب کشور محسوب می‌شود که به تعبیر پژوهشگران در گروه حسینیه‌های تاریخی نادر در سطح کشور است که محل تحولات و حوادث فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی نیز بوده است.

ساختمان اصلی در زمینی به ابعاد ۶۰ در ۳۰ متر احداث شده که حیاط آن با ابعاد ۳۰ در ۴۰ متر در بخش‌های شرقی و جنوبی و غربی به وسیله طاق‌نماهای دو طبقه به عرض تقریبی دو متر و طول سه متر محصور شده است.

طاق‌نماهای طبقه اول با سقف چوبی و طاق‌نماهای طبقه دوم که به وسیله راهروهای میانی کلاً به همدیگر مرتبط می‌شوند با طاق‌های ضربی با مصالح سنگ و خشت و آجر ساخته شده‌اند. که در موقع شبیه درآوردن این طاق‌نماها و محوطه حیاط و سقف بنا و ساختمان‌های شمالی در حدود چهار هزار نفر را در خود جای می‌دادند.

ساخت بنا به شکل متقارن با طاق های کلیل آذری

به گفته پژوهشگر تاریخ اردبیل در قسمت شمال محوطه، ساختمان دو طبقه به مساحت تقریبی ۴۰۰متر مربع قرار دارد که شامل اتاق‌های نشیمن و آشپزخانه و شربت خانه و یک باب حیاط‌خلوت و تالارهای حسینیه  است.

محمود محمد هدایتی در این زمینه تصریح کرد: این ساختمان بر اساس قرینه‌سازی احداث شده است. در وسط دو باب تالار تو در تو، جلویی به ابعاد ۵/۱۲×۲۵/۴ و عقبی به ابعاد ۸×۵/۴ متر که در ابتدا دو طبقه احداث شده بود و در سال ۱۳۱۸ قمری سقف میانی برداشته و تبدیل به دو باب تالار یک طبقه شده است.

به گفته هدایتی تالار جلو در سمت جنوبی خود با سه باب ارسی‌های سه‌دهنه که قسمت فوقانی آنها با طرح‌های اسلیمی تزئین داده و آیات قرآنی بر شیشه‌های رنگین آن نقش بسته است و در میان هر دو دهنه یک قطعه آیینه تمام‌قد با عرض یک متر قرار گرفته است با حیاط حسینیه و در سمت شمال خود با یک باب ارسی هفت دهنه با تسمه‌های زنجیری و گرانیگاه‌های فلزی برای بالا و پائین بردن آنها و حفظ تعادل ارسی‌ها در هر مقطع از ارتفاع با تالار عقب مرتبط شده و تالار عقبی نیز در حد شمال خود با یک ارسی شش دهنه با حیاط‌ خلوت مرتبط است.

به اذعان یکی از نوادگان میرزا محسن مجتهد این بنای تاریخی از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار بوده و با تقارن کم نظیری احداث شده است.

محسن دلجو که خود اقدام به احیا و مرمت این اثر تاریخی کرده است، متذکر شد: در حیاط این بنای تاریخی طاق نماهایی در دو طبقه احداث شده که محل استقرار مردم در زمان برگزاری مراسمات و شبیه خوانی ها بوده است.

وی افزود: بانوان از درب مخصوص حیاط پشتی با طبقه فوقانی و آقایان از در ورودی اصلی به طبقه همکف مراجعه کرده و در مراسمات شرکت می کردند.

40 روز عزاداری و شبیه خوانی در حسینیه

حسینیه مجتهد یکی از نادر بناهای تاریخی است که از اولین روز ماه محرم مراسمات عزاداری آن آغاز می شد.

به گفته دلجو همه‌ساله در این حسینیه مراسم طشت گذاری محله سرچشمه انجام می‌شده و از اول ماه محرم تا 28 صفر نیز مراسمات عزاداری و شبیه خوانی برگزار می شد.

وی افزود: شب های محرم نیز در این حسینیه نذورات توزیع می شد و می توان گفت حسینیه مجتهد یکی از بناهای شاخص شمال غرب کشور به لحاظ برپایی مراسمات تاریخی بوده است.

با وجود اینکه در وضعیت فعلی مرمت بخش های مختلف بنا در حال انجام است اما عشق و ارادت به سرور و سالار شهیدان موجب شده تا همه ساله مراسم طشت گذاری حتی به صورت محدود برگزار شده و این آیین با قدمت 600 ساله در قدیمی ترین حسینیه اردبیل اجرا می شود.

اهمیت این بنا صرفا به واسطه مراسمات مذهبی نبوده و حسینیه مجتهد یکی از مراکز مراودات سیاسی بوده است.

به گفته پژوهشگر تاریخ اردبیل در زمان رونق، حسینیه مجتهد بزرگ‌ترین حسینیه شمال غرب کشور بود و اولین انجمن ولایتی اردبیل در این حسینیه تشکیل شد.

هدایتی تأکید کرد: تلگراف‌های مشروطه از جمله تلگراف آیت‌الله آخوند خراسانی از نجف به میرزا عبدالله مجتهد اردبیلی به عبارتی پدرزن حاج بابا خان اردبیلی مشروطه‌خواه، به این مکان ارسال شده و در واقع حسینیه مجتهد، خانه مشروطیت اردبیل است.

نظارت بر مرمت بنا و تبدیل آن به موزه عزاداری و تعزیه

اهمیت این بنای تاریخی به حدی است که نواده مجتهد از سه سال قبل عملیات مرمت آن را آغاز کرده و معتقد است برای تکمیل در صورتی که بتواند نسبت به تامین مالی عملیات مرمت اقدام کند به دو سال دیگر نیز زمان نیاز دارد.

دلجو بخش های مختلفی را متناسب با سابقه این بنای تاریخی بازسازی کرده است و بخش اصلی بنا به عنوان موزه تعزیه احیا می شود.

وی افزود: علاوه بر اینکه شمشیر شاه‌عباس، یراق‌آلات نقره اسب، ترمه‌های گران‌بها و ادوات شبیه‌خوانی به صورت امانی در میراث فرهنگی استان نگه‌داری می‌شود و بعد از اتمام تعمیرات به بنا بازگردانده خواهد شد، روسای محلات شش‌گانه نیز اعلام  آمادگی کرده‌اند بعد از ایجاد موزه تعزیه، اشیا و آثار عتیقه عزاداری محلات را در موزه جای دهند.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در این خصوص گفت: تمامی عملیات مرمت به همت و نظارت اداره کل و با همکاری نواده مجتهد در حال اجرا است.

نادر فلاحی تاکید کرد: با احیای این اثر تاریخی می‌توان موزه تعزیه و عزاداری را در این بنای تاریخی دایر کرد.

گزارش: ونوس بهنود

عکس: بهرام آدشیرین پور