خداحافظی با بافت تاریخی شیراز با اجرای کامل طرح 57 هکتاری/تکرار اشتباهی دیگر؛ این بار در حرم شاه چراغ (ع)

به گزارش خبرنگار ایلنا از چند سال پیش تا کنون که لودرها کمر به تخریب  بافت تاریخی شیراز بسته‌اند ،بسیاری از این خانه‌های تاریخی یا یکی یکی و شبانه ناپدید می‌شوند یا به پارکینگ و سرویس بهداشتی تغییر تبدیل شد‌ه‌اند ،به بهانه مرمت ، سقف‌ها و کاشی کاری‌های خانه‌های تاریخی شیراز ربوده می شود، طی 15 سال اخیر  200 خانه تاریخی شیراز به بهانه اجرای طرح توسعه نابود شده‌اند، این‌ها تنها بخشی از بلایی است که در این سال ها برسر بافت تاریخی شهر راز آمده است.بافتی که اگر دانه‌های با ارزش خود را از دست بدهد دیگر  نمی‌توان عنوان بافت را به آن داد.  

گوش شنوایی برای حفظ  بافت تاریخی وجود ندارد

هویتی که باید برای نسل آینده باقی بماند و منجر به بالندگی آن‌ها شود، با روند اخیر  ماجرای دیگری را  برای این بافت‌ها رقم زده که خوشایند نیست به طوری‌که برخی از  اساتید دانشگاه بارها با هشدارهای فراوان ابراز نگرانی خود را نشان داده اند اما به نظر می رسد گوش شنوایی برای دریافت آن‌ها نباشد.

همواره گفته شده وسعت  بافت تاریخی شیراز به 360 هکتار می رسد و در این محدوده بیش از 2 هزار خانه باارزش وجود دارد اما نکته ای که کمتر کسی به آن توجه داشته ارائه آمار جدید است  زیرا  در سال‌های گذشته تخریب  بافت و نابودی خانه‌ها و سازه های مختلف تاریخی نه تنا متوقف نشده که به سرعت  ادامه داشته است. حتی  آن دسته از بناهایی که در فهرست ملی هم به ثبت رسیده ،از تخریب در امان نیستند.

چندی قبل در سفر رئیس جمهور و هیأت دولت به استان فارس و شهر شیراز موضوع طرح  توسعه حرم و تخریب قسمت‌هایی از بافت تاریخی شیراز مطرح شد که بنابر مصوبه  هیأت دولت ۲۰۰ خانه تاریخی در اطراف حرم شاهچراغ، از فهرست میراث فرهنگی خارج می‌‌‌شوند تا «طرح توسعه حرم شاهچراغ» پیش برود. از این رو برخی از فعالان متخصصان و 180 اساتید دانشگاهی نسبت به این مصوبه واکنش نشان دادند و با نوشتن نامه‌ای به رئیس جمهور ابراز نگرانی خود را نشان دادند و خواستار متوقف شدن اجرای این طرح شدند.

تخریب بافت تاریخی شیراز اشتباه محض است

غلامحسین معماریان استاد دانشگاه علم و صنعت ایران که نزدیک به سه دهه به صورت متمرکز درباره معماری و بافت تاریخی شیراز فعالیت کرده و ھم اکنون ھم یکی از مخالفان اجرای طرح 57 ھکتاری در این بافت است در گفت وگو با ایلنا با تاکید بر اینکه بافت تاریخی شیراز باید حفظ شود و تخریب آن اشتباه محض است می گوید: در سال‌ھای اخیراعتراض ھای متخصصان درباره نحوه برخورد با بافت ھای تاریخی به خصوص بافت تاریخی شیراز به صورت مکتوب، ھمایش، بیلبورد، سخنرانی و حتی گاھی خوابیدن جلوی بلدوزرھا صورت گرفته است ولی متاسفانه روند تخریب در بافت تاریخی شیراز  ادامه داشته است.

عمده تخریب ها ناگھانی و شبانه انجام شده است

وی با اشاره به اینکه عمده تخریب بافت تاریخی شیراز ناگھانی و در شب‌ھا صورت گرفته ، می‌افزاید : چندین سال است  پی در پی روزمان را با شنیدن خبرھایی از تخریب و نابودی بافت تاریخی شیراز و دیگر شھرھا آغاز می کنیم.

معماریان ادامه می دھد : نخستین تخریب ھای گسترده در این بخش از شھر در دھه 60 با احداث خیابان غربی بارگاه انجام شد که دھھا خانه تاریخی نابود شدند . سپس تخریب گسترده و فجیعی در بافت تاریخی در سال 1376 تحت نام بین الحرمین انجام شد که طی آن حدود 7 ھکتار از بافت تاریخی جنوب حرم تخریب شد که این اقدام بزرگ‌ترین تخریب در تاریخ تخریب‌ھای بافت تاریخی ایران در چھار دھه گذشته بوده است. در دولت دھم طرح 57 ھکتاری گسترش شاه‌چراغ( ع) تصویب شد. یادم ھست در یکی از جلسات طرحی از بافت تاریخی را به ما نشان دادند که بخش مرکزی آن با خطی قرمز جدا شده بود و به مشاور بافت تاریخی گفته بودند شما در این بخش 57 ھکتاری دخالت نکنید. در ھمین دولت بود که با ایجاد خیابان 9 دی بیش از ١٣٠ پلاک بافت تاریخی شیراز تخریب شد و جای آن‌ھا را آسفالت و پارکینگ طبقاتی تمام فلزی گرفت. تخریب بافت تاریخی شیراز در دولت قبل و طی ٨ سال گذشته کمتر رخ داد و این موضوع ھم به واسطه حضور چند متخصص آگاه از ارزش بافت تاریخی در رده ھای بالای وزارتخانه ھابود، به نحوی که اجرای طرح ۵٧ ھکتاری در این مدت مسکوت گذاشته شد.

دولت سیزدهم دنباله رو دهم است

به گفته این استاد دانشگاه ھم اکنون با شکل گیری دولت سیزدھم، به نظر می رسد ھمان سیاست تخریب‌ھای دولت دھم را به شکل دیگری دنبال می کنند. این چیزی بود که پیش بینی می کردیم و قطعاً روند تخریب ھا ادامه خواھد داشت مگر اینکه نگاه مسئولان به موضوع بافت ھای تاریخی تغییر کند.

 معماریان با اشاره به نامه بیش از 180 استاد دانشگاه و متخصص حوزه میراث فرھنگی و شھرسازی و معماری به رئیس جمھوری می افزاید : قبل از این نامه که رسانه‌ای ھم شده، نزدیک به ۵٠ نفر از اساتید دانشگاه علم و صنعت، دانشگاه شھید بھشتی و تھران و چند دانشگاه دیگر نامه‌ای به آقای ضرغامی وزیر میراث فرھنگی، صنایع دستی و گردشگری نوشتند که البته رسانه‌ای نشد، در واقع در این نامه مخالفت صریح متخصصان با طرح 57 ھکتاری و تخریب‌ھا را اعلام کردند و نگرانی و حساسیت ھای موجود بافت تاریخی شیراز را به ایشان یادآور شدیم و ھمچنین آمادگی متخصصان دانشگاھی برای مشورت در این خصوص را اعلام کردیم  اما متاسفانه تاکنون جوابی دریافت نکردیم.

وی ادامه می دھد: در یک ماه گذشته نظراتی از سوی برخی مسئولان اظھار شده است که مایه نگرانی زیاد شده است که احتمالاً زمینه ساز تخریب ھای بیشتری خواھد شد. طرحی که دراوایل دھه ٩٠ مصوب شده بار دیگر به جریان افتاده است و این بار با اتحاد چند مسئول کشوری و استانی در حال پیگیری است. حال باید دید که با برائت اساتید و متخصصان از طرح 57 ھکتاری و اشتباھاتی که تاکنون صورت گرفته است آیا کسی به نظر متخصصان گوش می دھد و یا این بار ھم پاساژ سازان و ھتل سازان پیروز می شوند.

معماریان با تاکید بر اینکه طرح 57 ھکتاری به ھیچ عنوان نباید اجرا شود، می گوید : در بیشتر کشورھای دنیا بافت تاریخی وجود دارد و حتی در اروپا با وجود بمباران‌ھای آلمان‌ھا و تخریب شھرھای تاریخی آن ھا را دوبار ساختند و در کشورھای دیگری مانند فرانسه، ایتالیا و یونان و .... این بخش از شھر زنده است و مردم در آنجا زندگی می کنند و میلیاردھا دلار درآمدزایی دارند ولی در ایران به خصوص بافت تاریخی شیراز این محدوده را به عمد رھا کرده اند و به آن رسیدگی درستی نمی شود تا یا فرسوده و تخریب شود و یا برخی خانه ھا جایگاه افراد معتاد شود تا با این بھانه آن را فرسوده و غیر قابل زیست اعلام کنند و این بھانه ای برای تخریب شود.

 به جای نجات بافت تاریخی  به تخریب شبانه آن فکر می کنند

وی ادامه می داد: به جای نجات بافت تاریخی شیراز مسئولان به فکرتخریب یک شبه آن ھستند. روزگاری ھمه شیراز با ھمه مردم آن در ھمین شھر حدود 300 ھکتاری زندگی می کردند. مردم شیراز طی 1400 سال شھر تاریخی را پدید آوردند که از این شھر حافظ، سعدی، ملاصدرا و صدھا دانشمند و عالم دیگر ظھور کردند.

این مدرس رشته معماری دانشگاه علم و صنعت همچنین می‌گوید: حفظ شھر تاریخی یعنی  حفظ ارزش ھای فرھنگی و اجتماعی مشترک مردم که به دست مردم در صدھا سال پدید آمده است. با حفظ یک تک بنا یا یک خانه این ارزش ھا را نمی توان دید. در سه دھه پیش مسجد جامع عتیق پر از شور و نشاط بود. حضور مردم بومی در این مسجد و پیرامون آن شور زندگی را در این قسمت از شھر نشان می داد. با تخریب محلات جنوبی مسجد جامع و دیگر بخش ھای پیرامونی آن و جایگزین کردن ساختمان ھای جدید، زندگی از این مسجد گرفته شد و تقریبا به مسجدی متروکه تبدیل شد. ھمین اتفاق برای شاه چراغ (ع) رقم خواھد خورد. این بارگاه با خانه ھای زیادی در پیرامونش نشان دھنده رابطه متقابل بین مردم و این حرم مقدس بوده است. حال می خواھند با تخریب محلات شرقی آن پیوند بین محله به مثابه مقوله اجتماعی و حرم به مثابه مقوله ای فرھنگی را از بین ببرند.

مسئولان با قوانین ملی و بین المللی بافت های تاریخی آشنا نیستند

معماریان بیان می کند: متاسفانه مسئولان ما شناخت و درک دقیقی از این روابط ندارند و با قوانین ملی و بین المللی در زمینه حفظ بافت ھای تاریخی آشنا نیستند. حتی امیر نشین امارات بعد از تخریب ھایی که در بافت تاریخی دوبی انجام داد به این نتیجه رسید که اشتباه کرده و بخشی از بافت تاریخی به نام محله بستکی را حفظ کرده است و ده ھا میلیون دلار خرج حفظ آن کرده است و از آن درآمد زایی می کند اما ما می‌خواھیم چیزی شبیه به محلات دوبی جدید را در شیراز و بافت تاریخی بسازیم. این به معنی عقب رفت فرھنگی است. ای کاش مسئولان با ھدف دیدن تجربیات کشورھای بزرگ در زمینه حفظ بافت تاریخی سفری به ونیز، فلورانس، رم، استانبول و ... می کردند و معنای حفظ بافت تاریخی را از نزدیک درک می کردند. در حالی که عامل اصلی پدید آمدن شھرھای تاریخی مردم بودند، عامل تخریب آن ھا در روزگار ما مدیران شھری و استانی ھستند که آگاھی و درک دقیقی از موضوع ندارند و به نظرات متخصصان دلسوز که نگران تاریخ و فرھنگ کشورشان ھستند گوش نمی‌دھند.

این استاد دانشگاه ادامه می دھد: مسئولان دو موضوع‌ شأن بارگاه و سپس دسترسی‌ھای در شأن آن را مطرح می کنند. مخالفان تخریب نیز به شأن بارگاه اعتقاد دارند ولی تجربه گسترش بارگاه امام رضا(ع) نشان داد که به بھانه شأن بارگاه، در عمل ساخت و سازھای جدید مانند ھتل‌ھا و فروشگاه ھای در پیرامون حرم صورت گرفت و دسترسی نیز به معنای رسیدن به این ساخت و سازھا بود. اشتباھات بزرگی که در طرح گسترش حرم امام رضا (ع) صورت گرفته است قطعا در طرح پیشنھادی 57 ھکتاری نیز تکرار خواھد شد.

معماریان بیان می کند: در سه دھه پیش طرح نسبتاً معقولی برای گسترش بارگاه شاه چراغ( ع) تھیه شده بود که ماکت آن در گوشه ای از حرم نگھداری می شد. اگر آن طرح انجام می شد بسیاری از مشکلات حاضر پیش نمی آمد. ھمچنین وقتی قسمت جنوب حرم را به بھانه طرح بین الحرمین تخریب کردند و زمینی بزرگ در آنجا وجود داشت حرم می توانست از طرف جنوب گسترش پیدا کند ولی چون خرید ارزان خانه ھای تاریخی سود آورتر بود احتمالا به فکر افتادند که زمین کنار خیابان را پاساژ کنند و سود سرشاری کسب کنند و تخریب ھا را در شرق ادامه دھند. ھمچنین در اقدامی عجولانه یک میدان شھری به نام میدان احمدی و خیابان متصل به آن را که راه دسترسی خوبی به حرم بود توسط تولیت و احتمالاً با ھماھنگی شھرداری گرفتند و جای آن شبستان سرپوشیده ساختند و اصلی ترین راه دسترسی به حرم را خود مسئولان شھری قطع کردند و حالا فریاد می زنند که حرم راه دسترسی ندارد. ھمچنین به بھانه عدم دسترسی خیابان 9 دی احداث شد.

وی می افزاید: ھنوز ھم به نظر من طرح سه دھه پیش قابل اجراست. با کمی تغییرات در طرح، بارگاه دارای سه صحن می‌شود: صحن اصلی فعلی، صحن مسجد نو که یکی از بزرگترین مساجد ایران است و صحن مسجد جامع عتیق. اگر بخواھند می توانند یک صحن دیگر در ھمین محدوده فعلی به وجود بیاورند بدون اینکه تخریب بیشتری صورت گیرد.

وی ھمچنین می گوید : باید بخش‌ھای باقی مانده از محلات کنونی حفظ شوند و بھسازی و استحکام بخشی شوند و نیازھای اولیه مردم بافت تاریخی مانند آب،برق، نظافت، امنیت و ... تامین شود که این ھا مستلزم تغییر نگاه مسئولان شھر و استان و کشور است. به جای اتحاد چند دستگاه و ارگان شهری شیراز در جھت تخریب و اجرای طرح 57 ھکتاری که بخش زیادی از تاریخ عینی شیراز را نابود می کند می توانند در شنیدن آراء و نظرات متخصصان متحد شوند و با افرادی که در این زمینه تجربه دارند مشورت کنند.

وی با اشاره به اینکه  باید مراقب طرح ھایی ھم که بخش ھای دیگری از بافت تاریخی را نابود می کند،بود ،افزود: اصولا تجربه  طرح ادامه خیابان 9 دی و اتصال آن به نزدیکی‌ھای دروازه کازرون و یا طرح گسترش سید تاج الدین غریب و... نشان داده که چنین طرح ھایی به معنای تخریب و جایگزینی آسفالت و بتن به جای بناھایی با طرح اصیل است. امیدوارم پیش‌بینی‌ھای ما از تخریب ھا درست نباشد و مسئولان راه تعامل علمی و دوری از عجله برای اجرای طرح ھای این چنینی را انتخاب کنند.

گزارش : محمدرضا طاهری