شوق مرتضی احمدی برای تهرانشناسی ستودنی‌ست

مراسم رونمایی از کتاب «مردی که هیچ بود» و نقد و بررسی آثار مرتضی احمدی عصر سه‌شنبه ۷ بهمن ۱۳۹۳ در تالار استاد باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به همت انتشارات ققنوس، مجله بخارا و انجمن علمی تاریخ دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد.

به گزارش ایلنا، در ابتدای این مراسم علی دهباشی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره مرتضی احمدی گفت: ما پیش از این در زمان حیات زنده یاد مرتضی احمدی برای ایشان یک شب از شبهای بخارا را برگزار کردیم و در آن شب بهزاد فراهانی، سعید پورصمیمی و چند تن دیگر درباره او سخنرانی کردند و فیلم مستندی از جواد آتشباری نیز به نمایش درآمد. در آن شب مرتضی احمدی نیز سخنرانی مبسوطی ارائه کرد اما امشب در غیاب او این مراسم برگزار می‎شود.

دهباشی ادامه داد: کتاب «مردی که هیچ بود» اثری است از ایشان که بعد از خاموشی او منتشر می‎شود. در اینجا باید از امیر حسین زادگان، مدیر انتشارات ققنوس که در مجلس حضور دارد تجلیل کنیم که همواره مرتضی احمدی را در نگارش کتاب‎هایش مورد حمایت قرار می‎داد. و همین امر باعثشد که تا کنون شش کتاب از او منتشر کند: «کهنه‎های همیشه نو» که ترانه‎های تخت حوضی است؛ «من و زندگی» که برگزیده خاطرات مرتضی احمدی است؛ «پرسه» که در احوالات تهران و تهرانی‎هاست؛ «فرهنگ بر و بچه‎های طرون» که برگزیده کلمات ویژه و ضرب‎المثل‎های تهرانی‎هاست و کتاب «پیش پرده و پیش پرده‎خوانی» و سرانجام «مردی که هیچ بود».

سپس نوبت به ناصر تکمیل همایون رسید و وی سخنان خود را با تشکر از مجله بخارا و انجمن علمی تاریخ دانشگاه تهران به خاطر برگزاری برنامه‎های پسندیده و مطلوب این چنینی شروع کرد و مرحوم مرتضی احمدی را یک مردم نگار و یک آنتروپولوژیست برجسته دانست که بدون داشتن مدارک پر زرق و برق و چشم گیر و دهان پرکن از دانشگاههای بزرگ، آن چنان در این عرصه خودنمایی کرده که کس به گرد پایش نخواهد رسید.

تکمیل همایون، مرحوم مرتضی احمدی را فردی دانست که با مردم زیست و درین زیستن به حقیقتی رسید که خودش را هیچ نمی دانست و کتاب کسی که هیچ بود را بر همین اصل نا‌م‌گذاری کرده است.

وی افزود: آنچه در آثار مرحوم احمدی متد و روش اوست چیزی نیست مگر شوق و عشق و علاقه او به مردم و به تهران مثل مرحوم جعفر شهری که آثار گران سنگش چون «پنج جلدی تهران قدیم»، «شش جلدی تاریخ اجتماعی تهران» و «تک جلدی تهران قدیم» هرگونه پژوهش درمورد تاریخ قدیم شهر تهران و تاریخ اجتماعی ایران در صد سال اخیر را مدیون خود کرده است.
تکمیل همایون در ادامه گفت: خانواده مرتضی احمدی اصالتاً تفرشی بود. سابقۀ حضور این تفرشی‎ها در تهران به عهد فتحعلیشاه و حتی عهد کریم خانی می‎رسد. در آن زمان که تعداد باسوادهای هر ایالت به اندازه انگشتان دست بود، منطقه تفرش و آشتیان و گرکان تعداد بی‎سوادهایش به انگشتان دست می‎رسید. از دوره فتحعلیشاه به بعد سیاست فرهنگی دولت قاجار مبتنی بود بر جذب این طبقات با سواد و تحصیل کرده و سکنی دادن آنان در گوشه و کنار شهر تهران. بدین ترتیب بسیاری از مستوفی الممالک‎ها و منشی الممالک‎های قاجار و پهلوی اول همین تفرشی‎ها بودند. این تفرشی‎ها در همه زمینه‎ها جلودار بودند. ما دانشجو که بودیم مرحوم عبدالعظیم خان قریب استاد گرامر ما بود و ما آن چنان او را احترام کرده و دوست می‎داشتیم که قبل از رسیدن اتوموبیل شخصی‎اش به محوطه دانشگاه صف می‎کشیدیم و گاه برای باز کردن در ماشین برای او و مشایعتش تا بالای پله بچه‎ها به جان هم می‎افتادند. خوب او یک گرکانی بود. مرحوم عبدالکریم قریب استاد مسلم و بدیل زمین شناسی ایران بود. جناب پروفسور حسابی و پدرشان هم از همین دست بودند. مرتضی احمدی هم در ادامه همین افراد است و این بار یک بچه ترونیه تفرشی‎الاصل پیدا می‎شود و وارد عرصه مردم نگاری، مردم شناسی و آنتروپولوژی می‎شود!

تکمیل همایون همچنین با خاطر نشان کردن رشد سریع ارتباطات و تغییرات گسترده چهره شهرها و به تبع آن هم آمیزی فرهنگ‎های کهنه و نو درین هیاهوی تکنولوژی، شوق مرتضی احمدی را برای تهران شناسی و مردم نگاری تهران قدیم را یک امر ستودنی دانست و اذعان داشت که به حق از عهده این مهم برآمده است.

پس از آن نصرالله حدادی سخنرانی خودش را آغاز کرد و گفت: نمی‎دانم این حسن اتفاق است یا از بد حادثه، و هر چه هست، مرتضی احمدی در روز و شبی به یاد ماندنی از دنیا رفت که تعلق خاطر بسیاری به آن داشت، یعنی سی‎ام آذر ۱۳۹۳، یعنی شب یلدای ایرانی.

نصرالله حدادی که سخنرانی مبسوطی ارائه داد در جایی از سخنرانی‎اش اظهار داشت: نام مرتضی احمدی حداقل نیم قرن است که در ذهن و خاطره من حک شده و من هرگز بازی زیبای او در سریال بچه محلش، یعنی علی حاتمی را از یاد نمی‎برم. اشاره‎ام به سریال «سلطان صاحبقران» است که مرتضی احمدی نقش نایب‎السطلنه را در این سریال ایفا می‎کرد. علی حاتمی و مرتضی احمدی بچه محله سراب وزیر امیریه گمرک و خیابان مهدی خانی بودند و به قولی بچه ناف تهران قدیم. امروز به بهانه رونمایی از کتاب «مردی که هیچ بود» آمده‏‎ایم هر چند که در آستانه چهلمین روز درگذشت او هم هستیم. مرتضی احمدی آدمی بود که همواره بر اصولش باقی ماند و از رایو به خاطر بی‎احترامی به او تا آخرین لحظه عمرش قهر بود. او از میان ما رفت اما مردم ما هرگز او را فراموش نمی‎‌کنند و به نظر من او هنرمندی صادق، مردمی، دوست داشتنی، بی‎ریا، راستگو صادق بود و هرگز عزت نفسش را از دست نداد.

ارسلان فصیحی هم خاطره‎ای از دوران همکاری‏اش با مرتضی احمدی را نقل کرد.

در این مراسم همچنین فیلمی از مرتضی احمدی که در محل انتشارات ققنوس از وی ضبط شده به نمایش درآمد.