نگاهی به «پرده‌خوانی» در صد و هفتاد و ششمین شب بخارا
شمایل‌نگاری مذهبی و خیالی‌سازی در نقاشی، از دیرباز در ایران وجود داشته؛ از نقوش نقاشان گمنام روی سفال‌های باستانی و ظروف فلزی تا پرده‌های مربوط به مجلس شبیه‌خوانی سیاوش؛ همچنین کتاب مصور ارژنگ که کتاب معروف آیین «مانی» است.
صد و هفتاد و ششمین شب بخارا به «پرده‌خوانی» اختصاص داشت که عصر چهارشنبه ۷ آبان ۱۳۹۳ با همکاری بنیاد فرهنگی ملت، مرکز دایره العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج افشار با حضور سیروس پرهام، منوچهر انور، ناصرالدین پروین، سیروس علی نژاد، محمدعلی موحد، شهارم ناظری، لیلا زندی، ایرج پارسی نژاد، آنژل عرب شیبانی، افسانه گیدفر، احمد شکیب آذر، فریده زندیه، سارا نعیما، محمود صنعتی، صفدر تقی زاده، کریم اصفهانیان، فرنگیس افشار و برگزار شد.
به گزارش ایلنات؛ این نشست با معرفی کوتاهی از مرشد رسول میرزاعلی و پرده‌خوانی او با نقل قصه حضرت ابوالفضل آغاز شد. سپس سهیلا نجم نویسنده کتاب هنر نقالی در ایران از «پرده‌داری یا نقالی با تصویر» سخن گفت و تعاریفی از پرده‌داری یا پرده‌خوانی که نقالی همراه با تصویر است ارائه کرد.
او ادامه داد: نقال در این نوع نمایش «پرده‌خوان» یا «پرده‌دار» و وسیله اصلی کار او «پرده» نامیده می‌شود که در مورد آن به تفصیل سخن خواهیم گفت. قبل از پرداختن به چگونگی کار «پرده‌خوان» و مراحل اجرای نمایش او بهتر است ابتدا روشن شود که پرده نقل چیست و چه مشخصاتی دارد.
این نویسنده با اشاره به ردپای پرده‌خوانی در تاریخ گفت: شمایل‌نگاری مذهبی و خیالی‌سازی در نقاشی، از دیرباز در ایران وجود داشته است؛ از نقوش نقاشان گمنام روی سفال‌های باستانی و ظروف فلزی تا پرده‌های مربوط به مجلس شبیه‌خوانی سیاوش؛ همچنین کتاب مصور ارژنگ که کتاب معروف آیین «مانی» است. در ایران اسلامی هم برخی از کتاب‌ها نظیر بعضی از شاهنامه‌ها با تصاویر خیالی مصور بوده است. لایارد در سفرنامة خود از کتاب مصوری مربوط به خمسة نظامی یاد میکند که خود هنگام نقل نقالان، در جمع نظامیان ایرانی شاهد آن بوده است. شیخ عطار نیز در کتاب اشترنامه از مهارت در هنر پرده‌بازی و نقش‌آفرینی و رنگ‌پردازی بر پرده‌های نمایش استادی ترک سخن‌ها می‌گویند و چنین می‌سراید:
هفت پرده ساختی از بهر کار جمله رنگارنگ پرنقش و نگار
همچنین صحنه‌های خیالی‌سازی شکار و شکارچی که بر دیوارهای کاخ بیستون حجاری شده، نشان‌دهندة آن است که مسلماً پیشینة این شیوه از نقاشی به قبل از زمان صفویان باز می‌گردد، اما آنچه مسلم است رواج پرده‌های مذهبیی را که امروز می‌شناسیم باید مدیون پشتیبانی پادشاهان صفوی از برگزاری آیین‌های سوگواری دانست.
وی افزود: پرده‌خوانی چه به صورت یک نمایش مستقل و چه به صورت کاربرد شمایل و پرده در روضه‌خوانی‌ها و مصیبت‌خوانی‌ها جهت تصویری کردن هرچه بیشتر کلام صورت می‌گرفت که در این کتاب بارها بدان از زمان شاه اسماعیل شاه صفی تا شاه عباس صفوی اشاره کرده‌ایم. حسن مشحون نیز در کتاب موسیقی مذهبی به وجود پرده‌خوانی در زمان شاه عباس صفوی چنین اشاره میکند: «در دورة شاه عباس نیز به مناسبت مطالبی که می‌گویند پرده‌ها و تصاویری به شنوندگان نشان می‌دهند، سرانجام با نقل روایات غم‌انگیز مستمعان را به گریستن برمی‌انگیزند». پرده‌خوانی به ویژه در دورة قاجار رواج بسیاری پیدا کرد و به صورت نمایش پرتماشاچی درآمد.
نجم همچنین نکاتی درمورد تکنیک شفاهی(کلامی) در پرده خوانی بیان کرد و افزود: پرده‌‌خوانان مختلف بنابر توانایی‌ها و سبک و سیاق خود در تسلط کلام و آواز بر حرکات یا بالعکس و یا ترکیب جذاب این دو با هم، پرده‌خوانی می‌کنند، اما در همه حال، کلام و آواز و تسلط بر آن ضرورتی بنیادین است. اولین نکته‌ای که در تکنیک شفاهی پرده‌خوان نظر را جلب میکند، لحن سوزناک و بیان آهنگین و حزین اوست که یادآور لحن موافق‌خوان‌ها در نمایش تعزیه است و منشأ آن به مصیبت‌خوانی،(روضه‌خوانی) و نوحه‌خوانی برمی‌گردد.
پرده‌خوان با این شیوة بیان، جابه‌جا، به مناسبت لازم در مسیر کلام تا اشکال مختلف آواز و بالعکس، مراحلی را طی میکند و به طور کلی اغلب لحن او چیزی بین کلام و آواز است. معمولاً پرده‌خوان با سه شیوه بیانی کار میکند.
پخش فیلم مستند «صورتخوانی» به کارگردانی هادی آفریده برنامه بعدی صد و هفتاد و ششمین شب بخارا بود و علی دهباشی در معرفی این کارگردان سینمای مستند چنین گفت: هادی آفریده از ۱۳۷۷ فعالعیت هنری را با تئاتر آغاز می کند و از ۱۳۸۰ با ساخت فیلم های کوتاه وارد سینما می شود. وی در سال ۱۳۸۵ درنخستین کارگاه های تخصصی مستندسازی سینمای ایران از طرف انجمن مستندسازان سینمای ایران و مرکزگسترش سینمای مستند وتجربی بعنوان مستندساز برگزیده انتخاب می شود و تاکنون در بیش از ۱۰۰ جشنواره بین المللیحضور داشته و جوایز مختلفی برای ساخت ۳فیلمکوتاهداستانیو۱۲ فیلم مستند به دست آورده است. هادی آفریده از جمله مستندسازان مستقل سینمای ایران است و تعدادی از فیلم های وی در دانشگاه های مُعتبر بین المللی از جمله یوسی ال ای آمریکا، دیدرویت فرانسه و انجمن انسان شناسی هلند و… تلویزیون های معتبر بین المللی نمایش داشته است. هادی آفریده در جشنواره های متعدد در گروه انتخاب و داوری حضور داشته است و از اعضای فعال جامعه اصناف سینمای ایران " خانه سینما " و عضو پیوسته انجمن صنفیمستندسازانسینمای ایرانو انجمن صنفیایسفا است.
و در پایان فیلم مستند «صورتخوانی» به نمایش درآمد.
