تعداد پایان‌نامه‌ها متعدد اما ناامیدکننده است

دومین دورهٔ مسابقات بهترین رسالهٔ کتابداری برگزار شد و طبق نظر هیئت داوران؛ فریبا افکاری برندهٔ اینجایزه شد.

به گزارش خبرنگار ایلنا؛ مراسم اهدای دومین دورهٔ مسابقات ایرج افشار ۱۶ مهرماه در مرکز دایرةالمعارف اسلامی با حضور و سخنرانی سیدکاظم موسوی بجنوردی، سیدعبدالله انوار، کامران فانی و نورالله مرادی برگزار شد.

سیدکاظم موسوی بجنوردی(رئیس مرکز دایرة المعارف اسلامی) گفت: با تشکر از همهٔ حضار و فرزندان ایرج افشار؛ که یاد پدرشان را گرامی می‌دارند و جایزه‌ای تعیین کردند تا همواره یاد پدرشان با فرهنگ ایران آمیخته باشد. ما تمام تعهداتی که به گنجینهٔ مرحوم افشار داشتیم، انجام داده و می‌دهیم. مجموعهٔ عظیم ایرج افشار متضمن بیش از ۲۱۰۰۰ جلد کتاب و مجله است که ما در همهٔ زمینه‌های یادگار ایشان فعالیت می‌کنیم.

وی بیان کرد: ما در ادامهٔ فهرست مقالات فارسی افشار که ۶ جلد آن را خودش چاپ کرد، ۴ جلد دیگر از این فهرست را منتشر کردیم که علاوه بر آن ۴ جلد دیگر نیز وجود دارد که هنوز به چاپ نرسیده است و همه به نام ایرج افشار مزین هستند. ما تلاش می‌کنیم همواره یاد او را زنده نگاه داریم. از همهٔ کسانی در برپایی این همایش تلاش می‌کنند سپاسگزاری می‌کنم و به برندهٔ این مسابقه که دکتر خوش شانسی است تبریک می‌گویم.

سیدعبدالله انوار(نسخه‌شناس، فهرست‌نویس، ریاضی‌دان و مترجم) نیز متنی را که از قبل نوشته بود خواند: به نام خدا اکنون که ما در این محفل گرد آمده‌ایم و بر اثر اهدای جایزه فارغ از غم روز در شادی این مجلس هستیم، آنان که با رسائل اخلاقی آشنایی دارند رسالهٔ زیبا و دقیق سمپوزیم در مهمانی افلاطون را که جمعی از یونان گرد آمدند و خواهان شادی دوستشان بودند که به این جایزه نائل آمده است و در این میان جوانی سرکش و محبوب سقراط است که سخن از عشق می‌گوید و در این سخنان به عشقی می‌رسید که ۱۰۰۰ سال بعد از دهان صوفیان بغداد به بیرون می‌تراود. آن هم نه به آن زیبایی که افلاطون گفته است.

وی ادامه داد: آن روز اگر عشق مسئلهٔ اصلی آتن بود و آتنی در پی شناخت آن امری بود که اساس هنر آتن را تبدیل می‌کرد. امیدوارم این محفل ما اجازه دهد که به دفاع از فرهنگی بپردازیم که اساس قوت فرهنگ ما سماع وجهی وابسته به آن است و از همه مهم‌تر فضایی که در آن آن سخن می‌راند به این فرهنگ بستگی دارد و دردانه‌ای از دریای بی‌کران این فرهنگ بیرون می‌کشد و تقدیم علاقمندان می‌کند که محصول درخشان‌ترین ذکرهاست که گردش ایام با تاسف هرجه بیشتر امر امروز آن را در موضعی قرار داده که هر عمل ضداخلاقی که شایستهٔ سبک‌ترین جانوران است را منسوب به این فرهنگ می‌کند.

انوار گفت: فرهنگی که همیشه پلشتی‌ها را پس می‌زد و اعلام برائت می‌کرد. ولی ناهنجاری روزگار بر آن شده است پلشتی‌ها را نشئت گرفته از این فرهنگ بداند. اجازه بدهبد بیان کنم که چه رابطه‌ای بین آن فرهنگ درخشان با این مجلس است؛ این مجلس بر آن است تا در اهدای هدیه‌ای از فردی به فرد دیگری است شرکت کنم خوشبختانه این هدیه برای رساله‌ای است که تا حدی به فرهنگی که مورد بحثماست مربوط است.

وی بیان کرد: اهدا کننده ایرج افشار و طرف دیگر دکتر افکاری است. ایرج افشار بسیار اهل کتاب است. متاسفانه آنقدر تملق گویی باب شده و سخنان بیهوده بین دو طرف زده می‌شود درصورتی که هردوی آن‌ها اعتقاد به کذب آن دارند. دربارهٔ افشار نباید این شایعه پیش آید. او از پایه‌گذاران فهرست‌نگاری نسخ خطی در ایران است و فهرست‌نگاری خطی را از قید سلیقهٔ شخصی رهایی داد و آن را مبتنی برخود نسخ خطی قرار داد تا میل و ارادت فهرست نگار در جریان باشد.

این نسخه‌شناس گفت: افکاری کاری بزرگ در شناساندن نسخ خطی کرده است و به واقع محو کار خود بوده و جز به کار فهرست نگاری نسخ خطی مشغولهٔ ذهنی ندارد. او یا سخن از نسخ خطی گفته یا شنیده است. شایسته است بدانیم که این جایزه بر چه چیز قرار گرفته است؛ این رساله چه موضوعی دارد؟ این رساله که از نظر داوران بهترین رساله بود دربارهٔ تاریخ فهرست نگاری نسخ خطی در ایران است به فرهنگ درخشانی مربوط است که حدود ۱۴۰۰ سال از درخشان‌ترین آثار در آن اثر گذاشته است.

کامران فانی(نویسنده، مترجم، کتابدار و نسخه‌پژوه) ضمن خوشحالی برای مراسم دومین سال اعطای جایزه به پایان نامهٔ برگزیده‌ای در رشتهٔ کتابداری که با نام ایرج افشار برگزار می‌شود؛ گفت: افشار بی‌گمان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های ماندگار کشور ماست. شخصیت برجسته و تأثیر و نقش سترگش در تمام جلوه‌های فرهنگ ما فراموش نشدنی است. افشار مورخ، محقق، فهرست نگار، کتاب‌شناس، روزنامه نگار و کتابدار بود.

وی ادامه داد: شاید کمتر کسی از ایرانی‌شناسی در سراسر جهان اطلاع داشته باشد. فقط ۳ نفر در دورهٔ معاصر وجود دارد که احاطهٔ کامل بر تمام زمینه‌های ایران‌شناسی در جهان داشته‌اند. علامه قزوینی، مجتبی مینوی و ایرج افشار؛ که هیچ کس به اندازهٔ ایشان ایران‌شناسی نمی‌دانست و من جانشینی برای او نمی‌بینم.

فانی اظهار کرد: افشار در تمام حوزه‌ها فعالیت داشت اما تنها شغل او کتابداری بود و به آن افتخار می‌کرد. کتابداری نوین ایران بسیار مدیون افشار است. ما در گذشته سنت پرباری در زمینهٔ کتابداری داشتیم اما از ۲۰۰ سال پیش نوع جدیدی از آن وارد ایران شد. انتقال یک فرهنگ به فرهنگی دیگر بیشتر به عهدهٔ تعداد محدودی بود که واسطه‌ای بین دنیای قدیم و جدید می‌شدند. در کتابداری نیز همین گونه است. افرادی واسط بین کتابداری قدیم و جدید وجود داشته‌اند.

وی گفت: افشار کتابدار سنتی بود و تحصیلات آکادمیک نداشت. تنها یک دورهٔ کوتاه مدت کتابداری یونسکو را گذرانده بود. به همین دلیل کاملا مورد قبول بخش سنتی بود. از طرف دیگر کتابداران مدرن نیز او را قبول داشتند. به همین دلیل حرفهٔ نوین کتابداری به سرعت پیشرفت کرد. سال ۴۷ دوران سرنوشتی برای کتابداری بود و افشار بسیار در این عرصه کمک کرد.

این نسخه پژوه در ادامه گفت: قبولاندن اینکه کتابدار می‌تواند عضو هیئت علمی باشد و کتابداری رشتهٔ علمی آکادمیک است به عهدهٔ ایرج افشار بود. وی بنیان گذار کتاب‌شناسی ملی ایران بود. علاقهٔ ایشان به کتابداری را می‌توان از وصیت ایشان که می‌گفت؛ حس می‌کنم لازم است هرساله به بهترین کاری که در حوزهٔ کتابداری انجام می‌شود جایزه تعلق بگیرد، نیز فهمید. دیگر کارهای ایشان که ادامه پیدا کرده است نیز در همین خط حرکت می‌کند.

نورالله مرادی نیز با تبریک به فریبا افکاری و تعریف خاطره‌ای؛ سخنان خود را شروع کرده و گفت: در گذشته تعداد دانشجویان دانشگاه‌های ما بسیار کم بودند و در خیلی از رشته‌ها دورهٔ کار‌شناسی ارشد و دکتری وجود نداشت و در رشته‌هایی که وجود داشت تعداد، بسیار کم بود. اما برای پایان نامه‌ها تلاش می‌کردند و عمر صرف می‌کردند. امروزه تعداد دانشجویان ده‌ها برابر شده و تعداد پایان نامه‌ها بسیار چشمگیر است.

وی ادامه داد: برای مثال امسال ۲۱ پایان نامه در رشتهٔ کتابداری برای این مسابفه ارسال شد ولی متأسفانه آن‌ها باعثیأس ما شدند. در برخورد اول بسیاری از آن‌ها کنار گذاشته شد. ولی در بین آن‌ها فقط چند پایان نامهٔ درخشان وجود داشتند که به حوزهٔ کتابداری ایران کمک می‌کردند. مهم‌ترین آن پایان نامهٔ خانم افکاری بود که موضوع آن نسخه‌های خطی بود و سیر تاریخی آن در ایران و اروپا را بررسی می‌کرد. با نگاه بر این پایان نامه‌ها متوجه شدیم که در شرایط فعلی کمیت بر کیفیت در ایران حاکم شده است. سیطرهٔ کمیت بر کیفیت از نشانه‌های آخرالزمان است.

علاوه بر جایزه، لوح تقدیری از طرف مختارپور(دبیرکل نهاد کتابخانه‌های کشور) توسط انوار، مرادی، فانی و بجنوردی به افکاری تقدیم شد.

فریبا افکاری(برندهٔ جایزهٔ مسابقه) متنی دربارهٔ رساله‌اش خواند: حضور در این مجلس موجب افتخار من است به ویژه آنکه صاحب گرانقدر این مجلس و گنجینهٔ پژوهشی آن بر من حق استادی تام داشته و دارد. اختصاص اینجایزه به رسالات پژوهشی در حوزهٔ کتابداری نه تنها حمایت فرد بلکه حمایت از جامعه کتابداری و کتابخانه‌های کشور است. که امروزه بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه ویژهٔ فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. به خصوص موضوع نسخ خطی که با اقبال کم تری از سوی دانشجویان کتابداری مواجه می‌شود.

وی ادامه داد: در این رساله که من آن را سیاهت نامه‌ای در جهان فهرست نگاری می‌نامم؛ تمامی فهرست‌های نسخ خطی ایران و غرب با نگاهی به بررسی وضعیت فهرست نویسی در هر کتابخانه و سبک و روش آن‌ها بررسی شده است و با سایر فهرست نویسان غربی مطابقت داده شده است و نکات قوت و ضعف هر فهرست بیان شده است و در پایان پس از مقایسهٔ الگوهای فردی و سبکی هر فهرست نگار و سنجش آن‌ها با استانداردهای بین المللی فهرست نگاری از جمله مارک به الگوی پیشنهادی دست یافته است با نظر اساتید فن به صورت عملی درآمده و استفاده شود. در این سفر طولانی به تقریب به ۸۵ سالی که تاریخ فهرست نگاری ایران را شامل می‌شود با اساتید بزرگ بسیاری هم سفر شدم و دریافتم که بزرگ‌ترین موزه‌ها و کتابخانه‌های جهان مفتخر به نسخه‌های خطی ایرانی هستند.

افکاری بیان کرد: در این پژوهش دریافتم که بیشترین تعداد فهرست‌نگاران نسخ خطی چه از نظر کمی و چه کیفی در ایران تهیه شده‌اند و بیشترین نسخه‌های خطی هرساله در ایران نوشته می‌شوند. نخستین بانوان فهرست نگار نسخ خطی دو بانوی ایرانی هستند. به همین جهت به تجارب فهرست نگار کشورم می‌بالم. این رساله تنها گوشه‌ای از زحمات طاقت فرسای پژوهشگران بی‌ادعای ایران زمین است.

برندهٔ این جایزه در آخر گفت: امیدوارم با بضاعت اندکی که در کف داشتم توانسته باشم آموزه‌های استید خود را بیان کنم به ویژه آنکه این رساله از نخستین پژوهش‌های حوزهٔ فهرست نگاری است و نیازمند راهنمایی و اصلاح است. اعتقادم بر این است که کوشش بیهوده بهتر از پوچ است. در آخر از همهٔ کسانی که مرا کمک و حمایت کردند تشکر می‌کنم و یاد ایرج افشار را گرامی می‌دارم که ایشان موضوع رساله را به من پیشنهاد کردند و به تدوین آن مرا تشویق کردند.