اساس تمدن اسلامی اتصال به ریشه و انطباق با نیاز است

ایلنا: نهمین سخنرانی از دومین سلسله نشست‌های «الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت» با موضوع «از قریه تا مدینه» با حضور صادق آیینه‌وند عصر روز گذشته ۸ اسفندماه ماه در دانشکده اقتصاد برپا شد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی سلسله نشست‌های «الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت»؛ در این نشست که با حضور حسن سبحانی، محسن یزدان‌پناه و جمعی از دانشجویان رشته اقتصاد برگزار شد، آیینه‌وند با اشاره به موضوع سخرانی خود که بنیاد تمدنی روزآمد بر اساس جوهر تمدن اسلامی بود؛ گفت: بحثی که خواهم داشت یک نظریه در رابطه با تمدن اسلامی است که با حفظ جوهری و معرفت‌شناختی این تمدن، بازسازی شده است تا سیر تفکری از بادیه به قریه و سپس به مدینه را بررسی کند.
وی افزود: اگر می‌خواهیم تمدن بسازیم باید معنی بادیه، قریه و مدینه را بشناسیم. زیرا در تمدن با این سه حوزه سر و کار خواهیم داشت. در ریشه اعرابی و عربی، ما یک بدوی و بادیه داریم که منطقه جغرافیایی آن منتهی می‌شود به کوه و مرز آن را آب مشخص می‌کند. دوم منطقه ریف است که در آن کشاورزی صورت می‌گیرد و در حاشیه شهر قرار دارد که آن را قریه می‌دانیم. قریه محل بروز مدنیت و رسالت است و شهر یا مدینه که محل اجرای حکومت و تمدن است که بر اساس قانون اداره می‌شود.
این اندیشمند ادامه داد: بر اساس شریعت کسی که از از بادیه به شهر می‌آید دوباره نمی‌تواند به بادیه و بدویت بازگردد. یعنی تحریم بعد از هجرت می‌شود و اگر کسی بخواهد بازگردد کافر و مرتد تلقی خواهد شد. زیرا انسان از یک بادیه‌نشینی که وابسته به قوم قبیله با چرخه معیوب تفکری است به یک مدنیت و تمدن پای نهاده و باز گشتن به شکل اولیه خطا و جایز نیست. البته در این مبحث شاید امروز شکل ظاهری بادیه وجود نداشته باشد، اما تفکر بادیه‌نشینی هست و کسی که مبادی آداب و ملزم به قانون و مدنیت نیست، بادیه‌نشین محسوب می‌شود، ولو اینکه در شهر تهران حضور داشته باشد.
این چهره ماندگار تاریخ اسلام در مورد سیر تکوینی تمدن اسلامی نیز گفت: الگوی تمدن اسلامی از ریشه‌های معرفت‌شناختی نشات می‌گیرد و در آن علم در درجه بالای اهمیت است. مسلمانان همواره از سه علوم تاسیسی، تملیکی و اخذی استفاده کرده‌اند. علوم تاسیسی بر اساس شریعت، کتاب آسمانی و فقه پی‌ریزی شدند. علوم تملیکی مانند فلسفه، از یونانیان گرفته و توسط اندیشمندانی همچون فارابی و ابن سینا با ساختار تمدن اسلامی هماهنگ شدند و علوم اخدی نیز مانند طب و نجوم که علوم ثابت هستند گرفته و از آن بهره‌مند شدند.
وی ادامه داد: اگر در حال حاضر در پی طرح‌ریزی الگوی تمدن اسلامی هستیم باید توجه داشته باشیم این الگو باید کاربردی باشد. ما نمی‌توانیم بر اساس برخی از تمدن‌ها که از شیوه اخذ استفاده می‌کنند و به طور مثال از مهندسی معکوس بهرع می‌گیرند، یعنی تکنولوژی را وارد و با خراب کردن و سر هم بندی کردن آن برای خود تمدن می‌سازند استفاده کنیم. این روش پشتوانه تفکری ندارد و در تمدن اسلامی جواب نمی‌دهد. زیرا تمدن اسلامی از شناخت معرفتی و جوهر پدید می‌آید. اساس تمدن اسلامی یک تمدن روزآمد است که اتصال به ریشه و انطباق با نیاز در آن وجود دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به جوهر وجودی تمدن اسلامی گفت: برای جنبه‌های معرفت‌شناختی تمدن اسلامی زمینه‌های فراوانی وجود دارد. اما در تعریف و ویژگی‌ها آن می‌توان اشاره کرد که محیط زیست را تخریب نمی‌کند؛ مقابل اندیشه‌های حرکت‌کننده نمی‌ایستد؛ خدوم است و در خدمت مردم قرار می‌گیرد؛ تحمیل نمی‌کند و در مقابل نمی‌ایستد. این از خصوصیات این تمدن است. هستند تمدن‌هایی که شاید از جنبه سخت‌افزاری پیش‌تر از تمدن اسلامی باشند، اما تفکر معرفت‌شناختی تمدن اسلامی بیشتر در خدمت مدنیت است و همین دلایل این تمدن را ماندگار کرده است.
وی افزود: از قرن سوم تا پنجم که اوج تمدن اسلامی محسوب می‌شود، این پشتوانه همواره وجود داشته است. نگاه تمدن اسلامی نیز هرگز سبک توسعه و راه رسیدن به آن را برهم نزده و جوهر سیال تمدن اسلامی توسعه را پذیرفته است. این مسئله باید در طرح‌ریزی الگوهای جدید نیز به خوبی لحاظ شود. به طور مثال امروز صنعت توریست یکی از کارآمد‌ترین صنایع است و ایران به عنوان کشوری وسیع با تمدن کهن و میراث فرهنگی فراوان می‌تواند در این راه گام بردارد. با پشتوانه معرفتی و روزآمدی تمدن اسلامی می‌شود الگوهایی به دور از افراط در این زمینه طرح‌ریزی و اجرایی کرد.
وی در ادامه با طرح مسئله تمدن مسلمانان و تمدن اسلامی گفت: یکی از مسائلی که امروز در راه رسیدن به تمدن اسلامی مطرح است این موضوع است که اول از تمدن مسلمانان آغاز کنیم و یا از تمدن اسلامی، زیرا این دو مقوله با هم متفاوت هستند. در تمدن مسلمانان حکومت در دست مسلمانان است و مدیریت می‌کنند، اما از مسیحی و یهودی زرتشتی تا مشرک کار می‌کنند و به علم اندورزی می‌پردازند. آنچه حاصل از این دستاوردهای می‌شود، به نام مسلمانان و تحت حکومت آن‌ها پدید می‌آید. عباسیان و فاطمیان تمدن مسلمانان را ساختند. در این تمدن رازی بزرگ‌ترین پزشک تمدن اسلامی قرار دارد که از لحاظ عقاید و اندیشه مورد تایید اسلام نبود. اما مدیریت مسلمانان به گونه‌ای بوده که نگذاشته عقاید و اندیشه‌های او در جامعه رسوخ پیدا کند، ولی دستاوردهای این عالم که از درجه بالایی نیز در جامعه برخوردار بود در تمدن مسلمانان به کار گرفته شد.
آیینه‌وند افزود: از آنجا که تمدن اسلامی بسیار سخت است، به طوری که در آن عالم در درجه اول اهمیت قرار دارد و اساسا عالم کسی است که از دین و علم خود استفاده مادی نمی‌کند، زمینه‌ برای اجرای تمدن اسلامی فراهم نیست، به نظرم ما باید از تمدن مسلمانان آغاز کنیم و الگوی پیشرفت را بر مبنای تمدن مسلمانان قرار دهیم تا در مدتی کوتاه زمینه اجرای تمدن اسلامی فراهم شود. در این نگاه ما از تمامی علم و عالمان بهره خواهیم گرفت و در مدیریت اسلامی آن‌ها را مورد استفاده قرار خواهیم داد.
این استاد تاریخ اسلام در جمع بندی مطالب خود گفت. باید در نظر داشت که امروز دنیای اسلام همچنان در تفکر بادیه‌نشینی وجود دارد و کشورهای حوزه خلیج فارس بدویت را در کنار برج‌ها تجربه می‌کنند ما چنین چیز را در تمدن اسلامی نمی‌خواهیم. ما باید برای ساخت تمدن اسلامی به قریه محل رسالت توجه داشته باشیم که در این راه باید کشاورزی را توسعه داد چون پشتوانه تمدن است. دوم حجاب به معنی امنیت را در مدینه و شهر‌ها مست‌تر کنیم و با آن معنا بسازیم.
دکتر آیینه‌وند در پایان نیز گفت: تمدن اسلامی به نظرم شروع شده است و این فرهنگ ما است که باید آن را دریافت کند. ما برای برخورد با این تمدن نیز می‌توانیم به دو صورت برخورد کنیم. اول اینکه بگذاریم این تمدن اسلامی که به شکل پازل در هر جایی از دنیای اسلام در حال شکل گیری رشد کند تا کامل شود و یا نه همچون جندی شاپور عالمان و نخبگان را در مکانی گردهم آوریم تا تمدن اسلامی شکل بگیرد.
دومین سلسله نشست‌های «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»: بررسی اندیشه‌ها و تحلیل مبانی با محوریت نقد غرب و ارزیابی میراث تاریخی – تمدنی اسلام و ایران؛ به همت موسسه توسعه ایرانیان، موسسه مطالعات و تحقیقات مبین و موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی، توسط گروه مطالعات توسعه اسلامی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، از آبان‌ماه آغاز به کار کرده و هر دو هفته یک بار با سخنرانی یکی از صاحب نظران حوزه‌های مختلف اندیشه و فلسفه اسلامی ادامه دارد.