بررسی روند خرید کتاب از ناشران/۱
ارشاد از ناشران مذهبی هم کتاب نمی‌خرد
انتشارات صبح امید یاران: از ابتدای امسال حتی یک عنوان کتاب هم از ما خریداری نشده/ انتشارات‌ام ابیها: ۵-۶ سالی است که وزارت ارشاد هیچ خریدی از ما نداشته/ انتشارات امید: چند سالی است که ارشاد از ما خرید نداشته و قبل از آن هم به تعداد بسیار اندکی خرید انجام می‌شده/ انتشارات اکرام: از برج ۶ خریدهای ارشاد متوقف شده و ازسوی دیگر هنوز بدهی‌های مربوط به برج یک تصویه نشده/ مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی ارشاد: ۶۰ درصد از بودجه‌ی سالانه‌ی خرید کتاب هنوز به ارشاد تخصیص نیافته است.
ایلنا: سال‌هاست که طرح خرید کتاب‌های چاپ نخست ناشران از سوی وزارت ارشاد اجرا می‌شود. این طرح به خصوص پس از توقف طرح توزیع کاغذ یارانه‌ای از سوی وزارت ارشاد، شکل جدی‌تری به خود گرفت و قرار شد هزینه‌ای که تا قبل از آن صرف پرداخت سوبسید کاغذ می‌شد، به طرح خرید کتاب اضافه شود و این کمک، به شکلی سازمان‌یافته و منطقی‌تر به ناشران پرداخت شود. بسیاری از ناشران هم موافق این طرح بودند و با تلاش‌های آنان بحث هدفمندی یارانه‌ی کاغذ اجرایی شد. به اعتقاد ناشران موافق این طرح، توزیع کاغذ یارانه‌ای، دست سودجویان تازه وارد را در این عرصه باز گذاشته بود. در واقع برخی ناشران، بدون چاپ کتاب از کاغذ یارانه‌ای بهره‌مند می‌شدند و سپس آن را در بازار آزاد با بهای بالا‌تر معامله می‌کردند. بنابراین عده‌ی زیادی به دلیل بهرمندی از این یارانه و نه برای انتشار کتاب، ناشر شدند. با اینکه اقدام دولت در زمینه‌ی حذف یارانه‌ی کاغذ، با حذف سودجویان و باقی ماندن ناشران حرفه‌ای در عرصه نشر پایان یافت، اما مشکلات دیگری گریبان ناشران را گرفت.
گرانی کاغذ اولین مشکلی بود که خیلی زود و به محض پخش شدن این خبر در حوزه‌ی نشر به وجود آمد. البته افزایش قیمت کاغذ تا چند سال بعد از آن، همچنان سیر منطقی را طی می‌کرد و مشکل چندانی برای ناشران به شمار نمی‌رفت. کمتر از یک سال پیش روند تصاعدی افزایش قیمت کاغذ شروع شد و در تب و تاب مشکلات ناشی از تحریم، خرید و فروش این کالای اساسی به تجارتی پرسود برای عده‌ای بدل شد و بسیاری از ناشران بنا به گفته‌های خودشان، روز به روز به سمت ورشکستگی و تعطیلی نزدیک‌تر می‌شدند. از اوائل پائیز امسال با دخالت‌های وزارت ارشاد در بازار کاغذ، قیمت این کالا تا حدودی کاهش یافت، اما مشکلاتی که تا پیش از آن ایجاد شده بود، در کنار وضعیت نامطلوبی که گریبانگیر اقتصاد کشور است، باعث شده مشکلات اقتصادی ناشران همچنان ادامه داشته باشد.
در این میان و با وجود مشکلات شدید حوزه‌ی نشر ایران، طرح خرید کتاب از ناشران می‌تواند کمکی برای ادامهی بقای آنان باشد، با اینحال چگونگی اجرای این طرح از مدت‌ها پیش با انتقادات زیادی همراه بوده و بسیاری از ناشران اعتقاد دارند که این کار با تبعیض‌های زیادی انجام می‌شود و از مدت‌هاست از خیلی‌ها خریدی نشده است.
حجت الاسلام حسین احمدی (مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) و مدیر انتشارات صبح امید یاران) درباره‌ی بحث خرید کتاب ناشران توسط وزارت ارشاد گفت: خرید کتاب مسیری را طی کرده که امروز به صورت سفارشی انجام می‌شود و در واقع ابزاری برای حمایت از عده‌ی خاصی شده است. من در دوره‌ی حضور آقای پرویز در معاونت فرهنگی، این مساله را به کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم اعلام کردم.
او ادامه داد: از برخی از ناشران تهرانی تا ۲۰۰ میلیون تومان هم کتاب خریده‌اند، حال آنکه از بسیاری دیگر از ناشران سال‌هاست که هیچ خریدی انجام نداده‌اند. البته برای این کار توجیه هم دارند و می‌گویند دستور است، چون در راس فلان مجموعه، فلان آقا قرار دارد. به هر حال باید سازمان بازرسی کل کشور و یا نهادی در وزارت ارشاد یا مجلس و دولت بر مساله‌‌ی خرید‌ها نظارت کنند که چرا در دو دوره ریاست جمهوری آقای «احمدی‌نژاد» کتاب‌های مانده بعضی از مراکز انتشاراتی را خریداری شده است.
مدیر انتشارات صبح امید یاران، ناشران بخش خصوصی را درگیر نبرد برای ادامهی بقا دانست و افزود: در چنین وضعیتی از ناشرانی مثل «بوستان کتاب»، «نشر اسراء» و «موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی» که به نهادهای دولتی و حکومتی وابسته‌اند و برای خود سرفصل‌های مشخص بودجه‌ای دارند، کتاب خریداری می‌شود. این کار باعث شده که سرمایه در خود دولت بچرخد و از این جیب به آن جیب شود.
احمدی افزود: البته از بقیه‌ی ناشران هم کتاب می‌خرند، اما مثلآ از ما ۱۰۰ نسخه کتاب می‌خرند و از بعضی‌ها ۲۰۰۰ نسخه. بخش عمده‌ای از خرید‌ها هنوز به قرآن و مفاتیح اختصاص دارد. این قرآن‌ها را برای مساجد می‌خرند و جایگزین قرآن‌های قدیمی می‌کنند، حال آنکه آن قرآن‌ها هنوز قابل استفاده هستند و می‌توان به سادگی و با هزینه‌ی بسیار کمی آن‌ها را بازسازی و احیا کرد. آن وقت این قرآن‌های قدیمی سرنوشتی جز این ندارند که در گونی ریخته شوند و در زیرزمین‌های مساجد انبار شوند. این کار چه توجیهی از لحاظ شرعی دارد؟ مردم که همه در خانه‌های خود قرآن دارند، مساجد هم قرآن دارند، برای چه باز هم قرآن خریداری و انبار می‌شود؟ آن وقت بعضی از کار‌ها و آثار منحصر به فرد ناشران بخش خصوصی و مستقل خریداری نمی‌شود.
این ناشر از وجود موضوع دلالی در امر خرید کتاب خبر داد و گفت: بعضی از ناشران هستند که ارتباط خوبی با آقایان دارند و درصدی از مبلغ خرید کتاب را می‌گیرند و در عوض شرایط فروش کتاب به ارشاد را فراهم می‌کنند. این موضوع از سال ۸۰ یا ۸۱ که من در انتشارات جمکران بودم، وجود داشت. گویا هیچ‌کس متوجه این موضوعات نیست.
او به خرید کتاب از سوی هیات امنای کتابخانه‌های عمومی کشور اشاره کرد و گفت: خریدهای این نهاد جای تقدیر و تشکر دارد و آثار بر اساس کار‌شناسی انتخاب و خریداری می‌شوند، اما بودجه‌ی ارشاد هنوز صرف آثاری می‌شود که به صورت موازی در چندین نوبت خریداری شده‌اند و این تعداد از آن‌ها به درد نمی‌خورد و صرفآ به کار پر کردن انبار‌ها اختصاص می‌یابد.
مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) ادامه داد: در وضعیت فعلی و با توجه به وضعیت کاغذ، نفس ناشران جزء به شماره افتاده است، خرید کتاب از موسساتی چون «امیر کبیر» و «بوستان کتاب» که بودجه‌ی دولتی دارند و دولت همواره به آن‌ها کمک می‌کند و کاغذ در اختیارشان قرار داده، جای هیچ توجیهی باقی نمی‌گذارد. سفره‌ی ناشران جزء و مستقل خالی است و نان هم در آن وجود ندارد و سفره‌ی ناشران وابسته پر است و خرید کتاب از آن‌ها حکم دسر را دارد. گاهآ در توجیه خرید از یک ناشر عنوان می‌شود که وضعیت خوبی ندارد و باید از آن حمایت شود، چرا از بقیه حمایت نمی‌شود؟
احمدی ضمن تایید وجود تبعیض برای خرید کتاب در بین ناشران از این منظر که در کدام شهر قرار دارند افزود: تهران و قم بیشترین تعداد ناشران را دارند و بعد از آن‌ها هم مشهد و اصفهان و شیراز قرار دارند و بیشترین حمایت‌ها هم از ناشران این شهر‌ها به عمل می‌آید و ناشران استان‌های دورافتاده‌تر تقریبآ جایی در لیست خرید کتاب‌های ارشاد ندارند. به جای اینکه از ناشرانی که در استانی مثل کرمانشاه و خوزستان با آن وضعیت محدود چاپ و فروش کتاب فعالیت می‌کنند حمایت شود، از ناشرانی حمایت می‌شود که در مرکز و دریای خرید و فروش و نقل و انتقال کتاب قرار دارند. چرا باید از یک ناشر تهرانی بیشتر خرید شود، از ناشر قمی کمتر و از ناشر شهرستان دور‌تر بسیار کمتر؟
مدیر انتشارات صبح امید یاران در خصوص کتاب‌های خریداری شده‌ی این ناشر از سوی وزارت ارشاد توضیح داد: از ابتدای امسال که من پس از انتشارات «جماران» به «صبح امید یاران» آمدم، حتی یک عنوان کتاب هم از ما خریداری نشده است. ما که ناشر جزء هستیم، اما از ناشرانی که خدمات بسیار زیادی را در طول سال‌های متمادی ارائه داده‌اند هم هیچ حمایتی نشده است. بسیاری از کتاب‌های منتشر شده توسط این ناشران منحصر به فرد هستند و نمونه‌ای برای آن‌ها یافت نمی‌شود، باید از این کتاب‌ها حمایت شود، اما به جای آن باز هم به سراغ کتاب‌های تکراری می‌روند و آن‌ها برای خرید در اولویت قرار دارند. خود ما کتابی منتشر کردیم که موضوع بدون رقیب بود و نمونه‌ی مشابهی برای آن وجود نداشت. این کتاب که نوشته‌ی «علی اصغر رضوانی» است، به تمام جنایات رژیم آل سعود و موضوع بیداری پرداخته است، ولی تا امروز فروش چندانی نداشته و دلیلش هم این است که ما به عنوان ناشر، یک کتاب‌فروشی مستقل نداریم. باید از این کتاب به عنوان یک اثر جامع و منحصر به فرد حمایت شود که نشده است.
رضا کلهر (مدیر انتشارات‌ام ابیها) ناشر مذهبی دیگری است که اظهار داشت ارشاد هیچ خریدی از آن‌ها انجام نمی‌دهد. او گفت: ۵-۶ سالی است که وزارت ارشاد هیچ خریدی از ما نداشته است. قبل از آن هم فقط یک مورد از آثار ما خریداری شد.
این ناشر از دلیل این مساله ابراز بی‌اطلاعی کرد و توضیح داد: البته ما هم هیچ وقت پیگیر این مساله نبودیم، زیرا اگر کاری باید انجام شود خود وزارت ارشاد باید انجام دهد و از عناوین کتاب‌های چاپ اولی اطلاع دارند.
سید مهدی سوار (مدیر انتشارات امید) هم در این خصوص گفت: چند سالی می‌شود که وزارت ارشاد از ما خرید نداشته است و قبل از آن هم به تعداد بسیار اندکی خرید انجام می‌شده است. ما در کنار چاپ آثار مذهبی، کتاب‌های دانشگاهی هم منتشر می‌کنیم و این مساله دلیلی است که وزارت ارشاد برای نخریدن کتاب از ما عنوان می‌کند.
او ضمن گلایه از برخورد دوگانه‌ی ارشاد در مواجهه با ناشران ادامه داد: این وزارتخانه از افراد خاصی کتاب می‌خرد. جالب است که یکی از افراد حاضر در شورای خرید کتاب، مدیر انتشاراتی است که تنها یکی از کتاب‌هایش ۱۰۰۰۰ نسخه توسط ارشاد خریداری شده است.
مدیر انتشارات امید افزود: کتاب‌هایی هستند که هنوز حروفچینی هم نشده‌اند، اما توسط ارشاد پیش خرید شده‌اند.
سید مهدی سوار ناشران مستقل را با مشکلات زیادی دست به گریبان دانست و توضیح داد: بحران‌های اقتصادی در حوزه‌ی نشر به خصوص در بحث کاغذ باعث شده کمتر ناشر مستقلی توانایی ادامهی کار را داشته باشد. امسال انتشارات امید با اینکه ۲۰ عنوان کتاب آماده چاپ دارد، اما هنوز موفق به چاپ کردن حتی یک عنوان هم نشده است. در چنین شرایطی خرید کتاب از سوی ارشاد می‌تواند گوشه‌ای از مشکلات ناشران را حل کند و آن‌ها را برای ادامهی حیات امیدوار سازد.
در این بین بوده‌اند ناشرانی که در حوزه‌ی کتاب‌های مذهبی فعالیت می‌کردند و ارشاد تا همین چندی پیش از آنان خرید می‌کرده است.
ناصر محمدی‌فرد (مدیر انتشارات اکرام) در مورد سابقه‌ی خریدهای وزارت ارشاد توضیح داد: سابقآ وضعیت خوب بود و ارشاد آثار ارزشمند را پیش خرید می‌کرد و بعضی دیگر را هم بعد از انتشار می‌خریدند و در مجموع راضی بودیم. این اتفاق در ۲ سال گذشته به شکل مستمر جریان داشت.
او ادامه داد: از برج ۶ امسال خریدهای ارشاد از ما متوقف شده و از سوی دیگر هنوز بدهی‌های مربوط به برج یک هم تسویه نشده است.
مدیر انتشارات اکرام صنف نشر را درگیر مشکلات زیادی دانست و گفت: به نسبت پارسال، کاغذ چند برابر شده و مشکلات زیادی را برای ما در پی داشته است. به عنوان مثال تنها چاپ یک عنوان کتاب دو جلدی با ۱۴۹۶ صفحه و تیراژ 3000 نسخه، ۲۵ میلیون تومان هزینه در بر داشت، حال آنکه یک سال پیش می‌شد همین کتاب را با ۱۰ میلیون تومان منتشر کرد. امسال ۲۴-۵ عنوان کتاب چاپ اول داشتیم که برای انتشارات ما رقم خوبی نیست و همین‌ها را هم به دلیل اینکه بخشی از کار‌هایش قبلآ صورت گرفته بود منتشر شده‌اند، اما برای سال آینده کتابی در نظر نگرفته‌ایم.
محمدی‌فرد افزود: در چنین وضعیتی که ناشران قدیمی در شهر قم برای ادامهی کار حتی خانه خود را هم فروخته‌اند، نخریدن کتاب مشکلی را بر مشکلات افزوده است. با این شرایط اگر عدم خرید ارشاد ادامه پیدا کند، بسیاری از ناشران مجبور به توقف کار می‌شوند.
برای پرسیدن دلایل توقف خرید کتاب از ناشران و همچنین برخوردهای سلیقه‌ای در بحث خرید به سراغ «داریوش رضوانی» (مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد) رفتیم. او در مورد دلیل توقف خرید کتاب در چند ماه اخیر گفت: امسال برای خرید کتاب از ناشران مبلغ ۱۲ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده است. ۴۰ درصد از این بودجه تاکنون به ما تخصیص داده شده که در مراحل خرید کتاب مصرف شده است.
او افزود: به همین دلیل فعلآ بودجه‌ای برای خرید کتاب نداریم و تا زمانی که ۶۰ درصد باقی مانده توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی به ما تخصیص داده نشود، امکان خرید نداریم.
رضوانی در مورد دلیل خرید نکردن از بعضی از ناشران گفت: این مساله که کدام کتاب مفید است تا توسط وزارت ارشاد خریداری شود، به وسیله‌ی کمیته‌ی خرید تصمیم‌گیری می‌شود و اولویت‌ها با نظر مستقیم این شورا مشخص می‌شوند.
