در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
فقط ۵۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در اطراف تهران وجود دارد/ اکثر ایستگاه‌ها آفلاین هستند/ "دماوند" در فاز انفجار و خروج گدازه نیست
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت: برای پایش دقیق گسل‌های تهران باید مجهز به سامانه‌های پیش هنگام سریع زلزله باشیم.
«مهدی زارع» استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره اینکه گفته می‌شود، احتمال وقوع زلزله شدیدتر در تهران وجود دارد، گفت: اینکه گفته می‌شود، پس از زلزله اخیر در تهران وقوع یک زمین‌لرزه بزرگ حتی به بزرگی ۷ ریشتر در تهران محتمل خواهد بود، باید بگویم احتمال چنین زلزله‌ای کمتر از ۱۰ درصد است، چراکه الزاما زمین لرزه‌ای که اخیرا اتفاق افتاد، نشانی به همراه خود ندارد که در شهر تهران زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷ رخ دهد.
وی ادامه داد: گسل مشاء ممکن است، روی گسل‌های دیگر تاثیر داشته باشد که بزرگترین و مهمترین آن گسل شمال تهران است، البته این تاثیر ممکن است، بالا نباشد، اما از آنجا که مسئله تهران در میان است، باید این موضوع با اهمیت بیشتری بررسی شود.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه تلفیق اطلاعات بین‌المللی و اطلاعات داخلی نشان دهنده این بود که زمین‌لرزه اخیر به بزرگی ۴.۹ ریشتر بوده است، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه زمین‌لرزه به بزرگی ۴.۹ ریشتر بوده، میزان تاثیر و ایجاد تنش آن در گسل‌های اطراف بالا نیست. البته نباید تنش کمی را که ایجاد کردیم، نادیده بگیریم و باید روی تاثیرات گسل مشاء بر گسل‌های اطراف بررسی صورت گیرد کنیم و وضعیت آنها را مورد تحلیل قرار دهیم و محاسبه کنیم که میزان تنش گسل‌های اطراف مشاء و میزان اثرگذاری این گسل بر گسل‌های دیگر از جمله گسل شمال تهران چقدر بوده است.
زارع تصریح کرد: برای این بررسی نیازمند یک سامانه پایش و رصد دقیق هستیم که اطلاعات آن را به صورت آنلاین در اختیار ما بگذارد؛ ما این سامانه آنلاین و باکیفیت بالا را نداریم تا بتوانیم با یک دقت بالا در خصوص وضعیت تغییراتی که پس از هر زلزله ایجاد می‌شود، صحبت کنیم. اطلاعاتی که به دست ما می‌رسد، اطلاعات همین زلزله‌هایی است که اتفاق می‌افتد و از بزرگی حدود ۳ به بالا ثبت می‌شود. البته باید به این موضوع توجه کنیم که ما در اطراف تهران بهترین ایستگاه‌های لرزه‌نگاری را داشته و بهترین ثبت زلزله‌ها مربوط به ایستگاه‌های اطراف تهران است. در دیگر نقاط کشور این امکانات ثبتی که در تهران وجود دارد را هم نداریم.
وی گفت: با این امکانات محدود تنها می‌توانیم تا حدودی برآوردهایی از تاثیر زلزله‌ها بر هم داشته باشیم و پروژه‌های پژوهشی که با همین اطلاعات محدود می‌توانند تصویر عمومی و کلی از وضعیت لرزه‌خیزی گسل‌های اطراف تهران به ما بدهند.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله تاکید کرد: منظور من از توسعه پایش و رصد زلزله‌ها این است که ما باید به سمت دقیق‌تر پایش برویم. در حال حاضر ایستگاه‌های لرزه‌نگاری که در اطراف تهران داریم، حدود ۳۰ ایستگاه است، در حالی که در استانبول حدود ۴۰۰ ایستگاه لرزه‌نگاری در اطراف این شهر قرار دارد. ما سامانه پیش هنگام سریع زلزله نداریم، در حالی که استانبول به این سامانه‌ها مجهز است. در استان تهران حدود ۵۰ ایستگاه شتاب‌نگاری داریم که اکثر این ایستگاه‌ها آفلاین است و به صورت برخط اطلاعات به ما نمی‌دهند و تعداد بسیار کمی از این دستگاه‌ها به ما اطلاعات آنلاین می‌دهند.
زارع با بیان اینکه کمتر از ۱۰ درصد این ایستگاه‌ها اطلاعات برخطر می‌دهند، در حالی که ما نیازمند این هستیم که تمامی اطلاعات این ایستگاه‌ها به صورت برخط در اختیار ما قرار بگیرد، خاطرنشان کرد: همچنین نیازمند این هستیم که فرمت داده‌های دریافت شده یکسان‌سازی و مدرن شود به طوری که در حال حاضر در استاندارد جهانی در اتحادیه اروپا این اتفاق افتاده و ما هنوز در این سطح حرکت نمی‌کنیم و در حقیقت ما هنوز از یک فرمت یکسان در داده‌ها استفاده نمی‌کنیم و همین موضوع به کارهای پژوهشی و تحقیقاتی لطمه می‌زند و نتایج بررسی‌های ما از طریق این داده‌ها ناقص می‌شود.
وی با اشاره به سیاست‌های وزارت علوم و معاونت علمی ریاست جمهوری در این حوزه تصریح کرد: در سال‌های اخیر از طرف وزارت علوم و معاونت علمی ریاست جمهوری سیاست مشخصی دنبال شده و در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها نیز همین سیاست دنبال شده است و به دانشگاه‌ها اعلام شده است که باید به دنبال درآمدزایی برای خود از طریق این پروژه‌ها باشند و بودجه تحقیقات را خودشان تامین کنند. این نوع سیاست و بها دادن صرف به فناوری آی تی و اپلیکیشن‌ها در معاونت علمی ریاست جمهوری و بنیاد علمی نخبگان عملا باعث شده است که کارهای علمی از جمله پیش‌بینی زلزله یا به حاشیه رانده شوند و یا تعطیل شوند.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله تصریح کرد: در پژوهشگاه زلزله در دانشگاه تهران و مرکز تحقیقات وزارت راه مسکن و شهرسازی بخش‌هایی وجود داشت که در زمینه پیش بینی زلزله تحقیقاتی را انجام می‌دادند که در حال حاضر هیچ‌کدام عملا فعال نیستند، اگرچه ممکن است چارت تشکیلاتی داشته باشند، اما عملا فعالیتی وجود ندارد. محققانی هم که در سطح دکتری در حوزه پیش بینی زلزله در دانشگاه تحصیل کرده بودند و مقاله‌ها و پژوهش‌های بین‌المللی داشتند، امروز یا از کشور خارج شده‌اند و یا در دیگر رشته‌ها مشغول فعالیت هستند و در حوزه تخصصی خود فعالیتی ندارند.
زارع خاطرنشان کرد: علت مشخص چنین وضعیتی این است که نوع مدیریتی که امروزه به بخش علمی کشور نگاه می‌کند، محصول محور است و می‌گوید، این علم چقدر فایده مالی دارد و چه تعداد حاضر هستند، برای آن سرمایه‌گذاری کنند، طبیعتا مسئله پیش بینی زلزله مسئله‌ای نیست که نهاد خصوصی بر روی آن سرمایه گذاری کند، چراکه تحقیقات در این زمینه نیازمند زمان طولانی است تا مجموعه‌ای از کارها انجام شود و دستاوردهایی به دست آید و نمی‌توان این انتظار را داشت که در یک بازه یک ساله یا پنج ساله به نتیجه رسید.
وی تاکید کرد: هر گاه پروپوزالی با موضوعات زلزله تهران یا پیش‌بینی زلزله به بنیاد نخبگان، صندوق حمایت از پژوهشگران و معاونت علمی ارائه می‌شود یا با پاسخ اولویت ندارد برگردانده شده و یا در این بین مدیرانی بوده‌اند که این پژوهش‌ها سلیقه آنها نبوده و به نوعی از اولویت کارها خارج شده است. حاصل این اقدامات این شده است که ما در مرکز ژئوفیزیک تهران و پژوهشگاه زلزله سامانه پیش‌بینی زلزله نداریم، در حالی که وجود این مرکز مانند مرکز تحقیقات سرطان ضروری است.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله تصریح کرد: متاسفانه رصد و پایش زلزله‌ها نیز به دلیل عدم بودجه محدود شده است و دستگاه‌هایی که خراب می‌شود به دلیل نبود بودجه از دور خارج می‌شود. در حقیقت دستگاه و شبکه وجود دارد، اما اطلاعات باکیفیت به ما نمی‌دهد. اگرچه تحت تاثیر تحریم هستیم، اما می‌توانیم در مدیریت کلان نوع دیگری به این مسائل نگاه کنیم.
وی با اشاره به اینکه زلزله اخیر تهران مانند سال ۹۶ دوباره حساسیت‌هایی را ایجاد کرده است، گفت: من فکر می‌کنم باید از این حساسیت و هوشیاری ایجاد شده استفاده کنیم و به خیلی از این کارهایی که روی زمین مانده و کسی به آن نمی‌پردازد، رسیدگی کنیم. ما می دانیم که کشور ما در تحریم است و مسائل اقتصادی مختلف و کرونا وجود دارد، اما خیلی از این تحقیقات می‌تواند توسط محققان، تعدادی کامیپوتر و تعدادی داده انجام شود. البته منظور من این نیست که در حال حاضر هیچ اقدامی نمی‌شود، اما معتقدم که می‌توانیم اقدامات بیشتر و بهتری را انجام دهیم.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله درباره اینکه آیا زمین‌لرزه اخیر تهران بر دماوند تاثیر داشته یا دماوند بر گسل‌های اطراف تاثیر دارد، گفت: دماوند فعال است و نیاز نیست، گسلی آن را فعال کند و نشان فعالیت آن هم بخار و دودی است که بیرون می‌آید و همچنین آبگرم‌هایی که در این منطقه وجود دارد، اما باید بدانیم که دماوند در فاز انفجاری و در مرحله خروج گدازه نیست.
زارع خاطرنشان کرد: ریشه دماوند در عمق تا منطقه وسیعی حدود ۳۰ الی ۴۰ کیلومتری تهران ادامه دارد و فعل و انفعالاتی که در دماوند اتفاق می‌افتد، طبیعتا بر گسل ها نیز اثر می‌گذارد، اما این زلزله از نوع زلزله‌های آتشفشانی نبوده است. البته باید بدانیم، تغییراتی که در دماوند اتفاق می‌افتد، چه بسا موجب تحریک گسل‌ها از جمله گسل مشاء می‌تواند باشد و ما این موضوع را در پژوهش‌های قبلی نیز نشان داده‌ایم، اما زلزله اخیر از نوع زلزله‌هایی نیست که آتشفشانی و مقدمه انفجار قله دماوند باشد.
