موفق نشدیم هویت شهروندی عام را تعریف کنیم
مدیر گروه موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران گفت: ضروری است نگاهی جدی‌تر به مسئله هویت اجتماعی داشته باشیم زیرا در این موضوع مسائلی وجود دارد که کمتر به آن توجه کرده‌ایم.
حسین ایمانی جاجرمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا؛ و در واکنش به درگیری‌های اخیر طایفه‌ای که در شهرهای باغ ملک و دزفول رخ داده است؛ گفت: به نظر می‌رسد منازعات در مناطقی صورت می‌گیرد که در گذشته بافت‌های عشیریه‌ای و طایفه‌ای داشته‌اند.
وی ادامه داد: در این بافت‌ها سازمان اجتماعی تحت عنوان ریش‌سفیدان و گیس‌سفیدان وجود داشته است که منازعات را حل و فصل می‌کردند. به عنوان مثال یکی از راهکارهایی که بزرگان طوایف به آن رسیده بودند مسئله خون بست یا آیینه بست بود که براساس آن اگر یکی از افراد طایفه‌ای مرتکب قتل یکی از افراد طایفه دیگر می‌شده برای پایان دادن به منازعات و کشتارهای ناشی از انتقام دختری از طایفه قاتل را به طایفه مقتول می‌دادند.
جاجرمی با بیان اینکه در حال حاضر سازمان اجتماعی ریش‌سفیدی تضعیف شده و خطوط طایفه‌ای از هم پاشیده است، اظهار کرد: در حال حاضر بزرگان طوایف به آن معنا وجود ندارند و نسل جدید اعتقادشان را به راهکارهای سنتی از دست داده‌اند به همین دلیل ممکن است کوچکترین اختلافات تبدیل به مسئله‌ای بزرگ شود.
مدیر گروه موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران با اشاره به فردگرایی و منافع فردی به عنوان پدیده‌ای مدرن در مناطق مذکور عنوان کرد: با چنین تحولی راهکارهای نهادی و سازمانی شکل نگرفته است. به عبارت دیگر وقتی افراد را از تشکل‌های طایفه‌ای خارج می کنید مسئله منافع فردی ایجاد می‌شود و زمانی که به خاطر این منافع مشکلاتی ایجاد می‌شود ضروری است برای حل وفصل اختلافات راهکارهای مدرن همچون دادگستری قدرتمند و کارآمد و پلیس توانا تعریف شود.
وی با بیان اینکه احتمالاً سازمان‌های اداری مدرن در مناطق یاد شده نتوانسته‌اند کارایی چندان موفقی داشته باشند؛ افزود: به همین دلیل منازعات با شدت بالا شکل می‌گیرند و شاهد رقم‌های وحشتناک کشتار در درگیری‌های طایفه‌ای این مناطق هستیم.
جاجرمی با اشاره به اینکه بسیاری ازکشورها همچنان راهکارهای سنتی را قبول داشته و اجازه نمی‌دهند ساختارهای اجتماعی سنتی و کارآمد از بین برود؛ خاطرنشان کرد: اما در کشور ما به راحتی با سازمان‌های اجتماعی سنتی برخوردهای سلبی می‌کنیم و می‌گذاریم این ساختارها از هم بپاشد و آنها را کارآمد و روزآمد نمی‌کنیم به همین دلیل افراد بدون چارچوب‌هایی که ناظر بر رفتار آنها باشد دست به راه‌حل‌های خطرناک و پر هزینه می‌زنند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه وقتی مسائل پیچیده‌تر می‌شود نظام حقوقی و قضایی نیز پیچیده‌تر می‌شود؛ گفت: تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد از سازوکار وکالت به خوبی استفاده می‌کنند و کمتر فردی پیدا می‌شود که وکیل نداشته باشد. در حالی که در ایران چنین وضعیتی نداریم.
جاجرمی اضافه کرد: نظام وکالت ما خودش را مردمی نکرده به بیان دیگر شرایط به گونه‌ای نیست که وقتی مردم با پیچیدگی های حقوقی مواجه می شوند از فرد متخصص کمک بگیرند.
وی بیان کرد: در این زمینه به نظر می‌رسد مشکلاتی وجود دارد که تعدد و پیچیدگی بیش از حد قوانین و وضع قوانین بدون مطالعه کافی از آن جمله است. باید بپذیریم امروزه مسائل ابعاد پیچیده حقوقی یافته و لازم است در کنار مردم عادی فرد متخصص به آنها مشاوره دهد.
مدیر گروه موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران تاکید کرد: ضروری است نظام وکالت را به صورت جدی در تمام نقاط کشور گسترده کنیم تا وکلا خدمات خود را سریع وبا قیمت مناسب به مردم ارائه کنند.
جاجرمی با اشاره به اهمیت آموزش‌های عمومی گفت: باید بررسی کرد آیا نظام دانشگاهی و قانون اساسی ما توانسته است افرادی پرورش دهد که فرهیخته بوده و بتوانند از پس زندگی خود بربیایند و به جای آنکه به خاطر هر اختلافی چاقو به دست بگیرند به قانون و حقوقدانان مراجعه کنند.
وی اظهارکرد: ضروری است در کنار کارآمدی دستگاه وکالت افراد را به شیوه‌ای پرورش دهیم که در صورت برخورد با مسائل و اختلافات به جای اقدام شخصی برای حل آنها از راهکارهای قانونی استفاده کنند.
این جامعه‌شناس با اشاره به وضعیت طایفه‌ای بودن کشور عراق و عدم وجود دولت ملی و یا کارکرد ضعیف این دولت عنوان کرد: یک جامعه‌شناس سیاسی در بررسی‌های خود در این کشور به این نتیجه رسیده که دولت در سایر کشورها توانسته خود را به عنوان یک راه‌حل مطرح کند و به نیازهای افراد همچون امنیت توجه کرده است.
وی خاطرنشان کرد: وقتی نیروی پلیس کارآمد و دادگستری عادلی در کشور وجود داشته باشد که به سرعت به شکایات رسیدگی می‌کند دیگر نیاز به طایفه نیست این در حالی است که در کشور عراق وظایف دولت را طوایف انجام می دهند.
جاجرمی بابیان اینکه ما نیز در مناطق کمتر توسعه یافته کشور نتوانستیم این خدمات رابه خوبی ارائه دهیم؛ خاطرنشان کرد: لذا هنوز خط و خطوط و مرزهای طایفه‌ای ولو به صورت ضعیف وجود دارد که این موضوع در بحث هویت اجتماعی به خوبی مشهود است.
این استاد دانشگاه در توضیح این مطلب افزود: در مناطق کمتر توسعه یافته کشور افراد به جای اینکه خود را با هویت شهروندی عام تعریف کنند با هویت‌های محلی و قبیله‌ای خاص تعریف می‌کنند که این هویت‌ها اجازه گفت‌وگو برای رسیدن به راه حل و اجماع را به افراد نمی‌دهد.
جاجرمی تصریح کرد: این موضوع بیانگر آن است که دولت در معنای عام آن موفق نشده هویت شهروندی عام مورد نظر در قوانین اساسی کشورها را که ملیت و بهره‌مندی عملی از حقوق شهروندی بخشی از آن است دراین مناطق به خوبی تعریف کند.
این جامعه‌شناس با تاکید براینکه هویت شهروندی عام در مناطق کمترتوسعه یافته کشور به خوبی شکل نگرفته است؛ اظهار کرد: در مناطق توسعه یافته کشور طایفه وجود ندارد و اگر هم باشد نمی‌تواند کاری برای افراد بکند. لذا شهروند این مناطق آموخته است برای حل مشکلات خود با پلیس تماس بگیرد یا به دادگاه مراجعه کند. در حالی که در مناطق کمتر توسعه یافته افراد می‌خواهند خود قانون را اجرا کنند یا دست به دعواهای گروهی بزنند.
وی با تاکید بر اینکه در مناطق حاشیه‌ای شهرها و مناطقی که حقوق شهروندی عام و خدمات حقوقی عام وجود ندارد در زمان بروز اختلاف ممکن است افراد به جای مراجعه به قانون سعی کنند اختلافات خود را به صورت شخصی حل کنند؛ عنوان کرد: باید دید به چه علت نتوانستیم اعتماد به حقوق نظامی و قضایی را در تمام مناطق کشورایجاد کنیم.
مدیر گروه موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران با تاکید بر ضرورت نگاه جدی‌تر به مقوله هویت اجتماعی در کشور اظهار کرد: باید بررسی کنیم که تعریف ما ازایرانی بودن یا تعلق داشتن به یک شهر خاص چیست. این مسئله مهم است و به نظر می‌رسد مسائلی در موضوع هویت‌های عام وجود دارد که ما کمتر به آن توجه کرده‌ایم.