رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران در گفت‌وگو با ایلنا:
«حذف دام از رویشگاه‌های جنگلی» بیشتر از جنگل‌کاری‌های جدید به احیای عرصه‌های تخریب‌شده کمک می‌کند
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران گفت: چه با اجرای طرح‌های جنگل‌کاری جدید و چه بدون اجرای چنین طرح‌هایی، حذف چرای دام از عرصه‌های جنگلی و جنگل‌کاری‌ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است و قطعا برنامهریزی برای حذف دام از رویشگاه‌های جنگلی، نقش مهمتری نسبت به اجرای طرح‌های درختکاری جدید در احیای جنگل‌های تخریب‌شده خواهد داشت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اعلام کرده است که قصد دارد از سال ۱۴۰۲ تا پایان ۱۴۰۵ «طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در ایران» را اجرا کند. براساس این طرح، سالانه ۲۵۰ میلیون نهال در نهالستان‌های کشورمان تولید خواهد شد و قرار است این نهال‌ها با برنامهریزی سازمان منابع طبیعی و با کمک عوامل این سازمان و دیگر دستگاه‌های دولتی و عمومی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، واحدهای صنعتی، معدنی و کارخانجات، سازمان‌های مردم‌نهاد، تعاونی‌های منابع طبیعی و عموم مردم کاشته و نگهداری شود.
در این میان با وجود این که براساس اعلام مسئولان سازمان منابع طبیعی، ترسیب کربن یعنی تبدیل دی‌اکسید کربن به اکسیژن با هدف همراهی با برنامه‌های جهانی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقابله با تغییرات اقلیمی به همراه احیای اکوسیستم‌های تخریب‌شده در عرصه‌های طبیعی مختلف، جلوگیری از رشد بیابان‌زایی و گسترش کانون‌های گرد و غبار، افزایش سرانه فضای سبز شهری و روستایی و همچنین توسعه زراعت چوب با کاشت گونه‌های سریع‌الرشد با هدف کاهش وابستگی کشور به واردات و کمتر شدن احتمال قاچاق چوب از جمله اهداف طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران است، اما در ماه‌های اخیر بسیاری از کارشناسان منابع طبیعی و محیط‌زیست انتقادات گوناگونی را نسبت به این طرح وارد کرده‌اند.
حفظ و احیای جنگل‌کاری‌های سابق مهمتر از نهال‌کاری در مکان‌های جدید است
از جمله مهمترین انتقادات مطرح‌شده درباره طرح کاشت یک میلیارد درخت این است که وقتی همین حالا جنگل‌های کشور با آسیب‌های متعددی نظیر دستکاری‌های انسانی، گسترش معادن، سدسازی، ویلاسازی و شهرک‌سازی در دل عرصه‌های جنگلی مواجه هستند و با تهدیداتی نظیر قطع درختان با هدف قاچاق چوب یا تولید زغال، آفات و بیماری‌ها و سایر بلایای طبیعی و انسانی نظیر خشکیدگی، کاهش تاب‌آوری درختان در برابر تغییر اقلیم و آتش‌سوزی‌های عمدی و سهوی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، سازمان منابع طبیعی به جای این که به فکر گسترش جنگل‌های دست‌کاشت با اجرای طرح‌های درختکاری انبوه باشد، باید برای حفظ عرصه‌های جنگلی موجود و ارتقای سطح حفاظت و بهبود وضعیت آنها برنامهریزی و سرمایه‌گذاری کند و جلوی تخریب بیشتر جنگل‌های طبیعی را بگیرد.
این نکته‌ای است که علی بناگر، رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران نیز در گفت‌وگو با ایلنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: در شرایطی که همه‌روزه آسیب‌های فراوانی جنگل‌های طبیعی کشور را تهدید می‌کند و تعداد نیروهای انسانی و همچنین تجهیزات و امکانات سازمان متولی منابع طبیعی کشور برای حفظ این عرصه‌ها کافی نیست، برنامهریزی برای حفاظت از رویشگاه‌های جنگلی طبیعی و همچنین حفظ، احیا و توسعه جنگل‌کاری‌های سابق در اولویت بیشتری نسبت به نهال‌کاری در مکان‌های جدید قرار دارد. ضمن این که اساسا آسیب‌شناسی و تحلیل طرح‌های بیولوژیک انجام‌شده و احیا و توسعه جنگل در هر منطقه رویشی، نیازمند تهیه طرح‌های جنگل‌کاری بلندمدت است که در آن کنترل، پایش و ارزیابی دقیقی وجود داشته باشد.
وی افزود: تجربه نشان داده است که هر نوع درختکاری بدون تهیه طرح‌های بلندمدت محکوم به شکست خواهد بود و نمی‌توان در کوتاه‌مدت و باعجله به اجرای طرح‌های جنگل‌کاری پرداخت. البته اصل کاشت نهال برای اهدافی نظیر کاهش فرسایش خاک، تولید و جذب آب، پالایش آلاینده‌ها، زیبایی منظر، ترسیب کربن و توجه دادن آحاد جامعه و مسئولان ارشد کشور به سنت قدیمی و ایرانی درختکاری، موضوعی پسندیده است، ولی رویکرد شعارگونه بدون پشتوانه علمی و توجه به توصیه‌های کارشناسان آسیب‌زا خواهد بود.
لزوم توجه به اصول علمی در مکان‌یابی، انتخاب نوع گونه و اجرای طرح‌های جنگل‌کاری
بناگر با بیان این که مکان‌یابی طرح‌های جنگل‌کاری باید براساس اصول علمی و آمایش منطقه انجام شود، گفت: وقتی قرار است طرح‌های جنگل‌کاری در رویشگاه‌های جنگلی موجود اجرا شود، ابتدا باید برای حفاظت، احیا و غنی‌سازی رویشگاه‌های موجود برنامهریزی شود و در مرحله بعدی نسبت به توسعه جنگل با کاشت درختان جدید اقدام شود؛ بخصوص که بسیاری از نهال‌های کاشته‌شده در طرح‌های جنگل‌کاری قبلی، به دلایل مختلفی از بین رفته‌اند یا با رشد کم در حال اضمحلال هستند. بنابراین برنامهریزی برای نگهداشت نهال‌های قبلی نسبت به کاشت نهال‌های جدید در اولویت قرار دارد و اساسا درخت‌داری مهمتر از درختکاری است.
وی در ادامه اظهار داشت: برای استقرار بهینه نهال‌های غرس‌شده و کاهش تلفات طرح‌های درختکاری جدید، به برنامه‌ها و طرح‌های مدون مبتنی بر تجارب گذشته نیاز داریم. همچنین در طرح‌های جنگل‌کاری باید در انتخاب نوع گونه، متناسب با هر منطقه رویشی از گونه‌ها و اکوتیپ‌های بومی آن منطقه استفاده شود و ملاحظات بوم‌شناختی و مراحل توالی مورد توجه قرار گیرد و ترجیحا از گونه‌های پیشگام استفاده شود و الگوی کاشت آمیخته مد نظر قرار داشته باشد، چراکه در غیر این صورت، جنگل‌کاری‌های جدید مانند برخی تجارب گذشته شکست خواهد خورد.
حذف چرای دام از عرصه‌های جنگلی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران با تاکید بر این که چه با اجرای طرح‌های جنگل‌کاری جدید و چه بدون اجرای چنین طرح‌هایی، حذف چرای دام از عرصه‌های جنگلی و جنگل‌کاری‌ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است، عنوان کرد: در صورت حذف دام بسیاری از رویشگاه‌های جنگلی کشور به سرعت به شکل طبیعی خود بازمی‌گردند و پس از آن در صورت بذرکاری و استفاده از گونه‌های مادری موجود، این رویشگاه‌ها توانایی بازسازی و احیای خود را دارند. بنابراین برنامهریزی برای حذف دام از رویشگاه‌های جنگلی قطعا نقش مهمتری نسبت به اجرای طرح‌های درختکاری جدید در احیای جنگل‌های تخریب‌شده خواهد داشت.
وی در ادامه تاکید کرد: در شرایطی که وزارت جهاد کشاورزی در پشتیبانی و اجرای ناقص طرح‌های آسیب‌زایی همچون اسکان دام و علی‌الخصوص حذف نام جنگل از عنوان سازمان متولی آن پیشقدم است، از مسئولان این وزارتخانه می‌خواهیم به جای بی‌توجهی به حضور چندین میلیون واحد دامی در عرصه‌های جنگلی، همان همتی را که در ماه‌های اخیر برای اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران صرف کرده‌اند، برای تعیین تکلیف دام‌های موجود در جنگل‌ها به عنوان عامل اصلی جلوگیری از تجدید حیات و استقرار نهال‌های طبیعی یا دست‌کاشت نیز به کار ببندند.
لزوم توجه ویژه به تامین منابع آبی و اعتبارات مورد نیاز طرح کاشت یک میلیارد درخت
بناگر با بیان این که در طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران باید منابع آبی مورد نیاز برای اجرای این طرح به همراه اعتبارات کافی تامین شود و برنامهریزی مناسبی برای تولید این حجم از نهال وجود داشته باشد، عنوان کرد: توجه به نیاز آبی درختانی که قرار است در قالب این طرح در هر منطقه کاشته شوند و همچنین ارتباط این موضوع با بیلان آبی حوضه‌های آبریزی که طرح یک میلیارد درخت در‌آنها اجرا خواهد شد، از دیگری مواردی است که حتما باید در اجرای این برنامه مورد توجه قرار گیرد. بخصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک باید برای بالا بردن احتمال موفقیت جنگل‌کاری‌ها، حتما از گونه‌های خشکی‌گرای بومی با مبدأ مشخص و ترجیحا مایکوریزدار استفاده شود.
وی افزود: توجه به مقوله بذرکاری علاوه بر نهال‌کاری و همچنین نهال‌کاری با استفاده از بذرهای بااصالت و به دست‌آمده از محاوط بذرگیری با انجام تیمارهای خاص، مقابله با خشکی در نهالستان و ایجاد آمادگی برای کاشت در مناطق خشک و نیمه‌خشک از دیگر ضروریات اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت است. در همین راستا سازمان منابع طبیعی باید از نتایج فعالیت‌های علمی دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان برای استقرار بهینه نهال‌های غرس‌شده استفاده کند و به‌کارگیری متخصصان امر در این حوزه را مد نظر قرار دهد. همچنین برای استحصال رطوبت و حفاظت از رطوبت می‌توان از تدابیر و فناوری‌هایی استفاده کرد که در سطح آکادمیک و اجرایی بارها تجربه شده است و تجارب ارزنده‌ای درباره آن وجود دارد.
طرح‌های جنگل‌کاری نباید به بستر تغییر کاربری و تملک اراضی منجر شود
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران با تاکید بر این که داشتن برنامه مکانی و زمانی دقیق و همراه با پیوست‌های اجتماعی و اقتصادی و ارزیابی محیط‌زیستی و تهیه طرح‌های مبتنی بر تعریف اهداف مشخص، پیش‌نیاز اجرای تمام پروژه‌های بیولوژیک و غیربیولوژیک مانند برنامه‌های جنگل‌داری، مرتعداری، آبخیزداری و همچنین طرح‌های نهال‌کاری است، اظهار داشت: برای اجرای تمام طرح‌های جنگل‌کاری با مشارکت نهادهای گوناگون باید توجه ویژه‌ای به موضوع مالکیت اراضی و تهدیدهای مربوطه انجام شود و تمهیدات لازم جهت حفظ مالکیت ملی انجام شود تا برنامه‌های درختکاری با سوء استفاده سودجویان به بستر تغییر کاربری و تملک اراضی تبدیل نشود.
وی در ادامه تاکید کرد: جنگلبان، باغبان نیست و یکی از بزرگترین نگرانی‌های پیش‌رو درباره طرح کاشت یک میلیارد درخت در ایران با توجه به تجربه تلخ برخی طرح‌ها، به وجود آمدن بستری برای زمین‌خواری احتمالی است. بنابراین در طرح کاشت یک میلیارد درخت نیز باید به گونه‌ای مشارکت دستگاه‌های مختلف دولتی و خصوصی جلب شود که زمینه ایجاد رانت و سوء استفاده از اراضی ملی فراهم نشود.
لزوم جذب نیروهای انسانی جدید در عین کاهش وابستگی به منابع مالی دولتی
بناگر در بخش پایانی صحبت‌های خود به کمبود نیروهای انسانی سازمان و یگان حفاظت منابع طبیعی کشور اشاره کرد و گفت: حفاظت از عرصه‌های ملی و تامین نیروهای قرقبانی باید به صورت جدی در قالب طرح‌های جنگل‌داری و جنگل‌کاری دیده شود و در سرلوحه برنامه‌ها قرار گیرد؛ چراکه اکنون سازمان متولی منابع طبیعی و همچنین یگان حفاظت منابع طبیعی کشور در سطوح مختلف با کمبود نیروی انسانی مواجه هستند و ضرورت دارد جذب کارشناس و قرقبان برای سازمان و یگان حفاظت منابع طبیعی همزمان با اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت در دستور کار قرار گیرد.
وی افزود: طرح کاشت یک میلیارد درخت زمانی موفق خواهد بود که سازمان منابع طبیعی برای کاهش وابستگی به منابع مالی دولتی و تقویت بخش اجتماعی طرح یعنی جلب واقعی مشارکت مردم برنامهریزی کند. راه‌اندازی کارزارهایی برای کاشت نهال در دنیا نیز معمول است و در کشورمان هم می‌توان با استفاده از ظرفیت دفاتر مرتبط با مشارکت مردم، استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی و به‌کارگیری فعالان منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور، طرح کاشت یک میلیارد درخت را به صورت واقعی به شکل مردمی اجرا کرد. در همین راستا، استفاده از ظرفیت بالای دانش فنی و اجتماعی داخل کشور در کنار بهره‌گیری از تجارب بین‌المللی موجود در این عرصه، در مردمی‌سازی پویش درختکاری در ایران موثر خواهد بود.
به‌جای درختکاری در اراضی جدید، باید بر حفظ و نگهداری عرصه‌های جنگلی تمرکز کنیم
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران در بخش پایانی صحبت‌های خود با تاکید بر لزوم معطوف شدن تمرکز سازمان منابع طبیعی بر حفاظت از عرصه‌های طبیعی موجود گفت: از سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور انتظار داریم تمرکز اصلی خود را بر حفظ، نگهداری و بازکاشت عرصه‌های جنگلی موجود معطوف کند. مسئولان این سازمان باید توجه داشته باشند که ورود مستقیم به اجرای طرح‌های درختکاری در اراضی شهری و باغی و مکان‌های جدید انحراف‌زا است.
وی در پایان تصریح کرد: برنامهریزی برای پایش مسمتر وضعیت جنگل‌کاری‌ها و همچنین داشتن برنامه دقیق و مدون برای نگهداری، واکاری، دوباره‌کاری و ملاحظات پرورشی آینده نهال‌های کاشته‌شده در طرح کاشت یک میلیارد درخت، از جمله دیگر عواملی خواهد بود که می‌تواند به موفق شدن این طرح کمک کند.
