در گفت‌وگو با ایلنا تشریح شد:
آیا «امید» با درنای بلژیکی جفت‌گیری می‌کند یا فقط همسفر می‌شود؟
یک متخصص پرنده‌شناسی گفت: با توجه به این که اساسا احتمال جفت‌گیری بین درنای واردشده از بلژیک و «امید» ضعیف است، اگر این دو پرنده جفت‌گیری نکنند و صرفا با یکدیگر هم‌مسیر شوند، بازهم اتفاق خوبی رخ داده است، زیرا همین هم‌مسیر شدن می‌تواند در سال‌های آینده تعداد بیشتری از درناهای سیبری را تحریک کند که به جمعیت غربی بپیوندند و برای زمستان‌گذرانی به ایران بیایند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با وجود این که سال‌هاست تنها یک فرد از جمعیت غربی درناهای سیبری باقی مانده است و آن هم درنایی به نام «امید» است که در سال 85 جفت خود یعنی «آرزو» را از دست داد و از آن زمان به بعد این درنا به جز سال 88، هر سال به تنهایی برای زمستان‌گذرانی به حاشیه تالاب فریدونکنار آمده است و براین اساس از نظر کارشناسان حیات وحش، جمعیت غربی درناهای سیبری را می‌توان منقرض شده دانست، اما اخیرا سازمان حفاظت محیط زیست یک درنای ماده را از مرکز تکثیر و حفاظت درنا در کشور بلژیک با هدف احیای جمعیت غربی درناهای سیبری وارد ایران کرده است.
مسئولان سازمان محیط زیست امیدوارند که درنای بلژیکی بتواند با «امید» جفت‌گیری کند و رفته‌رفته جمعیت غربی درناهای سیبری احیا شود. البته با توجه به این که اساسا درناها به صورت تک‌همسری زیست می‌کنند و «امید» نیز سال‌هاست جفت خود را از داده است، از نظر پرنده‌شناسان، احتمال جفت‌گیری بین امید و درنای بلژیکی به شدت پایین است. البته مسئولان سازمان محیط زیست امیدوارند که حتی اگر جفت‌گیری انجام نشود، درنای بلژیکی بتواند با امید در مسیر بازگشت به سیبری همراه شود و سال آینده نیز همراه او به ایران بگردد و این اتفاق بتواند در سال‌های آتی پای تعداد بیشتری از درناهای سیبری را برای زمستان‌گذرانی به کشورمان بکشاند.
باید توجه داشت که در گذشته درناهای سیبری به سه جمعیت اصلی شرقی، غربی و مرکزی تقسیم می‌شدند که اکنون جمعیت مرکزی منقرض شده است، از جمعیت غربی تنها یک فرد یعنی همان «امید» باقی مانده است و عمده درناهای سیبری مربوط به همان جمعیت شرقی هستند که در چین زمستان‌گذرانی می‌کنند. البته مسئولان سازمان محیط زیست کشورمان امیدوارند که حضور درنای بلژیکی در کنار امید بتواند در آینده در احیای جمعیت غربی درنای سیبری موثر باشد و جلوی انقراض کامل این جمعیت را بگیرد.
البته با وجود امیدواری مسئولان محیط زیست کشورمان، بسیاری از پرنده‌شناسان احتمال به نتیجه رسیدن برنامه احیای جمعیت غربی درناهای سیبری با حضور یک درنای ماده در کنار «امید» را نزدیک به صفر می‌دانند، زیرا معتقدند اولا زیست تک‌همسری درناها مانع از آن می‌شود که وقتی جفت یکی از آنها از دنیا می‌رود، جفت دیگر تمایل مجددی به جفت‌گیری داشته باشد و ثانیا با توجه به این که درنای منتقل‌شده از بلژیک تا کنون تجربه زیست در طبیعت را نداشته است، احتمال هم مسیر شدن او با «امید» نیز بسیار اندک است.
کاهش جمعیت غربی درناهای سیبری از 18 به یک فرد از سال 54 تا 86
در این میان اما جمشید منصوری، متخصص پرنده‌شناسی و مولف کتاب «راهنمای پرندگان ایران» معتقد است که نباید از همین حالا برنامه سازمان محیط زیست درباره وارد کردن درنای ماده از بلژیک برای جفت‌گیری یا هم‌مسیر شدن با تک‌درنای باقیمانده از جمعیت غربی را شکست خورده دانست، زیرا همچنان احتمال تحقق اهداف این برنامه وجود دارد. او همچنین تاکید دارد با توجه به این که سن «امید» بالا رفته است و احتمال تلف شدن این پرنده وجود دارد، قرار دادن یک درنا از بلژیک در کنار او، تنها راهکار باقیمانده برای جلوگیری از انقراض جمعیت غربی درناهای سیبری و بازنگه داشتن کریدور مهاجرت این پرندگان به ایران برای زمستان‌گذرانی است. بنابراین از نظر این متخصص پرنده‌شناسی، صرف امتحان کردن چنین اقدامی اشکال ندارد و برای مشخص شدن نتیجه این اقدام فعلا باید صبر کرد.
منصوری در توضیح بیشتر در این زمینه به خبرنگار ایلنا گفت: در سال 54 و در شرایطی که چند دهه بود هیچ‌کدام از درناهای سیبری برای زمستان‌گذرانی به ایران نمی‌آمدند، ناگهان 18 درنا به صورت هم‌زمان برای زمستان‌گذرانی به حاشیه تالاب فریدونکنار آمدند و این مساله موجب تعجب مردم بومی و کارشناسان وقت شد، چون تصور عمومی این بود که جمعیت درناهایی که برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آیند، منقرض شده است، ولی با حضور این درناها این تصور باطل شد. بعد از آن اما متاسفانه سال به سال از جمعیت غربی درناهای سیبری کاسته شد و از سال 86 به این سو نیز شاهد آن هستیم که هرسال فقط یک درنا از منطقه سیبری برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آید.
وی افزود: متاسفانه بیش از 15 سال است که تنها یک فرد از جمعیت غربی درناهای سیبری باقی مانده است، همین مساله متخصصان جهانی را بر آن داشته که در سال‌های اخیر تمام تلاش خود را برای جلوگیری از انقراض کامل این گونه انجام دهند. برنامه‌ای هم که اخیرا در این زمینه اجرا شده است، یعنی وارد کردن یک درنای سیبری ماده از بلژیک و قرار دادن آن در کنار «امید»، صرفا اقدام سازمان محیط زیست ایران نبوده، بلکه این برنامه زیر نظر مسئولان طرح بین‌المللی درناها، با کمک مرکز تکثیر و حفاظت درنای بلژیک و با نظارت متخصصان مربوطه از کشورهای روسیه و آمریکا اجرا شده است.
ماجرای جوجه‌درناهایی که در اواخر دهه 80 پایشان به ایران نرسید
منصوری با بیان این که در سال‌های گذشته نیز برنامه‌هایی برای احیای جمعیت غربی درناهای سیبری انجام شده است، عنوان کرد: در سال‌های پایانی دهه 80 با توجه به کشته شدن جفت امید، مسئولان طرح بین‌المللی درناها، پنج جوجه درنای سیبری را در یک هواپیمای کنترل از راه دور قرار دادند و آنها را به صورت مصنوعی از سیبری تا ترکمنستان پرواز دادند و اعلام کردند که می‌خواهند این جوجه‌ها را در فریدونکنار رها کنند. آنها قصد داشتند که در مسیر برگشت نیز جوجه‌درناها را به همین صورت به سیبری بازگردانند تا به این شکل، این جوجه‌ها مسیر کریدور زمستان‌گذرانی در ایران و بازگشت به سیبری را یاد بگیرند و رفته‌رفته جمعیت غربی درناهای سیبری احیا شود.
این متخصص پرنده شناسی ادامه داد: متاسفانه در آن زمان به دلایل مختلف مدیران وقت سازمان محیط زیست اجازه حضور این پرندگان در فریدونکنار را ندادند و مسئولان طرح بین‌المللی درناها نیز به ناچار جوجه‌ها را به سیبری بازگرداندند. اگر در اواخر دهه 80 این کار انجام می‌شد، احتمال داشت جمعیت غربی درناهای سیبری احیا شود و در سال‌های بعد جمعیت بیشتری از این گونه در کریدور مهاجرت به ایران برای زمستان‌گذرانی حاضر شوند. البته اساسا درباره رفتار حیات وحش هیچ‌چیز قطعی نیست و اکنون هم به طور قطع نمی‌توان گفت که آوردن درنای بلژیکی به ایران اقدام اشتباهی بوده یا خیر و بهتر است صبر کنیم تا نتیجه این طرح را در آینده ببینیم.
نجات جمعیت غربی درناهای سیبری از اهمیت جهانی بالایی برخوردار است
منصوری با تاکید بر اهمیت نجات جمعیت غربی درناهای سیبری برای متخصصان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، مسئولان طرح بین‌المللی درنا و سایر کارشناسان جهانی گفت: برنامه‌های نجات گونه‌های در معرض انقراض حیات وحش صرفا توسط یک کشور پیش نمی‌رود و معمولا متخصصان مختلف در سطح جهان برای اجرای چنین برنامه‌هایی با یکدیگر همکاری می‌کنند، زیرا اساسا هرگونه‌ای که در طبیعت از بین برود، ضرر آن متوجه کل جهان و نوع بشر خواهد شد و برای حفظ گونه‌های در معرض انقراض تمام کشورها باید دست به دست هم بدهند.
مولف کتاب «راهنمای پرندگان ایران» تاکید کرد: در علم اکولوژی این اصل اساسی ثابت شده است که از بین رفتن هر موجود زنده می‌تواند بقای سایر موجودات زنده را تحت تاثیر قرار دهد، به نحوی که برآورد شده است اگر تمام کرم‌های کره زمین از بین بروند، 12 سال بعد از آن تمام حیات کره خاکی از بین خواهد رفت، یا مثلا گفته می‌شود که اگر تمام حشرات جهان از بین بروند، دو تا سه سال بعد از آن حیات از روی کره زمین محو خواهد شد.
وی در ادامه توضیحات خود گفت: وجود چنین اصلی در علم اکولوژی باعث شده است که هر گونه‌ای جایگاه خاصی را در طبیعت داشته باشد، بنابراین حفظ درناهای سیبری نیز مانند یوزپلنگ آسیایی و سایر گونه‌های در معرض انقراض، اهمیت جهانی دارد و سال‌هاست که متخصصان از کشورهای مختلف برای جلوگیری از انقراض جمعیت غربی درناهای سیبری تلاش می‌کنند، زیرا اگر این جمعیت از بین رود، بخشی از زنجیره حیات که در ارتباط با این گونه قرار دارد، آسیب خواهد دید و این آسیب رفته‌رفته به سایر بخش‌های زنجیره حیات وارد خواهد شد.
هم‌مسیر شدن امید و درنای بلژیکی می‌تواند سایر درناهای سیبری را تحریک کند
منصوری با تاکید بر این که حتی جفت‌گیری نکردن و صرفا هم‌مسیر شدن درنای بلژیکی با «امید» می‌تواند در احیای جمعیت غربی درناها موثر باشد، عنوان کرد: نتیجه ایده‌آل از کنار هم قرار دادن درنای واردشده از بلژیک و «امید» این است که این دو پرنده با یکدیگر جفت‌گیری کنند، اما احتمال وقوع این اتفاق اندک است و امیدها بیشتر به هم‌مسیر شدن این دو پرنده با یکدیگر است، زیرا معمولا وقتی یک پرنده به‌تنهایی برای زمستان‌گذرانی به یک مسیر پا می‌گذارد، سایر پرندگان با او همراهی نمی‌کنند، اما اگر دو یا چند پرنده در کنار یکدیگر وارد یک کریدور خاص شوند، احتمال دارد که تعدادی پرنده دیگر نیز تحریک شوند و با آن پرندگان هم‌مسیر شوند.
وی افزود: اکنون «امید» چندین سال است که برای زمستان‌گذرانی به ایران می‌آید و سن این پرنده نیز نسبتا بالا رفته است و احتمال دارد که در آینده‌ای نه‌چندان دور تلف شود. بنابراین ما باید هرچه زودتر برنامه‌ای را برای نجات جمعیت غربی درناهای سیری اجرا می‌کردیم و اقدامی هم که اخیرا سازمان محیط زیست انجام داده، تنها راهکار باقیمانده برای رسیدن به این هدف بوده است. البته مشخص نیست که الزاما این هدف محقق شود، اما بازهم بد نیست که ما یک بار این اقدام را امتحان کنیم و سعی داشته باشیم که با هم مسیر کردن «امید» و درنای بلژیکی، سایر درناهای سیبری را برای پیوستن به جمعیت غربی درناها تحریک کنیم.
آیا تردیدی در «نر» بودن «امید» و «ماده» بودن درنای بلژیکی وجود دارد؟
منصوری در پاسخ به سوال ما درباره این که با توجه به تردیدهای واردشده توسط برخی کارشناسان، آیا می‌توان نسبت به «ماده» بودن درنای واردشده از بلژیک و «نر» بودن «امید» اطمینان داشت، گفت: با توجه به این که درنای بلژیکی در طول زندگی خود در یک مرکز تکثیر و حفاظت حضور داشته و دائما تحت نظر بوده است، نسبت به ماده بودن این پرنده تردیدی نیست. اما مشکل مهم این است که هیچ‌کدام از ما نسبت به نر بودن امید صد درصد مطمئن نیستیم، زیرا هیچ‌کس تا به حال به صورت کامل به «امید» نزدیک نشده و این در حالی است که جنسیت نر و ماده درناهای سیبری تقریبا یک شکل را دارند.
این متخصص پرنده شناسی ادامه داد: با وجود این که سال‌هاست که عمده کارشناسان «امید» را به عنوان یک پرنده نر می‌شناسند، ولی بازهم تردیدهایی در این زمینه وجود دارد. البته تقریبا همه متخصصان بر این باورند که «امید» یک درنای نر است و حتی مسئولان طرح بین‌المللی درناها نیز با توجه به رفتارهای «امید»، این پرنده را به عنوان یک درنای نر تشخیص داده‌اند. اما در هر صورت احتمال ضعیفی وجود دارد که «امید» هم مثل درنای واردشده از بلژیک ماده باشد و اساسا امکان جفت گیری این دو درنا فراهم نباشد.
وی در پایان تصریح کرد: با وجود این که حتی در صورت نر بودن امید و ماده بودن درنای بلژیکی، بازهم احتمال جفت‌گیری این دو پرنده با یکدیگر ضعیف است، اما حتی اگر این دو پرنده جفت‌گیری نکنند و صرفا با یکدیگر هم‌مسیر شوند، بازهم اتفاق خوبی رخ داده است، زیرا همین هم‌مسیر شدن می‌تواند در سال‌های آینده رفته‌رفته باعث شود که تعداد بیشتری از درناهای سیبری به جمعیت غربی بپیوندند و برای زمستان‌گذرانی به ایران بیایند.
