شغل مناسبی برای دانش‌آموختگان رشته‌ مهندسی دریا وجود ندارد/ بخش قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان خود را به دلیل مهاجرت از دست می‌دهیم/ ساخت کشتی‌های لوکس به دلیل عدم نیاز هنوز شروع نشده است

"حمید زراعتگر" رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره خروجی رشته مهندسی دریا و بکارگیری فارغ‌التحصیلان این رشته، اظهار داشت: مهندسی دریا در حقیقت یک عنوان اصلی و مادر است که گرایش‌های مهندسی معماری کشتی، سازه‌های دریایی، مهندسی سازه‌های فراساحل و مشابه آن‌ها در زیرمجموعه این عنوان قرار دارند.مهندسی معماری کشتی به همه موضوعاتی از جمله طراحی کشتی، ساخت کشتی، سازه کشتی، هیدرودینامیک کشتی و مشابه اینها مربوط می‌شود.

وی در ادامه اظهار داشت: کسانی که در این رشته تربیت می‌شوند توانایی کار در شرکت‌هایی که به نحوی کار دریایی می‌کنند اعم از کشتیرانی، سازمان بنادر، کشتی سازی، شرکت‌های طراحی مهندسی، مراکز تحقیقاتی، موسسات رده‌بندی و استاندارد، حتی بیمه و موارد مشابه آن را دارند. البته فارغ التحصیلان ما می‌توانند به حوزه کارهای سازه و سکوهای دریایی هم وارد شوند.

رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر گفت: به طور کلی در کشور ما نه تنها رشته‌های تحصیلی بلکه تعداد فارغ التحصیلان و دانشجویان هیچ تناسبی با مشاغل ندارند؛ به این دلیل که دانشگاه‌های متنوعی وجود دارد ولی ارزیابی از تعداد فارغ التحصیلان متناسب با نیاز کشور نیست. به خصوص در دانشگاه‌های غیردولتی به دلیل توسعه و رشد زیادی که در این سال‌ها داشتند، باعث شده رابطه بین دانشجویان و کسانی که قرار است استخدام شوند رابطه شناخته شده‌ای نباشد، البته این موضوع برای همه رشته‌ها وجود دارد.

زراعتگر افزود: در رشته مهندسی دریا شرکت‌های متنوعی در کشور ما امکان جذب دانشجویان این رشته را دارند. شرکت‌هایی که می‌توانند این دانشجویان را جذب کنند عبارتند از همه اداره بنادر استان‌ها، دفتر مرکزی سازمان بنادر، شرکت‌های بزرگ کشتیرانی مانند شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش، کارخانه‌های کشتی‌سازی و صنایع دریایی بزرگی از جمله صدرا، ایزوایکو، تاسیسات دریایی و مشابه اینها. همچنین شرکت‌هایی مثل استاندارد دفاعی، موسسه رده‌بندی آسیا و موسسه رده‌بندی ایرانیان نیز در این رشته جذب دارند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا بین تعداد ورودی دانشگاه و تعداد کسانی که جذب صنایع می‌شوند تناسب وجود دارد؟ گفت: خیر، چنین چیزی وجود ندارد. صنایع با توجه به شرایط اقتصادی کشور، تحریم و کرونا با نیمی از ظرفیت و حتی ظرفیت پایین‌تر کار می‌کنند. به دلیل اینکه ثباتی در صنعت و اقتصاد وجود ندارد؛ در یک برهه یک رشته صنعتی خیلی مورد نیاز است و یک روز دیگر ممکن است مورد نیاز نباشد. نیازی که از سوی صنعت به دانشگاه می‌رسد، نیاز مشخص و دقیقی نیست.

رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر اظهار داشت: علاوه بر این، آماری مبنی بر اینکه آیا دانش‌آموختگان این رشته و همه رشته‌های مهندسی متناسب با تحصیل خود جذب می‌شوند، وجود ندارد. البته نه به شکل آماری اما بصورت برآوردی می‌توان گفت که دانش‌آموختگان دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر در شرکت‌ها و سازمان‌هایی که اسامی آن‌ها را عنوان کردم، توانستند افراد تاثیرگذاری باشند و مشغول به کار شوند.

وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر در علم کشتی‌سازی در چه سطحی قرار داریم و آیا همچون گذشته در این رشته به شما اعلام نیاز می‌شود؟ گفت: بله، به طور عام در کشوری که در شمال آن دریای مازندران است و در کنار ساحل آن، انواع و اقسام تاسیسات دریایی مورد نیاز است و در داخل دریا نیز کار استخراج نفت را انجام می‌دهد، همچنین در جنوب (خلیج فارس و دریای عمان) هم در ساحل و هم دور از ساحل مجموعه زیادی از فعالیت‌های صنعتی را انجام می‌دهد؛ تصور اینکه رشته‌های مرتبط به دریا در داخل کشور توسعه نمی‌یابد، تصور اشتباهی است. بنابراین شاید این مسئله در گذشته کمتر بوده، اما امروز و فردای کشور بدون رشته‌های وابسته به مهندسی دریا غیرقابل تصور است.

زراعت‌گر تاکید کرد: در هر صورت ما شدت و ضعف‌هایی در زمینه اشتغال در مهندسی دریا، حوزه مهندسی کشتی و ماشین‌آلات دریایی داریم، اما هم اکنون درخواست‌هایی از سوی شرکت‌ها و موسساتی داریم که آنها را به شکل اطلاعیه به دانشجویان می‌رسانیم.

رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر در پاسخ به این سوال که به طور کلی ایران در حوزه علوم و فنون دریایی و کشتی‌سازی چقدر همگام با علم دنیاست؟ گفت: اگر سطح علمی را با سطح فناوری و تکنولوژی تفکیک کنیم معیارهای مختلفی برای ارزیابی وجود دارد. یکی از معیارها این است که مثلاً کشور ما امروز از نظر انتشارات و مقالات علمی رتبه‌ای در حدود ۱۹ و ۲۰ دارد. همچنین در حوزه انتشارات علمی در حوزه مهندسی دریا طبق آخرین رتبه منتشر شده، رتبه ۱۲ جهانی را دارد.

وی اضافه کرد: بعضا دانشگاه‌ها نیز بر اساس رشته‌هایی که ارائه می‌دهند، سطح‌بندی می‌شوند. دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر، در میان دانشگاه‌های مهندسی دریا در جهان دارای رتبه ۴۴ یا ۴۵ است. طبیعتا رتبه‌های اول دوم یا جزو ۱۰ رتبه اول نیستیم، اما کاملا همگام با دنیا حرکت می‌کنیم.

زراعتگر در پاسخ به این سوال که چقدر از قطعاتی که برای کشتی‌سازی در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد تولید داخل بوده و چه میزان از کشورهای دیگر وارد می‌شود؟ بیان کرد: در دنیا به کسی خودروساز می‌گویند که بدنه خودرو را بسازد و مابقی تجهیزات را یا از بازار داخلی و یا خارجی تهیه و سپس در داخل خودرو نصب کند. همچنین به کسی کشتی ساز یا سکوساز می‌گویند که بتواند بدنه کشتی و یا سکو را طراحی کرده و بسازد و سپس تجهیزات لازم را تهیه و در کشتی و یا سکو نصب کند. ضمن اینکه در تهیه و تامین تجهیزات هم به بازار داخلی و هم بازار خارجی توجه داشته باشد.

وی تاکید کرد: در داخل کشور در بخش ساخت بدنه کشتی مشکلی وجود ندارد، اما در بخش طراحی مشکلاتی وجود دارد به خصوص در ابتدای طرح که به Basic Design مربوط می‌شود توانایی‌هایی وجود دارد، اما کامل نیست. در حوزه تجهیزات نیز باید بگویم که بخشی از تجهیزات مانند کابل و الکتروموتورها ساخت داخل هستند و بخش عمده‌ای از تجهیزات مانند موتور اصلی و سیستم رانش یا دیزل ژنراتور و تجهیزات عمده وارداتی هستند. شاید این رویه به ماهیت صنایع در داخل کشور ایران برمی‎گردد که در صنایع بزرگ دیگر نیز ما وارد کننده ماشین‌آلات هستیم.

رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر گفت: یادمان باشد از صنعت کشتی‌سازی یا صنعت ساخت سکوی دریایی به عنوان صنعت مادر یاد می‌شود. به این علت که وقتی چنین صنایعی فعال شوند هزاران صنعت دیگر در کنار آن باید فعال شوند تا بتوانند صنعت اصلی را پشتیبانی کنند.

زراعت‌گر گفت: تعداد صنایعی که می‌توانند در کنار صنایع دریایی کشور فعال شده و این صنعت را پشتیبانی کنند چند صد صنعت هستند. از این چند صد صنعت فقط چند ده مورد آن در داخل ایران فعال هستند و خیلی‌های دیگر هنوز مانده‌اند که در ایران فعال شوند.

وی در پاسخ به این سوال که بسیاری از کشورها از طریق ساخت کشتی‌های لوکس جذب توریست کرده و کسب درآمد دارند. ایران در زمینه ساخت کشتی‌های لوکس چگونه عمل می‌کند؟ گفت: کشتی تفریحی یا کشتی لوکس تعریف خاص خودش را دارد. ما یک سری کشتی به نام کشتی مسافربری داریم که با توجه به سطح خدماتی که ارائه می‌کنند، می‌توانند از لوکس به پایین دسته‌بندی شوند.

زراعتگر گفت: علاوه بر این ممکن است بحثی درباره شناور تفریحی شخصی به وجود بیاید. شناور تفریحی شخصی یعنی یک نفر صاحب شناور باشد، این شناور می‌تواند مانند یک قایق ساده بوده و یا در حد یک یات تفریحی پیچیده باشد. قایق‌های ساده و مدرن ۶ تا ۷ متر هستند، ولی یات می‌تواند نزدیک به صد متر باشد که امکان اقامت، خواب و استراحت برای ده‌ها یا حتی صدها نفر را فراهم کند.

وی افزود: کشورهایی که صاحب حمل و نقل دریایی برای مسافر هستند، عمدتا به خاطر شرایط اقلیمی، دریایی و شرایط جغرافیایی آن کشور است. کشورهای اروپایی به دلیل این که در کنار آب قرار گرفتند و فواصل آن‌ها از یکدیگر زیاد نیست از این صنعت استفاده می‌کنند، اما کشور ما در استفاده از کشتی برای حمل و نقل چه به صورت تفریحی و یا به صورت مسافربری محدود است.

زراعتگر گفت: امروزه عمده حمل و نقل داخلی دریایی ما به محدوده بندر عباس- قشم، بوشهر- کیش، بندر لنگه- کیش و همچنین حمل و نقل بین کشوری ما به خرمشهر- کویت و مشابه اینها برمی‌گردد. آن دسته از شناورهای تفریحی که شخصی هستند مانند قایق و یات در داخل کشور در حال شکل‌گیری است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: شاید در جنوب کشور تعداد قایق تفریحی شخصی چند صد مورد باشد، اما در شمال کشور تقریبا وجود ندارد. در حقیقت جهت راه اندازی این صنعت یک علاقمندی وجود دارد، به نظر می‌رسد در آینده این بخش فعال خواهد شد.

وی اضافه کرد: قایق‌های تفریحی پیچیده نیستند و امکان ساخت آن وجود دارد اما کشتی‌های حمل مسافر از جمله کشتی‌های لوکس و هایتک هستند که ساخت آن در داخل کشور به دلیل اینکه نیازی نسبت به آن به وجود نیامده، هنوز شروع نشده است. قایق‌های مسافربری که در بندرعباس و قشم دیده می‌شود، عمدتا ساخت داخل هستند.

زراعتگر در پاسخ به این سوال که در این رشته شما چقدر شاهد مهاجرت دانشجویان بوده‌اید؟ گفت: دانشگاه‌های بزرگ و توسعه یافته مثل دانشگاه صنعتی امیرکبیر بخش قابل توجهی از تحصیل کرده‌های خود را از دست می‌دهند. این افراد هم برای تحصیل در مقطع بالاتر و هم پس از تحصیل برای کار و آینده متفاوت‌تر مهاجرت می‌کنند.

وی ادامه داد: یک بخشی از فارغ التحصیلان ما نمی‌توانند داخل کشور جذب شوند، زیرا شغل مناسبی برای آن‌ها نیست و شرایط مناسب‌تری برای این جوانان در خارج از ایران، اروپا و آمریکا فراهم می‌شود که به همین خاطر مهاجرت می‌کنند.

رئیس دانشکده مهندسی دریا دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاکید کرد: بخشی از فارغ‌التحصیلان هم از مقطع فوق لیسانس به تحصیل در دوره phd در ایران علاقه ندارند و مستقیماً برای ادامه تحصیل در خارج از کشور اقدام می‌کنند، سپس با بورسیه خارج از کشور و تامین هزینه توسط دانشگاه‌های خارجی به تحصیل ادامه می‌دهند. خیلی از افرادی که برای تحصیل از کشور خارج می‌شوند دیگر بر نمی‌گردند یا به ندرت بر می‌گردند زیرا پس از تحصیل شغل مناسبی پیدا می‌کنند.

زراعتگر در پایان گفت: امیدوارم با توسعه همه‌جانبه کشور، هم شغل مناسب برای دانش‌آموختگان فراهم شود  تا با پیشگیری از مهاجرت نیروی انسانی توانمند به کشورهای ثروتمند که یک اپیدمی شده، کشور را از این نیروهای انسانی (که بزرگترین سرمایه هر کشوری هستند) محروم نسازیم.