قادر باستانی در گفتگو با ایلنا:
حضور مقامات سیاسی در شبکه‌های اجتماعی مغتنم است
حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و چند تن دیگر از اعضای کابینه تدبیر و امید در یکی از شبکه‌های اجتماعی فیلترشده، واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است.
ایلنا: قادر باستانی(کارشناس ارتباطات) معتقد است حضور مقامات سیاسی در شبکه‌های اجتماعی به مثابه استفاده از یک فرصت موثر برای تحقق اهداف نظام است. مخالفان، این اقدام وزیر امور خارجه را نوعی هنجارشکنی می‌دانند، اما آیا استفاده از امکانات فضای مجازی، برای ایجاد ارتباط بی‌واسطه با افکارعمومی و آگاهی از دیدگاه‌های آنان در اتخاذ سیاست‌های منطبق با واقعیت، می‌تواند موثر باشد؟ امروز دیپلماسی فضای مجازی، فرصتی مناسب برای دولت فراهم کرده است، اما با چالش‌هایی هم مواجه است.
قادر باستانی نویسنده و مدرس علوم ارتباطات اجتماعی در گفتوگو با خبرنگار ایلنا، با استقبال از حضور مقامات سیاسی کشور در فضای مجازی گفت: آینده متعلق به شبکه‌های اجتماعی است و برخورد منفعلانه با این پدیده، ضررهای جبران‌ناپذیری را نصیب جامعه می‌کند. بنابراین لازم است نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه، با درک موقعیت خطیر کنونی، برای حضور موثر و فعال در رسانه‌های مدرن شتاب کنند. البته فرصت طلایی حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی، فرصتی راهبردی و تعیین‌کننده برای دولت است که نباید از دست برود.
وی افزود: انقلاب اسلامی، یک انقلاب مردمی است و شبکه‌های اجتماعی، بهترین شرایط را برای ارتباط مسئولین با آحاد جامعه فراهم کرده‌اند. در سال‌های آغازین انقلاب، مساله ترور باعث فاصله گرفتن شخصیت‌های انقلاب و مسئولین نظام با مردم شد، اما ایجاد ثبات و امنیت در جامعه هم، نتوانست فاصله‌ها را دوباره پُر کند و تاکنون مسئولین نتوانسته‌اند، همانند روزهای اول پیروزی انقلاب، ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با مردم برقرار کنند. این نوع ارتباط از آن جهت اهمیت دارد که طرفین، فارغ از قید و بندهای سیاسی، از نظرات همدیگر آگاهی پیدا می‌کنند. همچنان‌که پدیده «نوار کاست» نقش موثری در ایجاد وحدت و همگرایی ملت و نیل به پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کرد، اکنون نیز شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند نقش مهم در حفظ و اعتلای دستاورد‌ها و بازگشت به شعارهای اصیل انقلاب ایفا کند.
مدرس علوم ارتباطات، قابلیت اعتماد به شبکه‌های اجتماعی را بیش از وب سایت‌ها دانست و تاکید کرد: علت آن است که در شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات به صورت خام منتقل می‌شود و قدرت اعتماد، به شاخص بودن یا مشهور بودن فرد تولیدکننده اطلاعات بستگی دارد. همچنین در شبکه‌های اجتماعی به جای مخاطبان انبوه، که معمولاً سیاستمداران با آن مواجه هستند، حلقه‌های کوچک و بزرگ از مخاطبان شکل می‌گیرد. این حلقه‌ها در جاهایی با یکدیگر هم‌پوشانی دارد. تأثیرگذاری هر شبکه برحلقه می‌تواند به تناسب تخصصی بودن یا گرایش خاص آن شبکه باشد. همچنین در یک شبکه اجتماعی، افراد قابلیت لینک‌دهی و کندوسازی دارند.
باستانی تصریح کرد: ما امروز ناچار از درک این واقعیت هستیم که جامعه مجازی، انسان مجازی و واقعیت مجازی داریم. در یک پژوهش علمی که اخیراً در میان دانشجویان دانشگاه‌های تهران انجام شده، ۳/۹۲ درصد پاسخگویان اظهار کرده‌اند که عضو یکی از شبکه‌های اجتماعی هستند. تعداد ساکنان مجازی شبکه اجتماعی فیس‌بوک، از مرز ۵۰۰ میلیون نفر گذشته است. از هر ۱۴ نفر ساکن کره زمین، یک نفر در این شبکه اجتماعی فعال است. این ظرفیت بزرگی است که می‌توان در آن به نشر و اشاعه فرهنگ غنی و ارزش‌های اخلاقی پرداخت. این ظرفیت را نمی‌توان با عدد توضیح داد.
وی با بیان نتایج آخرین پژوهش انجام شده در زمینه شبکه‌های اجتماعی در کشور اضافه کرد: این پژوهش بیانگر آن است که میان عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان ارتباط مستقیمی وجود دارد و همچنین پاسخگویان معتقدند این شبکه‌ها توانسته‌اند به میزان بالایی در نوع فرهنگ و ادبیات افراد جامعه موثر باشند.
این کارشناس علوم ارتباطات، ویژگی‌های منحصر به فرد شبکه‌های اجتماعی را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: اگر تفاوت میان «گفتوگو» و «تک‌گویی» را در نظر بگیریم، شبکه‌های اجتماعی، فرهنگ عمومی را به سمت گفتوگو سوق می‌دهند. قبلاً رسانه‌ها تک‌گویی می‌کردند، اما اکنون رسانه‌های جدید با مخاطب خود گفتوگو می‌کنند، می‌گویند و می‌شنوند. در این نوع رسانه‌ها، انسان‌ها مستقیماً یکدیگر را مورد خطاب قرار می‌دهند. این ویژگی به تمرکززدایی از جامعه مدد می‌رساند و از سویی به تعامل آگاهانه مردم با محیط اطراف می‌انجامد. البته در این وضعیت، بازیگران عرصه سیاسی و اجتماعی در اتاق شیشه‌ای قرار می‌گیرند و رفتار و کنششان، از چشم شهروندان دور نمی‌ماند. در این شرایط آنهایی ماندگارند که با این عرصه جدید تعامل داشته باشند. از این رو نحوه و چگونگی تعامل افکار و اندیشه‌ها با این عرصه، از مهم‌ترین مسایل جهان امروز به شمار می‌رود.
باستانی، مخالفان حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در شبکه اجتماعی فیس‌بوک را به سطحی‌نگری و دُگم‌گرایی متهم کرد و با ذکر اینکه در چند قرن گذشته، مردم ایران شبکه‌های اجتماعی سنتی مانند مساجد، تکیه‌ها و حسینیه‌ها را تجربه کرده‌اند و کارکرد اجتماعی این شبکه‌ها در رشد آگاهی و تعمیق ارتباطات میان افراد جامعه، محسوس و مشخص بوده است، خاطرنشان کرد: امروزه حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی، گرفتار چنبره‌ای از مباحث سطحی و پیش پا افتاده سیاسی شده است. به نظر من، رفع موانع قانونی و حضور مؤثر در شبکه‌های اجتماعی، نیاز فوری امروز ماست و قطعاً فردا دیر خواهد بود.
وی تاکید کرد: ما معتقدیم صاحب فرهنگی ارزشمند هستیم و فرهنگ ما سازگار‌ترین فرهنگ با فطرت انسانی است و این فرهنگ غنی، راه سعادت و خوشبختی را به بهترین وجه معرفی کرده است. از دیگر سو، دنیای امروز تشنه معنویت است؛ معنویتی که ما خود را پرچمدار آن می‌دانیم. بنابراین در فضای مجازی و در میان انبوه انسان‌های جست‌وجوگر حاضر در شبکه‌های اجتماعی، حرف‌های زیادی برای گفتن داریم. فرهنگ منطبق با فطرت معارف اهل بیت (علیهم السلام)، جذابیت‌های فوق‌العاده‌ای برای جذب روح تشنه میلیون‌ها انسان علاقه‌مند دارد؛ بنابراین لازم است حساب ویژه‌ای برای حضور مؤثر در این شبکه‌ها برای گسترش ارزش‌های الهی باز کنیم.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات و رسانه، متولیان حوزه‌های علمیه را خطاب قرار داد و گفت: چرا باید چنین میدان فراخی، از حضور موثر صالحین و فرهیختگان جامعه خالی باشد. برای من قابل درک نیست که چرا مراجع عالیقدر عظام، فضلا و طلاب پرشمار علوم دینی به همین راحتی میدان را به مکاتب پوچ گرایانه واگذار کرده‌اند. مگر در طول تاریخ پرفراز و نشیب معارف اهل بیت، ما دنبال یک چنین موقعیتی نبودیم که بتوانیم به طور مستقیم پیام الهی خود را به گوش انسان‌ها برسانیم. پس این تعلل و انفعال چه معنی دارد؟ چرا متولیان امر به دنبال روش‌های انکار و تحدید هستند؟ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و نهادهای متعدد فرهنگی اعلام کنند چرا شبکه‌های اجتماعی را وانهاده‌اند؟
باستانی، اتخاذ روش‌هایی چون ایجاد شبکه‌های اجتماعی پاستوریزه و کنترل شده ملی را ناقص و غیرمفید ارزیابی کرد و اظهار داشت: جلوگیری از دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی، اغلب بی‌فایده است. راه‌حل علمی و منطقی آن است که متصدیان و متولیان امر، به سرعت روش‌های سنتی را وانهند و خود را بدون هراس، در مصاف تعاملات جهانی قرار دهند. رها کردن میدان بزرگ شبکه‌های اجتماعی و نادیده گرفتن آن و دلمشغولی به روش‌های ناکارآمد سنتی و پوسیده، درست به نظر نمی‌رسد. امروز همه آنهایی که دغدغه اعتلای نظام اسلامی را دارند، باید با احساس مسئولیت، اهمیت فضای مجازی را دریابند، در صحنه حاضر شوند و خود را در معرض افکارعمومی قرار دهند.
