وقتی سرمایه‌داران مخاطب تئاتر می‌شوند.../ «گروتسک» و «طنز» زیر تیغ

به گزارش خبرنگار ایلنا، نمایش «بر پهنه دریا» به کارگردانی مروارید افسری این روزها در تماشاخانه صحنه آبی تهران روی صحنه است. 

این اثر نوشته اسلاومیر مروژک است که توسط ایرج زهری ترجمه شده. تهیه‌کنندگی این اثر به عهده مروارید افسری بوده و بازیگرانی چون مهشید صدری، مروارید افسری، نیما مرشدی، حمید اسپرهم در آن ایفای نقش می‌کنند. 

نمایش «بر پهنه دریا» اجرای خود را از نوزدهم آذرماه آغاز کرده و تا پنجم دی‌ماه هرشب ساعت ۱۸:۳۰ روی صحنه است.

مروارید افسری کارگردان نمایش «بر پهنه دریا» درباره این اثر و جزییات اجرای آن به ایلنا گفت: از اسفندماه سال گذشته با آقای مرشدی، بازیگر نمایش، متن را بازخوانی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که متن مناسبی برای اجراست. البته با آقای علی تدین‌صدقی هم مشورت کردیم و در نهایت تصمیم بر این شد که نمایشنامه «بر پهنه دریا» را روی صحنه ببریم. 

اثری که اساس انتخاب آن طبقات سرمایه‌داری است

این کارگردان درباره انتخاب این نمایشنامه برای اجرا افزود: به دلیل شرایط زیستی که ما تجربه می‌کنیم و موضوعاتی مثل طبقه سرمایه‌دار، متوسط، فرودست و حتی تمایزات‌شان با هم که برای ما مانوس است، این نمایش را انتخاب کردیم.

وی افزود: تفاوتی که ما قائل شدیم این است که جای شخصیت مردان، زنان ایفای نقش کنند و برای اولین‌بار این نمایش به این شکل اجرا می‌شود.

جای شخصیت‌های زن و مرد را عوض کردیم بی تاکید بر گریم و صدا!

افسری بیان کرد: در اجرا با طراحی گریم هم تاکید نداشتیم که عنوان کنیم که این شخصیت‌ها مرد هستند. همچنین صداسازی ویژه‌ای هم برای شخصیت‌ها انجام ندادیم؛ اما می‌خواستیم به تماشاگر نشان دهیم اگر جای شخصیت‌ها تغییر کند چه اتفاق می‌افتد و چه برداشتی می‌توان داشت.

او در پاسخ به این سوال که بازخورد مخاطبان نسبت به اثر چه بوده نیز گفت: مخاطبان با متن خیلی ارتباط برقرار کردند حتی کسانی که با این نویسنده و این نوع نگاه آشنایی نداشتند. مفاهیم را کاملا متوجه شدند و برایشان جذاب بود. 

تاکید بر وفاداری به متن اصلی

این کارگردان ضمن اشاره به اینکه تمرینات این نمایش حدود شش ماه به طول انجامید، درباره میزان وفاداریش به متن در اجرا متذکر شد: ما به متن اصلی وفادار بودیم فقط لحظات بداهه‌ای را به متن اضافه کردیم و تلاش کردیم در راستای خود متن باشد. 

افسری درباره موضوع و مضمون نمایش یادآور شد: نمایش «بر پهنه دریا» حوالی ۱۹۶۰ در زمان حاکمیت حزب کمونیست نوشته شده است.

به تیغ انتقاد کشیدن گروتسک و طنز!

او اذعان داشت: نویسنده در متن یکسری ارجاعات شخصی و تاریخی به دوره «ووادیسواف گومولکا» سیاستمدار لهستانی دارد و به شکل نمادین، گروتسک و طنز بعضی از مفاهیم را به تیغ انتقاد کشیده است. ولی به جز آن می‌توان مضامین دیگری برای این نمایش در نظر گرفت که شاید هدف نویسنده اشاره مستقیم به همان دوران است.

مروارید افسری گفته‌های خود را اینگونه کامل کرد: این نمایش در کشورهای مختلف از جمله ایران اجرا شده و شکلی جهان‌شمول به خود گرفته است. مفاهیمی که در متن به آن اشاره شده مفاهیم انسان دوستانه است که در خیلی از مقاطع شاید انسان‌ها برای حفظ منافع خودشان حاضرند دیگران را قربانی کنند.

او گفت: اشاره به خورده شدن در نمایش را می‌توان به خیلی چیزها تعبیر کرد؛ لزوما خورده شدن به معنای واقعی خوردن نیست. در همه کشورها یک قدرت مطلقه بوده که علاوه بر فریب مردم، طبقه فرودست را در موقعیت ضعیف‌تر نگه می‌داشتند. مفاهیمی که در متن نوشته شده برای تمام کشورها و زمان‌ها ملموس باشد و صرفا به همان دوره تاریخی که نوشته شده اشاره ندارد. 

انتخاب شیوه اجرا مهمترین ویژگی نمایش است

افسری درباره ویژگی‌ها نمایش گفت: انتخاب شیوه نمایش، مهمترین ویژگی نمایش است که ما سعی کردیم تقریبا از فضای رئالیسم به دلیل نوع متن خارج شویم و تا حدی به فضای گروتسک با توجه به فضای گریم، نوع بازی‌ها به فضای اغراق و اکسپرسیونیسم نزدیک‌تر شویم که مفاهیم نمایش بهتر انتقال داده شود.

این فعال عرصه تئاتر در ادامه توضیحاتش گفت: من این نمایش را به شکل رئال در جاهای مختلف دیدم و با مشورتی که با دوستان و اساتید انجام دادم به این نتیجه رسیدیم که در این دوره از زمان ما انتظار داریم این متن را خارج از بستر رئال ببینیم. بنابراین سعی کردیم با تمهیداتی مثل گریم و نوع بازی از فضای رئال خارج شویم.

اتودهای فراوان ما را به گریم فعلی رساند

او تاکید کرد: البته گریم‌ها هم در چند هفته پایانی به نمایش اضافه شد و قرار نبود که به این شکل باشد؛ ولی برای انتقال بهتر مفاهیم سعی کردم با اتودهای فراوان به این گریم در شکل کلی‌اش برسیم. باز هم اشاره می‌کنم از ابتدای انتخاب بازیگران می‌خواستم زنان نقش مردان را بازی کنند.

افسری در پاسخ به این سوال که چرا تمام شخصیتها را بازیگران زن ایفا نکرده‌اند،‌ گفت: اتفاقا تصمیم داشتم کل متن را زنان بازی کنند، اما احساس کردم که ممکن است با یکسری محدودیت‌ها در نمایش مواجه شویم. از طرفی نقش «متوسط» خشونتش بیش از دیگران است؛ بنابراین اگر این نقش را یک مرد ایفا کند، بهتر است. ما یک بار در بستر این که دو بازیگر زن و یک بازیگر مرد به روی صحنه بروند و به این شکل اجرا کنند، تصمیم گرفتیم که نقش چاق و لاغر را به جای مرد، زنان ایفا کنند. همچنین از نظر بدنی، سه شخصیت اصلی داریم چاق، متوسط و لاغر. اما اگر کسی نمایشنامه را خوانده باشد و نمایش ما را با متن اصلی مطابقت بدهد؛ متوجه می‌شود که شخصیت لاغر ما را یک بازیگر با ابعاد نسبتا چاق بازی می‌کند و جای شخصیت چاق، خود من نقش بازیگر لاغر را بازی کردم.

افسری گفته‌های خود را اینگونه کامل کرد: البته هدف ما این بود که با این شیوه نیز حریص بودن شخصیت چاق و زیاده‌طلبی‌اش را حتی در انتخاب لباس‌های گشاد برای شخصیت چاق و لباس‌های تنگ برای شخصیت لاغر نشان دهیم. به عبارتی این شخصیت با ابعاد بدنی کمی که دارد بسیار حریص، زیاده‌خواه است و به حق خودش قانع نیست. بنابراین لباس گشاد می‌پوشد و می‌خواهد آدمی که ابعاد بدنی بزرگتری از خودش دارد را قربانی کند ولی باز هم سیر نمی‌شود. 

چند انتقاد از فضای فعلی تئاتر

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به بیان انتقاداتی از فضای امروز تئاتر کشور پرداخت و گفت: ما یک گروه جوان هستیم که چندین سال است تئاتر کار می‌کنیم و سختی‌های زیادی هم متحمل شدیم. با گروه‌های مختلف همراهی و همکاری کردیم، ولی خیلی اوقات هم در اجراها به آن نتیجه مطلوبی که انتظار داشتیم نرسیدیم. حالا بعد از این همه سال من به عنوان کارگردان این نمایش را روی صحنه بردم.

این کارگردان گفت: امروز تئاتر هم از هنر به «صنعت» تبدیل شده است. از لحاظ مالی شما آورده‌ای را از کارهای دیگری که انجام می‌دهید وارد تئاتر می‌کنید و مطمئن هستید که هزینه‌ها برنمی‌گردد. گروه‌ها با هزینه‌های سرسام‌آور تبلیغات و سالن با سختی‌های زیاد اجرا می‌کنند به امید این‌که مخاطبان نمایش را تماشا کنند؛ ولی متاسفانه آنقدر تعداد سالن‌ها افزایش پیدا کرده که گروه‌ها باید خودشان را ثابت کنند تا مورد استقبال قرار بگیرند. متاسفانه این شرایط خیلی از گروه‌ها را تهدید می‌کند و بعد از مدتی تئاتر را ادامه نمی‌دهند.

افسری در پایان بیان کرد: همه اینها در حالی است که تئاتر به استمرار زنده است و اشتیاق مخاطب می‌تواند این مسئله را حل کند. امیدوارم علاقمندان به تئاتر از گروه‌های کوچک که با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور نمی‌توانند تبلیغات انجام دهند، حمایت کنند.