جهان در سال ۱۴۰۲/ پرونده نهم: روسیه، ترکیه و قفقاز
مؤمنی: اوکراین و مرگ ناوالنی در آستانه انتخابات روسیه/تثبیت مواضع باکو در قره‌باغ/ تلاش ایروان برای چرخش به سوی غرب/ چالش اردوغان در انتخابات شهرداری‌ها
کارشناس مسائل قفقاز گفت: در سال ۱۴۰۳ به نظر می‌رسد که روس‌ها وضعیت اوکراین را مشخص خواهند کرد اما بدون شک تنش در قفقاز میان ایروان و مسکو افزایش پیدا می‌کند.
قاسم مؤمنی، کارشناس مسائل قفقاز در تشریح مهمترین رخدادهای روسیه، ترکیه و قفقاز در سال ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا عنوان کرد: اگر بخواهیم مهمترین رویداد سال گذشته با محوریت روسیه را مورد نظر قرار دهیم، باید بگویم که این کشور مجدداً در صدر اولویت‌های خود پرونده اوکراین را قرار داده بود. مسکو در سال گذشته بیشترین فشار را در حوزه سیاسی و نظامی متحمل شد و همچنین عملیات‌های متعددی را در شرق اوکراین اجرا کرد که یکی از آنها پیشروی در آودیوکا بود. در این بین در داخل روسیه هم اتفاقات بسیار مهمی رخ داد که یکی از آنها درگذشت الکسی ناوالنی، اصلی‌ترین مخالف ولادیمیر پوتین در زندانی واقع در نزدیک مرزهای سیبری بود. به یاد داریم که او با پای خود به روسیه بازگشت اما به هر ترتیب منابع دولتی دلایل مرگ او را به صورت علنی اعلام نکردند و به همین جهت ابهام همچنان در این پرونده وجود دارد.
وی ادامه داد: این در حالیست که نهادهای مستقل معتقدند سکوت مسکو در این راستا را باید به منزله قتل ناوالنی تلقی کردند. موضوع مهم این است که مرگ ناوالنی در آستانه انتخابات ریاستجمهوری روسیه رخ داد و بر همین اساس این پرونده همچنان از منظر همسر او و بسیاری از منتقدان کرملین مشکوک تلقی می‌شود. مسأله دیگری که روزهای اخیر اتفاق افتاد، حمله تروریستی به مرکز خریدی در مسکو بود. بر اساس داده‌های موجود، اگرچه مسئولیت این عملیات را داعش به عهده گرفت اما به هر ترتیب باید عملیات تروریستی اخیر در مسکو را یک زنگ خطر جدی برای کرملین قلمداد کرد و می‌توان گفت که شاهد مخابره یک هشدار از سوی غرب علیه روسیه هستیم. واقعیت این است که برای مسکو امنیت داخلی و سرزمینی بیشترین اهمیت را دارد و اگر پوتین نتواند کنترل جمهوری‌های فدراتیو را در دست بگیرد بدون شک با مشکل جدی روبه‌رو خواهد شد.
این تحلیلگر مسائل سیاسی تصریح کرد: به طور کلی می‌توانم بگویم که روسیه در سال گذشته در حوزه قفقاز هم با چالش‌های زیادی روبه‌رو شد. به عنوان مثال ارمنستان بارها اعلام کرده که از پیمان امنیت جمعی خارج می‌شود و حتی بحث خروج نظامیان روسیه از فرودگاه ایروان را مطرح کرده و به نوعی به سمت اتحادیه اروپا و غرب متمایل شده که نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۳ کرملین با ایروان چالش‌هایی را در پیش خواهد داشت. در این راستا جمهوری آذربایجان در سال گذشته هم توانست بر اساس اهدافی که از قبل مشخص کرده بود، حرکت کند که یکی از آنها تثبیت مواضع در قره‌باغ بود. این در حالیست که به باور بسیاری از ناظران بین‌المللی باکو بدون چراغ سبز روس‌ها نمی‌توانست به پیروزی علیه ایروان دست پیدا کند.
وی افزود: به همین دلیل در سال جدید احتمال دارد موضوع کریدور زنگزور به یک توافق نهایی میان طرفین ختم شود و از سوی دیگر احتمال دارد بحث قتل عام ارامنه هم میان آنکارا و ایروان به یک جمع‌بندی نهایی برسد تا نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان بتواند وضعیت خود را با ترکیه و آذربایجان مشخص کند. از جهتی دیگر بدون تردید ترکیه در سال ۱۴۰۲ یکی از کشورهایی بود که با چالش‌های داخلی و خارجی روبه‌رو شد و به نظرم این کشور نتوانست اهداف مورد نظر خود را در سطح عالی محقق کند. در داخل ترکیه شاهد برگزاری انتخابات ریاستجمهوری بودیم که مجدداً به پیروزی اردوغان ختم شد اما مسأله اینجاست که بسیاری از نخبگان و کارشناسان معتقدند رئیس‌جمهوری ترکیه همچنان نتوانسته برای خلأ رهبری حزب عدالت و توسعه پس از خود یک فرد مشخص را تربیت کند.
مومنی در پایان خاطرنشان کرد: مشکل اصلی آک‌پارتی در شرایط فعلی این است که اردوغان هنوز شخص معینی را برای هدایت امور در نظر نگرفته و اصولاً همه امور به وی باز می‌گردد و بر همین اساس اوضاع برای حزب حاکم ترکیه در آینده چندان مناسب نخواهد بود. این در حالیست که چندی دیگر آنکارا شاهد برگزاری انتخابات شهرداری‌ها خواهد بود اما به نظرم اردوغان و حزب عدالت و توسعه در این انتخابات نمی‌توانند آنگونه که تمایل دارند حوزه نفوذ خود را گسترش بدهند و نتایج را به نفع خود رقم بزنند؛ چراکه اساساً انتخابات شهرداری‌ها با ریاست جمهوری بسیار متفاوت است ولی در نهایت اردوغان تلاش می‌کند که بتواند حداقل روی انتخابات شهرداری استانبول تمرکز کند و نتیجه را به نفع آک‌پارتی تغییر دهد. به هر ترتیب در سال ۱۴۰۳ به نظر می‌رسد که روس‌ها وضعیت اوکراین را مشخص خواهند کرد اما بدون شک تنش در قفقاز میان ایروان و مسکو افزایش پیدا می‌کند.
