ایلنا گزارش می‌دهد؛
آلودگی محیط زیستی معدن روستای محسن آباد طالقان، یک هشدار جدی/چالش‌های مدیریت رودخانه‌های البرز: از آلودگی و معادن تا آزادسازی حریم‌ها
ساخت‌وسازهای غیرمجاز و کمبود اعتبار، موانع پیش‌روی مدیریت رودخانه‌ها
رودخانه‌های استان البرز با چالش‌های متعددی نظیر ساخت‌وسازهای غیرمجاز، آلودگی‌های زیست‌محیطی، فعالیت کارگاه معادن در بستر رودخانه و کمبود اعتبار برای ساماندهی و آزادسازی حریم رودخانه مواجه‌اند. درحالی‌که فعالیت کارگاهی معدن‌کاوی در بستر رودخانه‌های طالقان، متداول است، احتمال وقوع مجدد سیلاب‌های فصلی وجود دارد و آلودگی زیست‌محیطی باقیست؛ این پرسش مطرح است که آیا اقدامات مدیریت رودخانه ای اخیر شرکت آب منطقه ای استان البرز می‌تواند مشکلات انباشته این رودخانه‌ها را برطرف کند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، مدیریت رودخانه‌های استان البرز از کرج تا طالقان، با مشکلات فراوانی مواجه است.
البرز با وجود منابع طبیعی ارزشمند خود از جمله رودخانه‌هایی همچون کرج و شاهرود طالقان با مشکلات فراوانی در زمینه مدیریت منابع آبی، سیلاب های فصلی، تصرف حریم رودخانه‌ها و آلودگی آب مواجه است. این چالش‌ها شامل ساخت‌وسازهای غیرمجاز، آلودگی‌های زیست‌محیطی، احداث کارگاه معادن فعال در بستر رودخانه‌ها و معضل پسماند است که از جمله چالش‌های پیش روی مدیریت این منابع ارزشمند است و همه این موارد نیازمند توجه فوری و برنامه‌ریزی دقیق است.
اما به رغم اجرای برنامه‌های پیشگیرانه، آیا اعتبارات محدود و موانع فنی، امکان مقابله مؤثر با سیلاب‌ها و مدیریت آلودگی را فراهم خواهد کرد؟
فعالیت معدن شهید عراقی؛ چالش میان توسعه اقتصادی و تخریب محیط زیست
فعالیت مجدد معدنی به نام شهید عراقی در روستای محسن آباد در بستر رودخانه شاهرود طالقان، بار دیگر تضاد میان منافع اقتصادی و حفظ محیط زیست را در کانون توجه قرار داده است. در حالیکه سال ۱۳۹۶، مدیر وقت منابع آب طالقان، ارایه هرگونه مجوز از سوی محیط زیست برای این معدن را قویاً تکذیب کرده بود و این خبر نیز در تاریخ ۱۳۹۶/۳/۱ در ایلنا منتشر شده بود اما این مسئله تا کنون یکی از موارد مناقشه‌برانگیز در استان البرز است.
مخالفت‌ها و نگرانی‌ها
طهایی، مدیر وقت منابع آب طالقان البرز، با اشاره به اخطارهای داده شده به صاحبان معدن روستای محسن آباد، تأکید کرده بود که فعالیت معادن در بستر رودخانه نه‌تنها غیرقانونی است، بلکه مستقیماً بر سلامت شهروندان اثر می‌گذارد.
وی در همان سال هشدار داده بود که چنین فعالیت‌هایی می‌تواند منجر به آلودگی منابع آبی شود و تهدیدی جدی برای آب شرب استان‌های البرز و تهران به شمار رود.
لذا با حکم قضایی و اعتراض سازمان محیط زیست طالقان در سال ۹۵ متوقف شده بود. اما گویا با تغییر نام و رایزنی‌های صاحبان معدن، فعالیت آن از سال ۹۶ بار دیگر از سر گرفته شد.
آلودگی محیط زیست؛ یک هشدار جدی
طی این سال ها، فعالان محیط زیستی هشدار داده اند که فعالیت معادن شن و ماسه همچون روستای هرنج و جوستان، اگر بدون رعایت اصول زیست‌محیطی انجام شود، پیامدهای مخربی از جمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی و آلودگی آب به همراه دارد. رودخانه شاهرود که یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب برای میلیون‌ها نفر در استان‌های البرز و تهران است، در معرض تهدید مستقیم این فعالیت‌ها قرار دارد.
رودخانه شاهرود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آبی کشور، نقشی حیاتی در تأمین آب شرب ایفا می‌کند. هرگونه بی‌توجهی به پیامدهای زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی در این منطقه، می‌تواند فاجعه‌ای زیست‌محیطی به همراه داشته باشد که نه‌تنها بر ساکنان محلی، بلکه بر جمعیت گسترده‌ای از کشور تأثیرگذار خواهد بود.
فعالیت کارگاه معادن در بستر رودخانه، نقض دستور رئیس قوه قضایی است
به گفته ساکنان روستای محسن‌آباد در شهرستان طالقان، کارگاه معادن شن و ماسه مستقیماً در بستر رودخانه فعالیت دارند. این در حالی است که طالقان منبع تأمین آب شرب بسیاری از مناطق استان البرز است و آلودگی رودخانه ای مستقیماً به سد طالقان سرریز می‌شود.
یکی از فعالان محیط زیست در گفت و گو با ایلنا ضمن یادآوری تاکید حجت الاسلام اژه ای رئیس قوه قضایی بر رعایت حریم رودخانه ها، اظهار کرد: حدود دو سال گذشته این طرح با جدیت و حمایت دادگستری البرز و شرکت آب منطقه ای استان آغاز شد و اماکن دولتی و خصوصی بسیاری که در حریم رودخانه کرج بودند، تخریب شدند تا از آلودگی آب این رودخانه جلوگیری شود در حالیکه فعالیت معدن در دل رودخانه طالقان همچنان ادامه دارد.
این فعال محیط زیستی ادامه داد: این معادن نه تنها رودخانه‌ها را تخریب کرده‌اند، بلکه مستقیماً سلامت مردم و منابع آبی را نیز تهدید می‌کنند. حال چگونه ممکن است کارگاه معدن در بستر رودخانه جاری در منطقه طالقان به راحتی فعالیت کنند؟ و پرسش اصلی این است که آیا فعالیت این معادن با اصول زیست‌محیطی و مدیریت پایدار منابع آبی همخوانی دارد؟
سووال اساسی:
سووال ایلنا این است: آیا ادامه فعالیت این معادن توجیه‌پذیر است؟ و پرسش اصلی اینکه آیا فعالیت این معادن با اصول زیست‌محیطی و مدیریت پایدار منابع آبی همخوانی دارد؟
آیا توسعه اقتصادی به قیمت تخریب منابع حیاتی و به خطر انداختن سلامت میلیون‌ها نفر توجیه‌پذیر است؟ این پرسش، قلب ماجرای معدن روستای محسن آباد را تشکیل می‌دهد و پاسخی دقیق و بی‌طرفانه از سوی مسئولان و نهادهای ذی‌ربط می‌طلبد.
مسعود غیاثی، مدیر رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز، در گفت‌وگوی اختصاصی با ایلنا به برخی از این چالش‌ها پرداخت و از اقدامات انجام‌شده گفت.
فعالیت کارگاه معادن در بستر رودخانه‌ها؛ مسأله‌ای دیرپاست
غیاثی در مورد معدن‌کاوی در بستر رودخانه‌های طالقان به ایلنا گفت: «این معادن از دهه ۶۰ فعالیت دارند و در حال تعیین تکلیف قانونی هستند.»
این مسئول در رابطه با فعالیت کارگاهی معادن در بستر رودخانه های شهرستان طالقان، توضیح داد: این معدن از جمله معادنی است که از دهه ۶۰ در بستر رودخانه روستای محسن آباد فعالیت دارند ولی این قبیل فعالیت کارگاهی در بستر رودخانه در سطح استان البرز متداول است.
غیاثی ادامه داد: این کارگاه ها عموماً در بسترهای غیر فعال رودخانه‌ها قرار دارند و به تولید مصالح شن و ماسه مشغول‌اند. با این حال، تعیین تکلیف قانونی این فعالیت‌ها در دست اقدام است.
وی در پاسخ به پرسش ایلنا درباره تأثیر این معادن بر کیفیت منابع آبی و محیط‌زیست اظهار کرد: اگرچه این فعالیت‌ها از گذشته وجود داشته‌اند، اما اقدامات ما به سمت کاهش آثار مخرب این فعالیت‌ها و جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی معادن است.
رودخانه‌هایی در خطر با زباله و نخاله ساختمانی
آلودگی و پسماندهای رهاشده در رودخانه‌ها یکی دیگر از نگرانی‌های اصلی مردم و مسئولان است که ضمن لزوم مدیریتی به آموزش و فرهنگ سازی عمومی در جمع آوری زباله های شخصی نیازمند است.
غیاثی در این خصوص به ایلنا گفت: زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای رودخانه‌های استان هستند. قانون مدیریت پسماند هنوز به طور کامل در استان البرز اجرایی نشده و همین موضوع باعث شده که برخی مناطق رودخانه‌ها به محلی برای تخلیه زباله و نخاله تبدیل شده است.
وی همچنین به نقش مردم در کاهش آلودگی‌ها اشاره کرد و افزود: عدم همکاری مردم در نگهداری از رودخانه‌ها و تخلیه زباله در بستر آن‌ها، به شدت آزاردهنده است. آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این آلودگی‌ها داشته باشد و یکی از ضروریات مدیریت پایدار منابع آبی محسوب می شود.
آلودگی رودخانه‌ها؛ معضلی پایان‌ناپذیر
در پاسخ به سووالی درباره آلودگی رودخانه کرج، غیاثی اظهار داشت: قانون مدیریت پسماند هنوز به درستی در استان اجرا نشده و نظارت کافی بر تخلیه زباله‌ها وجود ندارد.
وی همچنین به اقدامات پیشگیرانه اشاره کرد و افزود: تمامی نقشه‌های حریم رودخانه‌ها به شهرداری‌ها و دستگاه‌های مربوطه ارسال شده تا از صدور مجوزهای غیرقانونی جلوگیری شود. همچنین، رودخانه‌های اصلی مانند کرج، شاهرود و شور سند مالکیت گرفته‌اند و به نام وزارت نیرو ثبت شده‌اند تا از تجاوز به حریم آن‌ها جلوگیری شود.
برنامه‌های مدیریت پسماند رودخانه‌ای
غیاثی از هماهنگی با دیگر دستگاه‌ها برای ساماندهی زباله‌ها خبر داد و گفت: مدیریت پسماند رودخانه‌ها نیازمند همکاری تمامی بخش‌ها، از شهرداری‌ها تا دهیاری‌ها و حتی بخش خصوصی است. به‌زودی برنامه‌هایی برای نظارت بیشتر و تخلیه زباله‌ها در مکان‌های مجاز اجرا خواهد شد.
مقابله با سیلاب‌ها؛ گام‌های اساسی اما کند
مدیر رودخانه‌های البرز در پاسخ به پرسش ایلنا در خصوص چگونگی مقابله با سیلاب‌ها و مدیریت بحران، گفت: سال گذشته شاهد سیلاب در رودخانه کرج بودیم که باعث مسدود شدن مسیرها و آسیب به زیرساخت‌ها شد. اقدامات شبانه‌روزی برای بازگشایی و لایروبی این مسیرها انجام شد. در طالقان نیز حدود ۱۰ کیلومتر از سرشاخه‌ها لایروبی و ایمن‌سازی شده است.
وی همچنین از انعقاد چند قرارداد جدید برای ایمن‌سازی رودخانه‌های استان خبر داد و افزود: کمبود اعتبارات و مشکلات فنی همچنان از موانع پیش روی این پروژه‌هاست. با این حال، برنامه‌های سال ۱۴۰۳ در شرکت آب منطقه ای البرز با جدیت دنبال خواهد شد.
نبود اعتبار کافی، سرعت آزادسازی حریم رودخانه کرج را کاهش داد
غیاثی تأکید کرد که آزادسازی حریم رودخانه‌ها و لایروبی مسیرهای اصلی با سرعت در حال انجام است، اما ساخت‌وسازهای غیرمجاز و آلودگی ناشی از زباله‌ها و نخاله‌ها همچنان معضلات جدی به شمار می‌روند.
وی با بیان اینکه آزادسازی حریم رودخانه‌ها یکی از برنامه‌های اصلی مدیریتی در استان است، اظهار کرد: برنامه‌های شرکت آب منطقه ای استان البرز در سال ۱۴۰۳ شامل آزادسازی حریم رودخانه کرج تا کیلومتر ۸ بوده که اکنون بخش زیادی از آن انجام شده است و تنها ۲ کیلومتر باقی مانده است. با این حال، مشکلاتی نظیر عدم دسترسی به برخی نقاط و کمبود تجهیزات فنی و از همه مهمتر کمبود اعتبار، باعث کندی روند کار شده است.
پیشگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز
یکی از دغدغه‌های جدی در مدیریت رودخانه‌های استان البرز، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌هاست.
غیاثی در این زمینه گفت: تمام نقشه‌های حدبستر و حریم رودخانه‌های استان به شهرداری‌ها و مسکن ارسال شده تا از صدور مجوزهای غیرقانونی جلوگیری شود. همچنین، با اخذ اسناد مالکیت رودخانه‌ها به نام وزارت نیرو، حاکمیت دولت در این حریم‌ها تثبیت شده است.
اقدامات پیشگیرانه و آینده‌نگری
غیاثی با اشاره به برنامه‌های پیشگیرانه گفت: نظارت بر رودخانه‌ها و گشت‌های دوره‌ای به طور مستمر انجام می‌شود تا از تخلفات و تجاوز به حریم رودخانه‌ها جلوگیری شود. همچنین، تمامی سازه‌های تقاطعی که موجب تنگ‌شدگی بستر رودخانه می‌شوند، شناسایی و برای اصلاح به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده است.
چالش‌ها ادامه دارند
مسعود غیاثی، مدیر رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه ای استان البرز از مشکلات مدیریتی، آزادسازی حریم رودخانه‌ها، و لایروبی مسیرهای اصلی گفت و تلاش‌ها برای ساماندهی رودخانه‌ها، مقابله با سیلاب و مدیریت حریم رودخانه‌ها بررسی شد؛ اما آیا این اقدامات برای حل مشکلات کافی است؟ آیا این اقدامات می‌تواند پاسخگوی بحران‌های زیست‌محیطی و آبی استان البرز باشد؟
معدن‌کاوی در بستر رودخانه‌ها که به گفته مدیر رودخانه ای البرز از دهه ۶۰ در سکوت خبری ادامه دارد و تخلیه نخاله ها که بدون ساماندهی، منظره ناخوشایندی ایجاد کرده، همچنان نگرانی‌های بزرگی هستند که پاسخ روشنی می‌طلبد.
اگرچه اقدامات متعددی برای حفاظت از رودخانه‌های البرز انجام شده، اما مشکلات همچنان پابرجاست. از جمله این مشکلات می‌توان به کمبود تجهیزات، عدم تخصیص کافی اعتبار و موانع قانونی اشاره کرد.
و در پایان اینکه رودخانه‌های البرز همچنان در انتظار مدیریت پایدارتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تری هستند.
