یک خوشنویس پیشکسوت مطرح کرد؛
جای خوشنویسی و کتیبه‌ها در ماه محرم خالی است/ انجمن خوشنویسان از خلق کتیبه‌های عاشورایی استقبال می‌کند
علی‌اشرف صندوق آبادی می‌گوید: شاعران زیادی داریم که برای امام حسین (ع) و واقعه کربلا شعر سروده‌اند. ما حافظ شیرازی داریم که در مناسبت‌ها بسیار کم از او سراغ گرفته‌ایم و به نشر و اشاعه آثارش پرداخته‌ایم اما آیا می‌دانیم حافظ درباره امام حسین (ع) چه گفته است؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، خوشنویسی را باید یکی از هنرهای پرکاربرد دانست که قدمت و تنوع بسیار دارد. آن زمان که چاپ و هر اتفاق و ابداع مشابهی وجود نداشت این خوشنویسی بود که بار کتابت آثار مهمی چون کلام‌الله مجید و دیگر آثار مذهبی، ادبی و تاریخی را به دوش می‌کشید. با ابداع چاپ اما خوشنویسی به انزوا نرفت و همچنان به واسطه تلاش استادان و پیشکسوتان، همچنین استعدادهای جوان تا به امروز ادامه حیات داده است. اما سوال این است که آیا این هنر زیبا، پر محتوا و کاربردی از حصار قاب‌ها و نمایشگاه‌ها بیرون آمده است؟
با نگاهی به انبوه آثار گرافیکی و تبلیغاتی شهری می‌توان جای خالی حروف زیبا، موزون و دوار خوشنویسی را احساس کرد. مثلا اینکه کمتر پیش می‌آید که یک طراح برای لوگوی تبلیغاتی یک شرکت یا نهاد از حروف فارسی استفاده کند. اغلب آثار ارائه شده در این زمینه نیز معمولا عاری از خلاقیت، بدعت و نوآوری هستند؛ که البته باید گفت بخشی از این قصور به گردن سفارش دهندگانی است که در حوزه‌های مختلف و عرصه‌های تجاری، فرهنگی، هنری و اقتصادی فعالیت می‌کنند. اما درباره نهادهای فرهنگی دولتی شرایط متفاوت است، آنها به لحاظ اخلاقی و هنری موظفند از هنرهای مختلف در زیباسازی شهرها بهره ببرند. سازمان فرهنگی هنری شهرداری و زیباسازی شهر تهران و دیگر شهرها اصلی‌ترین نهادهایی هستند که باید در این زمینه تمهیداتی را به کار گیرند.
مثال بارز این کاستی در پایتخت و دیگر شهرهای ایران را می‌توان از تزیینات مذهبی شهری در ماه محرم و ایام سوگواری سیدالشهدا (ع)، ارائه کرد. سال‌ها، بلکه دهه‌هاست پرچم‌ها و پارچه‌های عزا، همچنین کتیبه نوشته‌های نصب شده در تکایا و هیئت‌ها بدون خلاقیت و تغییراتی هرساله تجدید چاپ می‌شوند. بدون شک استفاده از کتیبه‌های مذهبی و بهرهگیری از اشعار پر محتوا و زیبای ایرانی با خطوط زیبای فارسی، زیبایی دو چندانی به محیط شهری خواهد داد. اتفاقا به همین واسطه است که نسل‌های جدید با وجود زرق و برق موجود در دنیای پیرامون، به دیدن و خواندن آثار مذهبی و حماسی ترغیب می‌شوند. همچنین به این واسطه است که می‌توان با خلاقیت‌های لازم واقعه کربلا را زبان بزرگانی جز محتشم کاشانی شنید و خواند.
علی‌اشرف صندوق آبادی (هنرمند خطاط، مدرس خوشنویسی و قائم مقام هیئت مدیره انجمن خوشنویسان ایران) طی گفتگو با ایلنا از این کاستی در محیط شهری گفت.
جای خوشنویسی و خط‌های زیبایی چون «نستعلق»، «نسخ»، «کوفی» و دیگر خط‌ها روی پرچم‌ها و بیلبورد‌های ماه محرم و دیگر مناسبت‌ها خالی است. با این رویه تکراری موافقید؟
بله با حرف‌های‌تان موافقم و به هرحال این متولیان فرهنگ هستند که باید در این زمینه اقدامات لازم به عمل آورند. البته اخیرا شهرداری کار خوبی انجام داده که لازم می‌دانم در ابتدا خبر این اتفاق را به شما بدهم. قضیه این است که کتیبه‌های عاشورایی که توسط استاد شیرازی هنرمند برجسته خوشنویسی خلق شده‌اند، قرار است در فضای شهری مورد استفاده قرار گیرند و پیش روی شهروندان نصب شوند. در کل سازمان فرهنگی هنری شهرداری و زیباسازی شهرداری‌ها هستند که باید به انجام چنین اموری بپردازند.
در صورت پیشنهاد توسط متولیان فرهنگی خودتان و اعضای انجمن خوشنویسان تا چه حد آماده همکاری‌های تخصصی هستید؟
من از همین‌جا و از طریق رسانه شما اعلام می‌کنم که اگر نهادها و سازمان‌ها تمایل داشته باشند انجمن خوشنویسان ایران آماده همکاری است. انجمن خوشنویسان ایران تحت هر شرایطی اینقدر ظرفیت دارد که در رابطه با خوشنویسی و تعامل برای بهرهگیری از این هنر در خلق پرچم‌های مذهبی، عاشورایی و تزیینات شهری؛ هر موردی را به نحو مطلوب پوشش دهد.
انجمن خوشنویسان ایران با تعداد بالای استادان و هنرمندانی که دارد می‌تواند خلا موجود را پر کند، حال با تولید یا ارائه منابع و بهرهگیری از آثار آرشیوی.
اگر وزارت‌خانه، سازمان‌ها و نهادهایی که اشاره کردم، حمایت کنند خلق کتیبه‌های عاشورایی برای ماه محرم کار دشواری نیست. حتی می‌توان در مواقع دیگر سال و دیگر مناسبت‌ها هم این رویه را ادامه داد.
در صورت راه‌اندازی این رویه، چه چالش‌هایی وجود دارد که الان می‌توان درباره‌شان صحبت کرد؟
یکی از مهم‌ترین مقولات درآمد مالی هنرمندان خوشنویس است که طی همکاری با دستگاههای دولتی، بخشی از آن مرتفع خواهد شد. باید طوری پیش رویم که این چالش هم قابل رفع کردن باشد. به هرحال آن جوانی که خودش خوشنویس است و سال‌ها کار کرده و زحمت کشیده یا استاد تراز اولی که سی، چهل زمان صرف هنر خوشنویسی کرده، باید از نظر اقتصادی هم تامین شود. قطعا با چنین همکاری‌هایی چنین اتفاقاتی هم رخ خواهد داد. در صورت شکل گرفتن چنین همکاری‌هایی برای خلق آثار، این مقوله مالی باید مد نظر گرفته شود. تا حداقل خوشنویسان نه به قیمت بالا که با مبالغ کمتر درآمدی کسب کنند و از نظر اقتصادی هم تا حدودی تامین شوند. واقعا می‌توان از هنر خوشنویسی در مناسبت‌های مختلف استفاده کرد.
جدا از هنر خوشنویسی که خود به تنهایی زیبایی‌های گرافیکی و بصری بسیار دارد، نظرتان درباره محتوای آثار چیست؟
همین الان هم پرده‌هایی در فضای شهری و دیگر اماکن نصب شده‌اند منتهی به لحاظ محتوایی کیفیت پایینی دارند.
به نظر می‌رسد محتوای برخی پارچه‌نوشته‌ها و پلاکاردهای مذهبی در راستای تفکر عاشورا نیست.
همینطور است که می‌گوید. به نظرم خیلی بهتر از آنچه الان می‌بینیم، می‌شود کار کرد. کارهای بهتری می‌توان انجام داد. ما باید از وجود هنرمندان و صاحبان ذوق استفاده کنیم. ما هنرمندان مستعد بسیار داریم. این موضوع را نباید فراموش کنیم که امام حسین (ع) متعلق به همه ماست. امام حسین (ع) هم به مسئولان، هم به هنرمندان و هم به تمام مردم و اقشار جامعه تعلق دارد.
همچنین در آثار هنری گذشتگان و استادان خوشنویسی کتیبه‌های زیبایی با موضوع محرم و واقعه کربلا داریم.
بله همینطور است. جدا از آثار استادان گذشته که تعدادشان کم نیست. مثالی از هنرمندان معاصر می‌زنم. استاد امیرخانی عزیز را مثال می‌زنم. ایشان آمده و کتابی را نوشته که «آفتابی در سایه، خروشان خطابه خاتون خانه خورشید» نام دارد. موضوع این اثر به اسم حضرت فاطمه زهرا (ع) و در رابطه با فدک است. استاد امیرخانی این اثر را که ترجمه سیدجعفر شهیدی است، نوشته و ترجمه کرده. من می‌توانم بگویم که این اثر از نظر کتابت شاهکار خوشنویسی ایران است. این اثر به خاطر حضرت فاطمه زهرا (س) با خط زیبای استاد امیرخانی که عربی آن با خط زیبای استاد برجسته نسخ ایران جناب رضا بنی‌رضی آمده، بسیار با ارزش است. می‌گویم چرا. من این کتاب را به یک خانم اهل تسنن دادم تا بخواند و دیدم اشک از چشمش جاری شد. آیا کار فرهنگی اثرگذارتر از این می‌خواهید؟
آیا انجمن خوشنویسان برای مشاوره دادن به متخصصان فن آماده همکاری است؟
قطعا همینطور است. انجمن خوشنویسان ایران در این زمینه هم برای همکاری و تعامل با سازمان فرهنگی هنری شهر تهران و هم زیبا سازی و دیگر نهادها اعلام آمادگی می‌کند. قاعدتا در چنین مواقعی این دستگاههای اجرایی هستند که باید سراغ ما بیایند نه اینکه ما از آنها سراغ گیریم.
می‌دانید که در اشاعه امور و آیین‌ها و موضوعات مهم مذهبی از ادبیات آنگونه که باید بهره نبرده‌ایم. به هرحال تعداد شعرای مذهبی ما کم نیستند و شاعرانی را داریم که مخاطب یا آنها را نمی‌شناسند یا آثارشان را نخوانده است.
بله موافقم. ما از ادبیات و این بستر مهم و گسترده آنطور که باید تا به امروز بهره نبرده‌ایم. شاعران زیادی داریم که برای امام حسین (ع) و واقعه کربلا شعر سروده‌اند. ما حافظ شیرازی داریم که در مناسبت‌ها بسیار کم از او سراغ گرفته‌ایم و به نشر و اشاعه آثارش پرداخته‌ایم. آیا می‌دانیم حافظ درباره امام حسین (ع) چه گفته است؟ آیا مردم می‌دانند؟ «شاه شمشادقدان خسرو شیرین دهنان که به مژگان شکند قلب همه صف شکنان» این بیت از حافظ است. این شعر خطاب به امام حسین (ع) است. فقط این یک شعر نیست و تنها شاعری که برای امام حسین (ع) شعر سروده هم حافظ نیست. ما مولوی و دیگر شاعران را هم داریم که می‌توانیم از آثارشان در اشاعه سرفصل‌های مهم مذهبی بهره ببریم. به سراغ مولوی برویم با چنین اشعاری مواجه می‌شویم. سعدی هم همین است. محتشم را داریم و به جز او هم شاعران دیگری هستند که برای واقعه کربلا به سرایش آثاری پرداخته‌اند. به نظرم ما باید از زبان سعدی، حافظ و دیگر شعرا باید به ماه محرم و بیان واقعا کربلا بپردازیم. ما از وجود این بزرگان و آثارشان استفاده نکرده‌ایم.
گرافیست‌ها هم به نوبه خود در حق خوشنویسی اجحاف کرده‌اند، اینطور نیست؟ بسیار می‌بینیم که گرافیست‌ها برای طراحی یک لوگو از حروف و عبارات و اعداد انگلیسی استفاده می‌کنند. در صورتی که حروف فارسی در قالب خطوط سلیس فارسی و هنر خوشنویسی بسیار زیبا و دلنشین هستند. از طرفی با فرهنگ ما آمیختگی دارند.
بله این کم‌کاری صورت گرفته است. آنها خیلی بیش از این‌ها می‌توانند از هنر خوشنویسی در طراحی و خلق آثارشان بهره ببرند. نستعلیق خط زیبایی است که می‌توان از آن در طراحی‌ها استفاده کرد. خوشبختانه می‌بینیم که از خط نستعلیق روی لباس‌ها و تیشرت‌ها یا شال خانم‌ها استفاده می‌شود. این اتفاقات خوب است.
در آخر اگر ناگفته‌ای هست درباره‌اش صحبت کنید.
ما به ابعاد عمیق موضوعات مطروحه در این بحث توجه نکرده‌ایم. ما از فکر بلند بزرگان، استادان، هنرمندان و فعالان و علاقمندان حوزه فرهنگ و هنر در برنامه‌های‌مان استفاده نکرده‌ایم تا شاهد خروجی قابل قبولی باشیم.
