ایلنا گزارش می‌دهد؛
بیمارستانهای فرسوده بمب ساعتیِ آماده انفجار/ امنیت جانیِ کادر درمان در پیچ و خم مدیریت بحران
این نگرانی وجود دارد که بمب ساعتی بیمارستانهای فرسوده در ساعت کاری پرستاران و کادر درمان منفجر و فاجعه کلینیک سینامهر تکرار شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، وجود ۳۳ هزار ساختمان در معرض سانحه در تهران، که بر اساس گزارش شورای اسلامی شهر، ۲۹ هزار و ۷۷۷ مورد از آنها هنوز ایمن‌سازی را آغاز نکرده‌اند، نویددهنده روزهای پرحادثه‌‌‌ای است. در اساس کار ایمن‌سازی در ایران به سبب مشکلات ساختاری و خوار پنداشتن مقوله ایمنی به کندی انجام می‌شود. مالکان این ساختمانها چه پزشک و وکیل باشند و چه دولت و مردم عادی، کمتر به سلامت افرادی که در محیط تحت تملک آنها، کار یا زندگی می‌کنند، توجه نشان می‌دهد.
حادثه کلینیک «سینامهر» که به مرگ ۱۹ نفر انجامید، در ساختمانی رخ داد که متعلق به عده‌ای پزشک بود. آنها توسعه بیمارستان را بدون توجه به کاربری مسکونی آن کلید زدند و حتی به ضوابط سیم‌کشی برق و نحوه ذخیره کپسول‌های اکسیژن توجه نکردند؛ حتی تذکر سازمان آتش نشانی را به مدل خود رفع و رجوع کردند تا امروز شاهد این فاجعه باشیم. در مهندسی شهری، همواره بر ایمن‌سازی سخت‌گیرانه بیمارستانها و توسعه آنها در امکانی ایمن و به دور از هرگونه مخاطره طبیعی، تاکید می‌شود اما در ایران یکی از مهم‌ترین بیمارستانهای کشور که بالغ بر ۳ هزار پرسنل و روزانه حدود ۶ هزار مراجعه‌کننده دارد را بر روی گسل می‌سازند؛ این را باید در کنار انبوه بیمارستانهایی دید که بالای ۵۰ سال عمر دارند.
زمانی «سیدحسن قاضی‌‌زاده هاشمی»، وزیر سابق بهداشت گفته بود:«در بازدید‌ها بیمارستانهایی با عمر کمتر از ۳۰ سال را مشاهده نکردم و عمده آنها عمر بیشتر از ۵۰ سال داشتند؛ بنابراین لازم است تا بیمارستانهای جدید ساخته شود.»
امدادرسان‌ها نیازمند به امداد
بیمارستانهای مورد اشاره وی، ساختمان‌هایی هستند که در یک باغ یا زمین چندهکتاری توسعه یافته‌اند و از چندین ساختمان قدیمی و فرسوده تشکیل شده‌اند؛ معروف‌ترین بیمارستانهای پایتخت که مالکیت آنها در اختیار دولت است، چنین ویژگی‌هایی را دارند. پربیراه نیست که این بیمارستانهای فرسوده را به بمب‌های خنثی نشده، تشبیه کنیم که هر آن امکان تخریب در آنها وجود دارد. در واقع، مکان‌هایی که در هنگام بحران باید امدادرسان باشند خود نیاز به امداد پیدا می‌کنند.
۱۷ خرداد سال جاری، «محسن فتحی» عضو هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی، با اشاره به سانحه ساختمان پلاسکو و نگرانی‌ها از تکرار سرنوشت آن برای بیمارستانهای فرسوده، گفت: «در زمان حادثه پلاسکو هشدارهایی نسبت به فرسودگی و ناامنی برخی بیمارستانها و مراکز درمانی داده شده اما این هشدارها به جایی نرسید و اقدامات چندانی برای مقاوم‌سازی انجام نشد. باید بر اساس اصول و قواعد سازمان ملی استاندارد فرم‌هایی طراحی و تهیه و بازرسی‌های مداوم از بیمارستانها در دستور کار قرار گیرد؛ البته بخش دولتی باید بودجه‌ای را برای نوسازی و مقاوم‌سازی بیمارستانها پیش‌بینی کند؛ باید حتی جان یک انسان برایمان مهم باشد و از خطرات احتمالی ناشی از فرسودگی و عدم ایمنی پیشگیری شود. مجلس باید به تصویب و تنقیح قوانین این حوزه توجه کند و دستگاه‌های اجرایی هم باید اجرای قوانین را در دستور کار قرار دهند.»
ضعف طرح تحول نظام سلامت
یکی از نکاتی که این نماینده مجلس یازدهم به آن اشاره کرد، بی‌توجهی «طرح تحول نظام سلامت» به نوسازی بیمارستانها بود: «در طرح تحول سلامت بودجه‌‌های زیادی صرف پروژه‌های عمرانی شد و در برخی موارد ساختمان‌هایی ساخته و ایجاد شد که توجیهی نداشتند و می‌توانستیم زیرساخت‌ها را تقویت کنیم اما متاسفانه به تقویت زیرساخت‌ها کمتر توجه شد.»
اشاره به این ضعف طرح تحول نظام سلامت، از این جهت اهمیت دارد که در تعدادی از استان‌ها در ۴۰ تا ۵۰ سال اخیر، هیچ بیمارستان دولتی ساخته نشده است. قرار بود که این طرح با به خدمت گرفتن هزاران میلیارد تومان منابع عمومی کشور، به تاسیس بیمارستانهای دولتی جدید و مطابق با الزامات روز کمک کند اما آنگونه که «انوشیروان محسنی بندپی» استاندار تهران گفته، پس از انقلاب در این استان تنها ۱ بیمارستان دولتی ساخته شده است. در همین حال ساخت بیمارستان در مدتی کوتاه به یک آرزوی ملی تبدیل شده است.
برای نمونه بیمارستان ولیعصر بهبهان از سال ۱۳۶۴ کلنگزنی شده است اما به تازگی تنها دو بلوک از آن به بهره‌برداری رسیده است. همچنین بیمارستان «مهدی کلینیک» که کلنگ آن در سال ۹۱ در مجموعه بیمارستان امام خمینی (ره) زده شده است برای تکمیل نیاز به استفاده بیشتری از منابع عمومی برای تکمیل و بهره‌برداری دارد.
در نتیجه طولانی شدن نوسازی برخی بیمارستانها و عقب‌ماندگی تاریخی بسیاری از آنها، امنیت جانی کادر درمانی کشور به ویژه پرستاران که در شرایط شیوع کرونا، بیشترین ساعت کار را دارند، به شدت در خطر است. این نگرانی وجود دارد که بمب ساعتی بیمارستانها فرسوده در ساعت کاری آنها منفجر و فاجعه کلینیک سینامهر تکرار شود.
زنگ هشدار را به صدا درآوریم
«محمد شریفی مقدم» دبیرکل خانه پرستار که از تکرار سوانحی مانند انفجار کلینیک سینامهر نگران است، با بیان اینکه باید برای سلامتی آن دسته از کادر درمان که در مراکز درمان با کاربری مسکونی کار می‌کنند، نگران باشیم و از حالا به صورت جدی زنگ هشدار را به صدا درآوریم، گفت: «حادثه انفجار کلینیک سینامهر، مرکزی که فعالیت‌های درمانی را در یک ساختمان مسکونی و نه یک بیمارستان واقعی متمرکز کرده بود، یادآور بحرانی است که مدت‌ها گریبان بیمارستانهای دولتی و مراکز درمانی متعلق به دانشگاه‌ها را گرفته است.»
در همین حال بیشتر این بیمارستانها بیش از ۴۰ سال عمر دارند. بیمارستانهایی که پیش از انقلاب ساخته شده‌اند، دیگر مناسب استفاده نیستند و باید هرچه سریعتر برای آنها جایگزین پیدا کرد. ایمن‌سازی آنها در شرایطی که تاسیسات بنا به شدت فرسوده هستند، صرفا یک مرهم است و دردی را دوا نمی‌کند و چه بسا تنها وقوع حادثه را عقب بی‌اندازد؛ این به هیچ وجه کافی نیست.»
وی افزود: «تعدادی از بیمارستانها کشور هم نزدیک به ۸۰ سال عمر دارند و هر لحظه ممکن است که به دلیل زلزله‌های بزرگ مقیاس تخریب شوند. جالب اینجاست که عموم بیمارستانهای فرسوده از فقر تجهیزات ضدحریق پیشرفته و سیستم هوشمند اعلام حریق رنج می‌برند؛ درحالیکه این امکانات ابتدایی بیمارستانهای استاندارد است. در همین حال این بیمارستانها با سقف کاذب بی‌کیفیت که خود حریق را تشدید می‌کنند پوشیده شده‌اند، راهورهای آنها باریک هستند و به دلیل طراحی قدیمی امکان خروج فوری را هم ندارند.»
آتش به انبار کاه
دبیرکل خانه پرستار با بیان اینکه در همین حال سیم‌کشی بیمارستانهای فرسوده به شدت دچار مشکل است، گفت: «کادر درمان از مشاهده انبوه سیم‌ها که در هم پیچیده شده‌اند، وحشت می‌کنند. بیمارستانهای فرسوده با مشکل انبار کردن کپسول‌های اکسیژن و الکل‌های طبی مواجه هستند. اگر روزی جرقه‌ای بر آنها بیفتد گویی که آتش به انبار کاه افتاده باشد. چنین ساختمان‌هایی باید از رده خارج و به موزه تبدیل شوند نه اینکه چند ده سال و باوجود ریزش بخش‌های مختلف از آنها بهره‌برداری کرد.»
وی با بیان اینکه سینامهر یک کلینیک بود اما در صورت وقوع این اتفاق در یک بیمارستان بزرگ که چندصد مراجعه‌کننده در روز را دارد، فاجعه‌ای به مراتب بزرگتر رخ می‌دهد، گفت: «امنیت جانی پرستاران، بیماران، مراجعه‌کنندگان و... نباید تا این اندازه مورد بی‌توجهی قرار گیرد؛ آنهم در شرایطی که سینامهر و حواشی آن را به چشم دیده‌ایم. وزارت بهداشت نباید اجازه دهد که بحرانی به مراتب بدتر از سانحه سینامهر رخ می‌دهد.»
دبیرکل خانه پرستار تصریح کرد: «با همه اینها از پس از انقلاب، در تهران بیمارستانهای مجهز و مقاومی ساخته نشده است. من در دوران سوپرروایزری، با مشاهده فرسودگی بیمارستانهای دولتی احساس وحشت می‌کردم؛ حالا همچنان همکارانم در تهدید هستند. متاسفانه چند بیمارستان تهران هم با وجود ساخت ساختمان‌های جدید، از ساختمان‌های فرسوده بهره می‌گیرند که این به هیچ وجه قابل قبول نیست.»
شریفی مقدم، افزود: «عمده بیمارستانهای شهر تهران، ایمنی لازم را ندارد. وزارت بهداشت هم در جریان بحرانی که گریبان این بیمارستانها را گرفته هست و باید ورود کند؛ البته اوضاع برخی بیمارستانهای خصوصی و متعلق به نهادها و سازمان‌های شبه دولتی خوب نیست؛ با این حال بیمارستانهای جدید توسط آنها ساخته می‌شوند. به صورت کلی، بیمارستانهایی که بیشتر از ۳۰ سال عمر دارند باید جایگزینی را داشته باشند. بنابراین غالب بیمارستانهای دانشگاهی باید به موزه تبدیل شوند و به جای آنها بیمارستانهای جدید ساخته شوند.»
چرا مدیریت بحران درس نمی‌گیرد؟
پس از سقوط ساختمان پلاسکو که به مرگ ۱۶ آتش‌نشان و ۶ شهروند عادی انجامید، جامعه‌شناسان با انتشار تحلیل‌هایی ضمن ستایش وفاق ملی که پس از سانحه به وجود آمد، نسبت به سرد شدن جامعه و به خواب زمستانی رفتن افکار عمومی، هشدار دادند. حالا همین نگرانی در مورد سینامهر وجود دارد. هیچ بعد نیست که پس از سانحه بعدی، افکار عمومی مرگ مردم عادی و کادر درمان این کلینیک ساختمان گلنگی را به یاد آوردند و با افسوس بپرسند: «چرا مدیریت بحران از این سوانح درس نمی‌گیرد؟»
از این نگاه، مرگ هر انسان هشداری برای در پیش بودن مرگ سایرین است. به همین دلیل کارشناسان ایمنی و مدیریت بحران از دولت‌ها می‌خواهند که سوانح را با در نظر گرفتن سهم هر یک از عوامل خطرآفرین، با کمک‌های سیستم‌های نرم‌افزاری شبیه‌سازی کنند تا از پیش، ابعاد فاجعه را در ذهن داشته باشند. این کار می‌توانست برای پلاسکو، سینامهر، معدن زمستان یورت و... که در جریان بازرسی، وقوع حادثه در آنها محتمل ارزیابی شده بود، صورت گیرد، اما تدبیری وجود نداشت و همین حالا هم وجود ندارد.
باید منتظر ماند و دید که آیا ده‌‌ها هزار ساختمان نا ایمن کشور، که تنها ۲۹۷۷۷ مورد آنها در تهران قرار دارند، بسته به ظرفیت و کاربری‌شان ایمن‌سازی یا تخریب می‌شوند؛ حداقل در مورد بیمارستانهای بالای ۳۰ سال قدمت به تخریب و جایگزینی و نه و تعمیرات و ایمن‌سازی برای از سر باز کردن ماجرا نیاز داریم.
گزارش: پیام عابدی
