حق سلامت کودکان کار؛ اقدام فوری لازم دارد

کودکان کار یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های اجتماعی هستند که علاوه‌بر تحمل کارهای سخت، از حقوق اولیه خود از جمله حق بر سلامت محروم هستند. این یادداشت کودتاه به تحلیل و بررسی ابعاد مختلف حق بر سلامت کودکان کار در کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در ایران، پرداخته و چالش‌های موجود در راستای تأمین این حق را شناسایی می‌کند. همچنین با ارزیابی قوانین موجود و راهکارهای اجرایی، سعی دارد تا پیشنهادهایی برای بهبود شرایط بهداشتی و درمانی کودکان کار ارائه دهد. 

کودکان کار به‌عنوان آسیب‌پذیرترین گروه جامعه، در معرض مشکلات متعددی از جمله محرومیت از آموزش، سوءاستفاده اقتصادی و اجتماعی و همچنین آسیب‌های جسمی و روانی قرار دارند. یکی از مهم‌ترین حقوق آن‌ها که به شدت تهدید می‌شود، حقِ بر سلامت است. 

حقِ بر سلامت، به معنای دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب، محیط سالم و پیشگیری از بیماری‌ها است. این حق نه تنها شامل مراقبت‌های پزشکی بلکه به شرایط زندگی و کار مناسب نیز ارتباط دارد. در زمینه کودکان کار، حق بر سلامت به‌طور خاص شامل پیشگیری از آسیب‌های جسمی ناشی از کارهای طاقت‌فرسا و ایجاد محیطی امن و سالم برای رشد روانی و جسمانی آنان می‌شود. مطابق با کنوانسیون حقوق کودک (۱۹۸۹)، دولت‌ها موظفند به بهبود شرایط زندگی و کاری کودکان، از جمله دسترسی آنان به خدمات بهداشتی و درمانی، اهتمام ورزند. اما در عمل، شرایط اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از کشورها، به ویژه در جوامع در حال توسعه، موانع فراوانی در این زمینه ایجاد کرده است. 

چالش‌های متعددی در مسیر تحقق حق بر سلامت کودکان کار وجود دارد. این چالش‌ها به شرح زیر هستند؛ 

۱-عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی: بسیاری از کودکان کار به دلیل وضعیت اقتصادی خانواده‌هایشان یا شرایط سخت کاری، قادر به دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب نیستند. این امر موجب شیوع بیماری‌های مسری، اختلالات رشد جسمی و مشکلات روانی در این کودکان می‌شود. 

۲-شرایط کاری نامناسب: بسیاری از کودکان در محیط‌های کاری آلوده و خطرناک فعالیت می‌کنند که به‌طور مستقیم سلامت جسمی آن‌ها را تهدید می‌کند. کار در صنایع مضر نظیر معدن‌کاری، کشاورزی و کارخانجات می‌تواند به بروز بیماری‌های مزمن و حاد منجر شود. 

۳-آسیب‌های روانی: کار کودکان معمولاً در شرایطی اتفاق می‌افتد که آن‌ها نمی‌توانند به روند طبیعی رشد روانی و اجتماعی دست یابند. این مسأله می‌تواند منجر به بروز اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری شود. 

در سطح بین‌المللی، معاهدات و کنوانسیون‌های مختلفی برای حمایت از کودکان کار و ارتقای حقوق آنان به تصویب رسیده است. برخی از مهم‌ترین این معاهدات عبارتند از: 

۱-کنوانسیون حقوق کودک (مصوب سال ۱۹۸۹) بیان می‌کند: مطابق با ماده‌ی ۲۴ این کنوانسیون، دولت‌ها موظفند که برای کلیه‌ی کودکان دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و پیشگیری از بیماری‌ها را فراهم کنند. 

۲-کنوانسیون سازمان جهانی کار (ILO) درباره‌ی کار کودک می‌گوید: باید از کار کودکان در شرایط خطرناک جلوگیری کرده و آن‌ها را از آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از کار غیرقانونی مصون نگه داشت. 

با این حال، این قوانین به‌طور کامل در بسیاری از کشورها اجرا نمی‌شوند و هنوز موانع بسیاری در راه تحقق آن‌ها وجود دارد. برای بهبود وضعیت سلامت کودکان کار، ضروری است که اقدامات عملی و مؤثری در سطح محلی و جهانی صورت گیرد. 

برخی از این راهکارها عبارتند از: 

-آموزش و آگاهی‌بخشی به والدین و جامعه: یکی از نخستین گام‌ها در بهبود وضعیت سلامت کودکان کار، ارتقای آگاهی خانواده‌ها و جوامع در خصوص اهمیت سلامت جسمی و روانی کودکان است. این امر می‌تواند به کاهش میزان کار کودکان و همچنین بهبود شرایط کاری آن‌ها کمک کند. 

-تقویت سیستم‌های بهداشتی و درمانی: می‌بایست بر اهمیت دسترسی رایگان و آسان به خدمات بهداشتی برای کودکان کار تأکید شود. برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌ها و معاینات پزشکی دوره‌ای برای این کودکان می‌تواند از بروز بیماری‌های حاد و مزمن جلوگیری کند. 

-ایجاد و اجرای قوانین کار مناسب برای کودکان: دولت‌ها باید قوانین محکمی برای ممنوعیت کار کودکان در شرایط خطرناک وضع نموده و این قوانین را با شدت بیشتری اجرا کنند. به‌علاوه، نظارت دقیق بر کارگاه‌ها و مراکز تولیدی جهت رعایت حقوق کودک و شرایط بهداشتی آن‌ها ضروری است. 

-حمایت از نهادهای غیردولتی: نهادهای غیر دولتی (NGOها) می‌توانند با ارائه‌ی خدمات بهداشتی، روان‌شناختی و آموزشی به کودکان کار، نقش مهمی در تحقق حق بر سلامت آن‌ها ایفا کنند. حمایت‌های مالی و فنی از این سازمان‌ها باید در اولویت قرار گیرد. 

حق بر سلامت یکی از اصول اساسی حقوق بشر است که برای کودکان کار به ویژه در کشورهای در حال توسعه، هنوز به طور کامل تأمین نمی‌شود. چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و قانونی در این زمینه نیازمند اقدامات همه‌جانبه از سوی دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و جامعه مدنی است. برای بهبود وضعیت سلامت کودکان کار، ایجاد و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی، اصلاح قوانین کار و ارتقای آگاهی عمومی، ضروری به نظر می‌رسد. توجه به این مقوله نه تنها برای بهبود سلامت کودکان، بلکه برای آینده‌ای پایدارتر برای جامعه جهانی حیاتی است.