سفره‌ی یلدایی کارگران چقدر کوچک شده؟ / از آجیل خبری نیست، فقط هندوانه می‌خریم!

به گزارش خبرنگار ایلنا، شب‌های شهر سوت‌ و کور است، سوت و کورتر از همیشه؛ وحشت کرونا و ترسِ از دست دادن نزدیکان و عزیزان، به «غمِ نان» افزوده شده و شبانه‌های شهر را غمبار کرده است. در این غمباری و سوت و کوری، یلدا بی‌خبر از دردها و بحران‌ها از راه می‌رسد. ایرانیان از گذشته‌های بسیار دور، دو سنت تاریخی را باشکوه‌ برگزار کرده‌اند: یکی شب یلدا و دیگری نوروز.

«یلدا» یا همان «شب چله»، طولانی‌ترین شب سال است که در آن اعضای خانواده و فامیل دور هم می‌نشینند، حافظ و مولوی می‌خوانند و آجیل و شب‌چره می‌خورند؛ هندوانه و انار، نماد شادابی و سرخی گونه‌های سرمازده‌ی مردمی است که در کنار هم طولانی‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند؛ از گذشته‌های دور، آجیل گرم زمستانی از مغز بادام و پسته گرفته تا انجیر خشک و گردو، همراه همیشگی سفره‌های یلدای ایرانی‌ها بوده است؛ میوه‌های قرمز به خصوص انار هم کنار سفره جای داشته است؛ حتی رسوم خاص‌تر و کهن‌تر مثل «کف زدن» در برخی نقاط ایران از جمله روستاهای خراسان جنوبی همچنان پابرجا هستند؛ مردم دور هم می‌نشینند و تا سپیده‌ی صبح ماده‌ای پشمک‌مانند به نام کف را هم می‌زنند تا چیزی شود مثل یک بستنی سنتی و خوشمزه. دم‌دمای صبح، اعضای فامیل روی گلیم های خوشرنگ و دست‌بافت، کنار هم می‌نشینند، روی آن گردو می‌پاشند و می‌خورند.

این سنت‌ها، بازمانده از تاریخی باشکوه است که ایرانی‌ها هرجای دنیا باشند تا جایی که در توان داشته باشند، در نگهداری و تداوم آنها می‌کوشند اما مساله اصلی همین «توان» است؛ آیا این روزها بیش از نیمی از جمعیت کشور یعنی دقیقاً ۶۵ درصد ساکنان ایران که متعلق به طبقه‌ی کارگر هستند، به خصوص ۷۰ درصد این قشر که کارگر شاغل و یا بازنشسته‌ی حداقل‌بگیر محسوب می‌شوند و ماهانه کمتر از ۳ میلیون تومان درآمد دارند، می‌توانند آیین یلدا را پاس بدارند؟ آیا برای کارگران، دیگر «توانی» باقی مانده است؟!

قیمت اقلامِ سفره‌ی یلدا

بدون تردید، گرانی‌های سال‌های اخیر به خصوص تورم افسارگسیخته‌ی سال ۹۹، سفره‌ی یلدایی کارگران را به غایت کوچک کرده است. حتی قیمت‌های مصوب و رسمی، خارج از دایره استطاعت اکثریت مردم است.

در روزهای گذشته، قیمت آجیل و میوه‌جات برای شب یلدا اعلام شد. براساس اعلام اتحادیه آجیل و خشکبار تهران آجیل شب یلدا با قیمت هرکیلو ۱۲۰ تا ۱۷۰ هزارتومان است که هرچه میزان نخودچی و کشمش آن بیشتر باشد قیمت آجیل کمتر و هرچه میزان مغز در آجیل بیشتر باشد قیمت آن هم بالاتر می‌رود. همچنین براساس نرخ نامه سازمان میوه و تره بار قیمت هرکیلو پسته از ۱۶۲ هزار تومان تا ۱۹۲ هزار تومان، مغز پسته ۲۸۰ هزار تومان، بادام درختی با پوست کاغذی ۱۲۰ هزار تومان، مغز بادام درختی ۱۹۵ هزار تومان،  بادام زمینی غلاف‌دار ۴۱ هزار تومان، مغز بادام زمینی درشت ۵۹ هزار تومان، فندوق با پوست ۱۳۲ هزار تومان، مغز فندوق ۲۷۰ هزار تومان، گردو با پوست کاغذی ۱۱۴ هزار تومان، مغز گردوی سفید ۲۲۳ هزار تومان، انواع تخمه کدو از ۴۷ هزار تومان تا ۸۸ هزار تومان، انواع تخمه آفتابگردان از ۳۸ هزار تومان تا ۴۲ هزار تومان، انواع تخمه جابانی از ۳۴ هزار تومان تا ۴۲ هزار تومان، نخودچی سفید (گُل) ۳۰ هزار تومان و بادام هندی ۲۷۳ هزار تومان است.

مشاهدات میدانی نشان می‌دهد قیمت آجیل درهم شب یلدا در کف بازار نسبت به بازه اعلامی (۱۲۰ تا ۱۷۰ هزار تومان) بسیار بیشتر است؛ در شمال تهران، آجیل شب یلدا به قیمت کیلویی ۲۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد و حتی در مرکز و نقاط متمایل به جنوب پایتخت، قیمت یک کیلو آجیل شب یلدا، نزدیک به ۲۰۰ هزار تومان است؛ البته آجیل ۲۰۰ هزار تومانی بیشتر نخود و کشکش دارد و در آن چندان خبری از بادام هندی یا پسته باکیفیت نیست!

در زمینه میوه‌جات نیز رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی، قیمت های مصوب شب یلدا را اعلام کرده است. اسدالله کارگر قیمت هر کیلو انار شیراز را ۱۰ تا ۱۶ هزار تومان اعلام کرد و گفت: قیمت هر کیلو انار دماوند ۱۲ تا ۱۹ هزار تومان، انار ساوه ۸ تا ۱۴ هزار تومان، انار کوهستان ۱۵ تا ۲۱ هزار تومان، خرمالو شمال ۵ تا ۸ هزار تومان، خرمالو شهریار ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان، خرمالو کن ۱۳ تا ۲۰ هزار تومان، هندوانه محبوبی ۲ هزار و ۵۰۰ تا ۴ هزار تومان و هندوانه میناب ۲ هزار و ۵۰۰ تا ۳ هزار و ۵۰۰ تومان است.

بازهم مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که قیمت انار با کیفیت متوسط در نقاط مختلف تهران، حداقل ۲۰ هزار تومان است و در مناطق شمالی‌تر، این نرخ تا ۲۵ هزار تومان هم افزایش می‌یابد؛ برای خرید هر کیلو انار با کیفیت متوسط، باید لااقل ۲۰ هزار تومان پرداخت کرد.

امسال چند درصد گرانی داشته‌ایم؟

همچنین مقایسه قیمت این اقلام در سال جاری به نسبت سال قبل، نشان‌دهنده‌ی افزایش ۵۰ درصدی است. برای نمونه، سال گذشته قیمت پسته بین ۱۱۵ تا ۱۵۰ هزار تومان بود. پسته احمدآقایی در بازار ۱۲۸ هزار تومان قیمت داشت. پسته احمدآقایی زعفرانی کمی گران‌تر و حدود ۱۳۳ هزار تومان فروخته می‌شد. پسته اکبری که بهترین نوع پسته در بازار آجیل به حساب می‌آید، کیلویی ۱۳۰ هزار تومان قیمت داشت.  همچنین بادام هندی با قیمت ۱۶۰ هزار تومان فروخته می‌شد. بادام هندی تفت سنتی کیلویی ۱۶۳ هزار تومان و بادام هندی خام کیلویی ۱۵۸ هزار تومان فروخته می‌شد. بادام هندی‌های ریز عموما ۱۵۸ هزار تومان و بادام هندی‌های درشت با قیمت ۱۶۵ میلیون تومان در فروشگاه‌ها عرضه می‌شد.  

مقایسه این قیمت‌ها با قیمت های مصوب و رسمی در سال جاری، نشان دهنده‌ی افزایش ۵۰ درصدی این اقلام در سال جاری است. داده‌های رسمی نشان می‌دهد میزان فروش آجیل و خشکبار در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۵۰ درصد کاهش داشته است.

یک سفره‌ی یلدای ساده چند تمام می‌شود؟

با این حساب، سفره‌ی یلدای کارگران در سال ۹۹ به نسبت همیشه بسیار گران‌تر شده است. اگر قیمت متوسط آجیل را نه ۱۲۰ تا ۱۷۰ هزار تومان اعلامی و رسمی و نه ۲۵۰ هزار تومانِ کف بازار، بلکه ۱۸۰ هزار تومان و هر کیلو انار را ۱۹ هزار تومان و هر کیلو هندوانه را ۳ هزار تومان فرض کنیم و شرط دسترسی به این قیمت‌ها را برای همه کارگران ساکن در همه نقاط کشور حذف کنیم، یک سفره کوچک شب یلدا برای یک خانوار متوسط ۳ نفره شامل یک کیلو آجیل با کیفیت متوسط، سه کیلو انار و یک هندوانه چهار کیلویی، ۲۴۹ هزار تومان، تمام می‌شود یعنی یک خانواده کارگری سه نفره برای تامین حداقل‌های سفره یلدا باید حداقل ۲۴۹ هزار تومان خرج کند؛ اگر قرار باشد شام شب یلدا را به این معادله بیفزاییم، رقم سفره یلدا، عدد ۴۰۰ هزار تومان را پشت سر خواهد گذاشت.

کارگر حداقل‌بگیری که با احتساب تمام مزایای مزدی، فقط ۲ میلیون و ۶۱۱ هزار تومان دستمزد می‌گیرد، باید حدود یک‌ششم دستمزد خود را فقط برای برپایی آیین‌های یک شب صرف کند. اگر نرخ بالای اجاره مسکن، هزینه‌های آموزش و درمان و حمل و نقل و هزینه‌های متداول خوراکی‌ها را در نظر بگیریم، آیا صرف چنین هزینه‌ی هنگفتی برای خانوارهای کارگری در یک شب، معقول و منطقی است؟

برای اینکه بدانیم کارگران در بخش‌های مختلف کشور در ارتباط با هزینه‌های شب یلدا چگونه فکر می‌کنند و چقدر در سال جاری شاهد آب رفتنِ سفره‌های یلدایی خود هستند، سراغ سه کارگر و فعال کارگری میدانی در سه نقطه مختلف کشور رفتیم. یک نماینده کارگران در شمال، یک فعال کارگری و بازنشسته در مرکز و یک کارگر در غرب کشور. هر سه کارگر هم‌عقیده‌اند که در سال جاری سفره یلدایی کارگران به نسبت همیشه کوچک‌تر شده است و اگر کارفرمایان با دادن کارت هدیه یا پاداش خاص از کارگران حمایت نکنند، با دستمزد ساده نمی‌شود سفره‌ی یلدا چید.

کارگران: آجیل را کنار گذاشته‌ایم

پرویز زعیمی (رئیس انجمن صنفی کارگران ایران پوپلین رشت) در این رابطه به ایلنا می‌گوید: ما به عنوان نماینده کارگران از مدیریت درخواست سبد کالای شب یلدا داشتیم؛ مدیریت ایران پوپلین در نهایت به مناسبت شب یلدا، به کارگران یک کارت هدیه ۱۵۰ هزار تومانی داد. این مبلغ بسیار ناچیز است؛ پول یک گیلو گوشت نیست. یک خانواده کارگری دو نفره با ۱۵۰ هزار تومان می‌تواند برای شب یلدا فقط چند کیلو انار و هندوانه بخرد؛ آجیل را باید کنار بگذارد.

زعیمی تاکید می‌کند: به هرحال امسال سفره‌ی شب یلدای کارگران به نسبت گذشته به شدت کوچک شده؛ سالهای قبل کارگران آجیل می‌خریدند؛ تنقلات می‌خریدند اما الان نمی‌توانند؛ در رشت هر کیلو انار خوب، ۲۰  تا ۲۵ هزار تومان قیمت دارد. کارت ۱۵۰ هزارتومانی شب یلدا، پول ۴ کیلو انار است! قیمت هرکیلو آجیل شب یلدا در رشت، از  ۲۶۰ هزار تومان به بالاست؛ با ۲۶۰ هزار تومان می‌شود یک کیلو آجیل متوسط خرید نه عالی.

خسرو زرگریان (فعال صنفی کارگران ساوه و بازنشسته داروسازی) نیز در این رابطه به ایلنا می‌گوید: بدیهی است که قدرت خرید کارگران به نسبت سالهای قبل کم شده و لاجرم سفره یلدایی کارگران آب رفته است. اگر کارفرماها به کارگران برای شب یلدا کارت هدیه بدهند، کارگران می‌توانند یکسری اقلام خرید کنند وگرنه دست‌شان خالی‌ست؛ با دستمزد دریافتی نمی‌شود سفره یلدا چید. در ساوه، برخی کارخانجات سرپا و فعال مثل داروسازی‌ها، کارت هدیه ۳۰۰ هزار تومانی به همه‌ی کارگران خود داده‌اند. اما تعداد این دست کارخانجات کم است؛ علاوه بر این، ما بازنشستگان چنین مزایایی نداریم؛ این در حالیست که خانواده بازنشستگان به نسبت شاغلان، بزرگ‌تر است و هزینه‌های شب یلدایشان بیشتر.

او ادامه می‌دهد: در ساوه، آجیل شب یلدا بالای ۲۰۰ هزار تومان است؛ اگر آجیل خوب بخواهی باید بیشتر پول بدهی؛ حتی انار هم در ساوه گران است؛ هر کیلوحدود ۲۰ هزار تومان است. در این شرایط، اگر کارفرما به کارگران کمک نکند، کارگران مجبورند فقط به هندوانه اکتفا کنند؛ نه تنها آجیل نمی‌خرند بلکه انار هم نمی‌توانند بخرند. خیلی از کارگران خوشحالند که امسال به خاطر کرونا، دورهمی‌های شب یلدا برگزار نمی شود چون استطاعت این مجالس را دیگر ندارند؛ درواقع در این شرایط، عدو شده است سبب خیر، کرونا خیالشان را راحت کرده است!

«علی» کارگر پیمانکاری شهرداری در استان کردستان نیز در ارتباط با سفره‌ی شب یلدای خود و همکارانش به ایلنا می‌گوید: برای ما کارگران پیمانکاری که ماه‌های متوالی حقوق‌مان عقب می‌افتد و نمی‌توانیم کرایه خانه بدهیم و بنابراین به هر کسی که فکر کنید مقروضیم، شب یلدا هیچ مفهومی ندارد! ما سال گذشته هم شب یلدای آن‌چنانی نداشتیم، امسال که دیگر اصلاً نداریم!

او اضافه می‌کند: یک کیلو آجیل متوسط در کردستان ۲۴۰ هزار تومان است؛ انار زیر ۱۷ یا ۱۸ هزار تومان نیست؛ منِ کارگر همان هندوانه را بتوانم بخرم و شب به خانه ببرم، هنر کرده‌ام! کارگر پیمانکاری و حداقل بگیر، بیش از این، استطاعت ندارد!

به نظر می‌رسد پاسداشت سنت‌ها برای ۶۵ درصد جمعیت کشور، دیگر اصلاً ساده نیست؛ کارگران شاغل در کارخانه‌های بزرگ و پررونق، وضع بهتری دارند چراکه معمولاً پاداش شب یلدا یا کارت هدیه‌ای مخصوص این شب، دریافت می‌کنند اما کارگران پیمانکاری یا شاغل در کارگاه‌های کوچک و دچار رکود، از این مبلغ ناچیز ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومانی محرومند؛ این کارگران نمی‌توانند ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومان خرج یک شب کنند؛ این دسته از کارگران و همینطور بازنشستگان حداقل‌بگیر که زیر ۳ میلیون تومان حقوق ماهانه دارند، دیگر نمی‌توانند حتی با سیلی صورت خود را سرخ نگه دارند و ناچاراً به خرید یک هندوانه‌ی توسرخ برای شب یلدا اکتفا می‌کنند...

گزارش: نسرین هزاره مقدم