معنویت‌های نوظهور حاصل انقطاع انسان از شریعت است/ درمان مبتلایان به معنویت نوظهور ضرورت دارد

به گزارش خبرنگار ایلنا از قم، حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی در همایش ملی «معنویت های نوظهور، شاخصه‌ها و نقدها» که به همت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی و قطب تعمیق ایمان دینی و مقابله با جریان‌ها و فرق انحرافی دفتر تبلیغات اسلامی در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه بحث معنویت‌های نوظهور، یک پدیده فراملی است، اظهار داشت: این مسأله صرفاً اختصاص به جامعه ما ندارد و بسیار متنوع است؛ بیش از چهار هزار نحله مختلف را احصا کرده‌اند که در این زمینه‌ها بروز و ظهور و فعالیت دارند.

* در پرداختن به مسأله معنویت‌های نوظهور مباحث بومی را اولویت قرار دهیم

وی با تأکید بر اینکه نباید در سطح انتزاعی بحث معنویت‌های نوظهور مستقر شویم، گفت: کسانی که در این زمینه قدم برمی‌دارند، باید به این نکته توجه کنند که این وجه فراملی که معنویت‌های نوظهور دارد، باعث نشود که در سطح انتزاعی این بحث‌ها مستقر شویم؛ مسلماً هر اهل فضلی که بخواهد در یک وادی ورود کند، لازم است که در یک سطح انتزاعی و علمی تخصصی آشنایی کافی و خوبی داشته باشد اما باید در این مباحث، اولویت را به مباحث بومی خود و آنچه که به شکل انضمامی جامعه ما را درگیر کرده و حضور دارد و تأثیرگذار است، بدهیم.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به ضرورت انجام فعالیت‌های وضعیت شناسانه در پرداختن به مباحث معنویت‌های نوظهور تصریح کرد: این اولویت پرداختن به مباحث بومی عرصه معنویت‌های نوظهور، جنس دو نوع فعالیت است: یکی فعالیت وضعیت‌شناسانه است که لازم بوده تا تصویر روشن و یکسری مطالعات توصیفی و تبیینی و آسیب‌شناسانه از وضعیت کنونی جامعه خود در خصوص معنویت‌های نوظهور داشته باشیم و در آن مطالعات تبیینی به خاستگاه نشر و نمو این نوع مباحث بپردازیم.

وی افزود: گونه دوم فعالیت در این عرصه، به فعالیت‌های ایجابی و یا اصلاحی و یا به بهینه‌سازی فضای معنوی جامعه می‌پردازد که خروجی آن، بهداشت معنوی جامعه است؛ این نوع فعالیت‌ها می‌تواند هم وجه علمی و هم وجه اقدامات درمان‌گرایانه داشته باشد.

* بشر به شکل فطری به امور معنوی و اخلاقی گرایش دارد

حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان اینه بخشی از این فعالیت‌های ایجابی به عرضه مناسب، مطلوب و متناسب با نیاز معنویت اسلامی برمی‌گردد، اظهار داشت: بشر به شکل فطری به امور معنوی  و اخلاقی گرایش دارد چراکه بشر فطرت خداخواه دارد و در بشر سرشته است و در تحولات اجتماعی همواره این عطش وجود دارد و باید با کار ایجابی مناسب این خلأ را پر کند.

* ضرورت انجام اقدامات درمان‌گرایانه نسبت به مبتلایان به معنویت نوظهور

وی با اشاره به اینکه بخشی از افرادی که به بعضی از این معنویت های نوظهور دچار شده‌اند، نیازمند درمانگری هستند، گفت: باید بتوانیم در میان متخصصین و کسانی که مشغول به عرصه معنویت‌های نوظهور هستند، کسانی را داشته باشیم که عملاً بتوانند اقدامات درمان‌گرایانه داشته باشند و چهره به چهره حضور عینی در بستر جامعه داشته باشند و نسبت به مبتلایان اثر بخشی موردی داشته باشند.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه شکل‌گیری این معنویت‌های نوظهور و تکثر آن علل و عوامل بسیار متشتت زیادی دارد، تصریح کرد: انواع ناکامی‌های روحی و روانی، سرخوردگی‌های سیاسی و اجتماعی و مسأله عرضه نامناسب معنویت‌های دینی برای رشد این معنویت‌های نوظهور و یارگیری در عینیت جامعه خیلی اثرگذار است.

* نقش تأثیرگذار روحانیت و نواندیشان دینی در معنویت‌های نوظهور

وی افزود: اگر ما نگاه بومی به بحث معنویت‌های نوظهور داشته باشیم، جای دو نوع بحث خالی است، یکی بحث در تأثیر نهاد دین و روحانیت و حوزه‌های علمیه در مسأله معنویت‌های نوظهور و دیگری تأثیر و نقش نواندیشی دینی در این عرفان‌های نوظهور است.

حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار داشت: در لایه‌های فرهیخته جامعه که در واقع مشتغل به امر معرفت دینی و تفسیر دین و ارائه تصویری از دین هستند، دو گروه وجود دارند، یکی روحانیت و حوزه‌های علمیه و دیگری آن دسته از روشنفکرانی هستند که نقطه عزیمت روشنفکری خود را ارائه تفسیرهای نوین و قرائت‌های نواندیشانه از دین قرار می‌دهند که این دو قشر معطوف به دین هستند.

* تفاوت‌های روحانیت و روشنفکران دینی

وی گفت: تفاوت این دو بر این است که روشنفکران دینی معمولاً مخاطبان خاص دارند و قشر نخبگانی مورد خطابشان بوده و در آحاد و لایه‌های معمولی جامع کمتر درگیر هستند اما روحانیت و نهادهای رسمی دینی به لحاظ گروه مخاطب، مخاطب گسترده ای دارند و از طبقات مختلف اجتماع، از قشر نخبگانی گرفته تا اقشار کاملاً معمولی مورد خطاب و تعامل با روحانیت و حوزه‌های علمیه هستند.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: تفاوت دیگر در این است که در قشر روشنفکر دینی، مقوله کنش و رفتار خیلی تأثیرگذار نیست، یعنی قالب مواجهه، صرفاً تئوریک و معرفتی است اما صرفاَ فرآورده اندیشگی و فکری روحانیت و حوزه‌های علمیه، پژواک در جامعه ندارد، بلکه رفتار و سلوک هم خیلی پژواک دارد، یعنی گره خوردگی روحانیت و حوزه‌های علمیه با دین به گونه‌ای است که حتی سلوک و رفتار هم می‌تواند پژواک اجتماعی داشته باشنه، نه فقط قالب اندیشه‌ای.

وی با بیان اینکه روحانیت و روشنفکران دینی در بحث معنویت‌های نوظهور دارای دو گونه ظرفیت سلبی و ایجابی هستند، افزود: این دو قشر می‌توانند نقش تسهیل کننده، زمینه‌ساز و مقدماتی برای گریز از معنویت شریعت محور و معنویت اسلامی و سوق دادن جامعه به سمت معنویت های نوظهور داشته باشند، کما اینکه اگر خوب استحصال شود، برای تأثیرگذاری ایجابی و رشد اخلاق و معنویت صحیح در جامعه ظرفیت بالایی دارند.

* ضرورت‌های ارائه آموزه‌های دینی

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان این که ادبیات تعبیری در بیان وجه های مختلف دین باید همسو با تحولات اجتماعی و سطح معلومات مخاطب و دغدغه های او تفاوت کند، تصریح کرد: عرضه باید متناسب با نیاز مخاطب باشد که اختصاص به روشنفکر و غیر روشنفکر ندارد؛ یعنی هر کسی که می خواهد دین را نقطه عزیمت تخاطب خود با جامعه قرار دهد، باید نیازسنجی، مخاطب سنجی و عرضه جذاب و مؤثری از آموزه های دینی داشته باشد.

وی افزود: اتفاقی که افتاده، این است که ما در طی صد سال گذشته شاهد یک رویکردی در نواندیشی دینی هستیم که به دنبال ارائه قرائتی از دین هست که این قرائت، یک الهیات جدید، متفاوت و نظام معرفتی دینی کاملا متفاوت با آن شاکله مغفول و راجع در قرون اعصار در میان علمای اسلامی(اعم از شیعه و اهل سنت) است و گونه متفاوتی از دین عرضه می شود که بسیار متأثر از نحله الهیات لیبرال قرن ۱۹ است.

حجت الاسلام والمسلمین واعظی اظهار داشت: اگر نگاه به قرآن این چنین و تاریخ‌مند باشد، در واقع شریعت اسلامی معطوف به جامعه خاص عصر نبوی است و در این صورت فراتاریخی و فراعصری نخواهد بود؛ یعنی پیامبر(ص) می‌خواست جامعه عصر خود را اصلاح کند و جوامع دیگر در بستر تاریخ، مخاطب او نبود.

* قرائت انسانی از وحی دین را از خاصیت جهت‌دهی به بشر تهی می‌کند

وی گفت: تأکید بر قرائت انسانی از دین از دیگر مسائلی است که در ده‌های اخیر در زبان روشنفکران دینی شاهد آن هستیم که دین را از خاصیت جهت‌دهی به بشر تهی می‌کند؛ یعنی می‌گویند که محتوای دین مومی است که ما به آن شکل می‌دهیم. در این صورت دین فلش جهت‌دهنده زندگی نیست، بلکه ریسمان است؛ گاهی گفته می‌شود که دین پیامی از چشم خداوند به انسان است و گاهی گفته می‌شود دین محتوایی است که از فیلتر عینک بشر عبور می‌کند و ما محتوا را شکل می‌دهیم.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: در لسان برخی نواندیشان دینی روی این نکته تأکید می‌شود که آنچه در متون دینی قرآن و روایت در مورد اخلاقیات بیان شده قرائت پیامبر اسلام(ص) از اقتضائات اخلاقی زمانه خود است یا تعبیر می‌شود تفسیر اخلاقی پیامبر از اراده خداوند است. بعد گفته می‌شود انسان امروز باید تفسیر اخلاقی خود را از اراده خدا داشته باشد و نه تفسیر اخلاقی پیامبر و معصومین. لذا باید تفسیر اخلاقی از خدا را وفق درک انسان امروز ارائه دهد. یعنی حتی چیزی که در متون دینی واجب باشد، ولی در درک اخلاقی انسان امروز جایگاهی نداشته باشد باید کنار گذاشته شود.

وی افزود: اگر چنین قرائت‌هایی از دین برای جوان امروز عرضه شود که متون مقدس آن آورده نبوی با محدودیت بشری باشد و پیام الهی نداشته باشد؛ فقه و شریعت آن معطوف به آن عصر و زمانه باشد و اخلاقیات دینی تفسیر آنان در زمانه خودشان از اراده خدا و مرجع تفسیر امروزی از اخلاق خواست انسان امروز باشد، در این صورت جایی برای شریعت و اخلاقیات دینی وجود ندارد و میان انسان امروز و آورده دینی انقطاع حاصل می‌شود. در مسئله بهسازی و سالم‌سازی جوامع اسلامی دو نهاد و طایفه یعنی حوزه و روحانیت و روشنفکران دینی خیلی مؤثر هستند.