ایلنا گزارش می‌دهد؛
رسوبِ نمک بلای جان میراث جهانی سازه‌های آبی شوشتر شد
سازه‌های آبی شوشتر از جمله میراث جهانی ایران است که این روزها به دلیل وجود نمک محلول در آب کارون و املاح و فاضلاب و رشد بی رویه نی‌ها در معرض آسیب و رسوب نمک قرار گرفته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سازه‌های آبی شوشتر از جمله میراث جهانی ایران است که در سال 2009 سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
قدمت سازه‌های آبی شوشتر به دوره ساسانیان برمی‌گردد، سیستمی به هم پیوسته از تونل‌ها، آبشارها، بندها، آسیاب‌ها و کانال‌های بزرگ که با هماهنگی و پیوستگی، کار می‌کنند و آب پشت پل بند گرگر از این طریق به سمت آسیاب‌های آبی هدایت می‌شود. در گذشته حدود 40 آسیاب آبی در این سازه فعال بود، اما تعداد زیادی از آنها در گذر سالها تخریب شده است.
این روزها به واسطه افزایش میزان املاح نمک در آب‌هایی که به این مجموعه میراث جهانی وارد می‌شود شاهد شوره‌ها و رسوب نمک در بخش‌های مختلف این سازه هستیم.
محمدحسین ارسطوزاده (معاون میراث خوزستان و مدیر پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی ـ تاریخی شوشتر) با اشاره به شرایط کنونی آنها گفت: در خصوص سازه‌های آبی شوشتر سه موضوع به صورت اساسی مطرح است که باید در حوزه مدیریتی میراث جهانی به آن توجه شود. یکی از موضوعات فاضلاب‌هایی است که از مسیر رودخانه کارون وارد مجموعه سازه‌های آبی شوشتر می‌شود. فاضلاب‌ها باید بنا بر یک برنامه‌زمان بندی شده وارد شبکه فاضلاب می‌شد اما متاسفانه انجام کار شبکه به کندی پیشرفت و در حال حاضر فاضلاب شهری وارد آب کارون شده و به واسطه آب کارون به سازه‌های آبی شوشتر می‌رسد.
او ادامه داد: با توجه به آن که در حال حاضر در شهر شوشتر ساماندهی شبکه فاضلاب در حال انجام است باید در انتظار اتمام این پروژه بمانیم. باید از ریخته شدن فاضلاب پای آثار میراث جهانی جلوگیری شود. پروژه شبکه فاضلاب در سال ۹۷ سرعت بیشتری به خود گرفت و امیدوار هستیم در سال ۹۸ به نتیجه برسد تا این مهم به صورت ریشه‌ای حل و فصل شود.
ارسطوزاده در خصوص سیل آبی بودن رودخانه‌ها گفت: این سیلابی بودن به خودی خود آسیبی به سازه‌های شوشتر وارد نمی‌کند چراکه این سازه‌ها برای چنین چیزهایی برنامه‌ریزی شده‌اند البته نمکی شدن آب رودخانه تأثیر منفی بر این سازه‌های میراث جهانی دارد.
مدیر پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی ـ تاریخی شوشتر در خصوص وجود شوره‌ها و رسوب نمک در بخش‌هایی از بنای سازه‌های آبی شوشتر گفت: باید به صورت ریشه‌ای مبحث کوه نمک که در پشت سد گتوند قرار دارد حل شود. اگر این قضیه حل شود تمام این مشکلات مرتفع خواهد شد، اما تا زمانی که این قضیه حل شود در معرض چنین مشکلاتی خواهیم بود. رسوب نمک، سازه‌ها و بنای مجموعه آبی شوشتر را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از این رو به ناچار یکی از برنامه‌های پژوهشی را بررسی وجود نمک در آب قرار دادیم به محض به نتیجه رسیدن لازم را انجام خواهیم داد.
او با اشاره به نیاز لایروبی رودخانه گفت: برخی رسوب‌گذاری هایی که در رودخانه انجام می شود، املاح و رسوب هایی را با خود به همراه دارد که پای آثار نشسته و درعین حال سبب به وجود آمدن نیزارها می‌شود. این موضوع حدود دو ماه پیش در شورای عالی میراث فرهنگی استان خوزستان بررسی و اداره آب و برق خوزستان مکلف شد تا موضوع لایروبی‌ها و سرویس و نگهداری بستر رودخانه همجوار آثار میراث جهانی سازه‌های آبی شوشتر را در برنامه سالیانه خود بگنجاند. این در حالیست که طی این سالها به دلیل به وجود آمدن سوءتفاهم تصور می‌شد که این آثار از جمله میراث فرهنگی به حساب می‌آید و متولی نگهداری آنها سازمان میراث فرهنگی است. در صورتیکه در این جلسات توجیهی که برگزار شد این موارد مورد بررسی قرار گرفت و از این پس قرار است سازمان اداره آب و برق خوزستان به صورت سالانه لایروبی رودخانه را برعهده داشته باشد. این کار از سال ۹۸ محقق خواهد شد این لایروبی‌ها از بند میزان آغاز شده و تا پایین دست سازه‌های آبی و آبشارها و آسیاب‌های شوشتر ادامه خواهد داشت.
به گفته؛ محمدعلی چهارمحالی (رییس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شوشتر) با افزایش میزان املاح نمک در آب، متاسفانه آثار نمک روی دیواره‌های سازه‌های آبی شوشتر و بر بدنه‌های مختلف آن به وفور دیده می‌شود.
او در خصوص میزان تاثیر منفی وجود نمک در آب گفت: این میزان نمک تاثیر تخریبی بر سازه‌های آبی شوشتر دارد و رویش نی‌ها را در نیزارها افزایش داده. این گیاه یک گیاه آسیب زننده به نام لبون است که در باتلاق‌ها و شوره‌زارها و حاشیه فاضلاب‌ها رشد می‌کند. وجود نمک در آب سبب افزایش رویش آن می‌شود.
چهارمحالی وضعیت سد گتوند را عامل افزایش میزان نمک در آب‌های بالادست دانست و ادامه داد: سد گتوند بخش زیادی از نمک را در خود حل کرده و شاهد فاجعه‌های زیست محیطی هستیم. از آنجایی که میراث جهانی سازه‌های آبی شوشتر در پایین دست سد گتوند قرار دارند از این رو چاره‌ای وجود ندارد. این در حالی است که بر اساس کنوانسیون‌های جهانی در خصوص حق آبه و مدیریت آب حرف‌های زیادی برای گفتن داریم. یونسکو برای سازه‌های آبی شوشتر، حق آبه در نظر گرفته و وزارت نیرو موظف است به این حق آبه، جامه عمل بپوشاند اما متاسفانه به دلیل کمبود آب عملا آسیاب‌ها کار نمی‌کنند. در عین حال با کمبود آب روبه‌رو هستیم.
بنابراین گزارش، سد مخزنی گتوند با ارتفاع 180 متر، بلندترین سد خاکی کشور و بزرگترین مخزن روی رودخانه کارون است که با وجود آنکه شاهکار سدسازی معرفی شده اما به خاطر انحلال سازند گچساران که به کوه نمک معروف است، پس از شش سال آبگیری، ساخت این سد همچنان با انتقادهایی مبنی بر تخریب محیط زیست و افزایش املاح و شوری رود کارون مواجه است.
مدیرکل میراث شوشتر ادامه داد: وقتی آب کم می‌شود میزان نمک محلول در آن افزایش میابد. چنانکه این نمک در بدنه سازه‌ها حتا در بخش‌های بالا دست سازه‌های آبی شوشتر رسوب کرده و در بخش‌هایی از بدنه بنا شاهد شوره هستیم. دیواره‌ها مملو از نمک است.
او با اشاره بر وسعت چند هکتاری مجموعه جهانی سازه‌های آبی شوشتر گفت: این سازه‌ها به واسطه آبی که در آن جریان دارد، زنده است و زندگی در آن جریان دارد. در عین حال وسعت آب به اندازه ای‌ست که نمی‌توان برای آن برنامه‌ریزی خاصی داشت. این آب جریان دارد و باید در خصوص کلیت فعالیت سد گتوند تصمیم گیری شود.
به گفته چهارمحالی، میزان نمک در آب، در درازمدت حتا در میان مدت در بازه زمانی 20 تا 25 سال احتمال آنکه تخریب‌های بیشتری را در بنا ایجاد کند زیاد است.
چهارمحالب در خصوص وجود نی‌ها در آبی که در سازه‌های شوشتر در جریان است، اظهار کرد: هرچند رویش نی یک امر طبیعی است اما افزایش میزان آن می‌تواند مشکل ساز شود. افزایش این نی‌ها در آب‌های مجموعه جهانی سازه‌های آبی شوشتر سبب می‌شود وارد پره‌های آسیاب شود می‌شود و مانع کار آن می‌شود. مخصوصا در فصول سرد سال با افزایش میزان تقیان آب، این نی‌ها به مجاری زیرین سازه‌های آبی نفوذ کنند و باید از عمق 2 تا3 متری آب آنها را خارج کنیم. این امر آسیب‌هایی را متوجه این میراث جهانی می‌کند که باید مورد توجه قرار گیرد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شوشتر، پایش و مانیتورینگ مجموعه سازه‌های آبی شوشتر به صورت دوره‌ای، روزانه، هفتگی و ماهانه انجام می‌شود. با این وجود نمی‌توان جلوی روند فعالیت طبیعت را گرفت.
تمام این صحبتها در حالی مطرح می‌شود که این روزها علاوه بر خار و خاشاک و میزان زیاد نمک و نی در آب، کنده درختان و شاخ و برگ‌های متعدد و حتا انواع زباله از ظروف یکبار مصرف گرفته تا یونولیت و ... در آب در جریان در مجموعه سازه‌های آبی شوشتر به وفور دیده می‌شود.
چهارمحالی معتقد است: باید با انجام فرهنگسازی عموم جامعه را در خصوص لزوم توجه و نگهداری از این میراث جهانی آگاه کنیم.
