اول اردیبهشت در تقویم ایرانی روز سعدی شاعر نامدار قرن هفتم و خالق بوستان و گلستان است

خلاصه ای از زندگینامه سعدی

ابومحمد مصلح الدین بن عبدالله شیرازی (۶۰۶ – ۶۹۰ هجری قمری)، سعدی شیرازی که با نام مستعار خود به سعدی شناخته می‌شود، از شاعران بزرگ پارسی زبان در دوره قرون وسطی بود. وی نه تنها در کشورهای فارسی زبان شهرت دارد، بلکه در منابع غربی نیز از وی یاد شده است.

او را به خاطر کیفیت نوشته‌هایش و عمق افکار اجتماعی و اخلاقی‌اش می‌شناسند.

اهل شیراز بود و پدرش در کودکی فوت کرد. بنا به قولی او سال‌ها تحت تربیت مسعود بن مصلح الفارسی پدر قطب الدین شیرازی بود. سپس در جوانی زادگاهش را ترک کرد و به بغداد رفت تا تحصیلات بهتری را دنبال کند.

او در جوانی برای تحصیل در مرکز علمی معروف نظامیه معرفی شد، جایی که در علوم اسلامی، حقوق، حکومت، تاریخ، ادبیات عرب و الهیات اسلامی سرآمد شد.

شرایط نابسامان پس از حمله مغول به خوارزم و ایران او را به سرگردانی 30 ساله در خارج از کشور واداشت. مکتوبات او از آناتولی (او از بندر آدانا دیدن کرد و در نزدیکی قونیه با زمینداران غازی مغرور ملاقات کرد)، سوریه (او قحطی را در دمشق ذکر می‌کند) و مصر (از موسیقی و بازارهای آن روحانیون و طبقه نخبگانش)،

و عراق (بندر بصره و رود دجله) خبر از سفرای مکرر او دارد. او همچنین در یکی از آثار خود به سفرهای خود در سند (پاکستان در سراسر سند و ثار با امیر ترک به نام طغرل)، هند (به ویژه سومنات جایی که با برهمن‌ها برخورد کرد) و آسیای مرکزی (جایی که با بازماندگان حمله مغول در خوارزم ملاقات می کند) اشاره می‌کند.

او همچنین زیارت مکه و مدینه را به جا آورد و بیت المقدس را نیز زیارت کرد. سعدی بیش از بیست سال در مناطق ویران شده جنگ سفر کرد. به دلیل تهاجمات مغول در مناطق متروک زندگی کرد و در مسیرهای تجاری ابریشم زمانی پر جنب و جوش با کاروان هایی روبرو شد که از جان خود می‌ترسیدند.

سعدی در اردوگاه‌های آوارگان منزوی زندگی می‌کرد و در آنجا با راهزنان، روحانیون، مردانی که قبلاً ثروت زیادی داشتند یا فرماندهی ارتش را بر عهده داشتند، روشنفکران و مردم عادی ملاقات کرد.

در حالی که منابع مغولی و اروپایی (مانند مارکوپولو) به قدرت و زندگی درباری حکومت ایلخانان گرایش داشتند، سعدی با بازماندگان عادی منطقه جنگ زده آمیخت. او تا پاسی از شب در چایخانه‌های دورافتاده می‌نشست و با بازرگانان، کشاورزان، واعظان، راه‌داران، دزدان و اهل تصوف تبادل نظر می‌کرد.

او بیست سال یا بیشتر به همان برنامه موعظه، نصیحت و تعلیم ادامه داد و موعظه‌های خود را به گونه‌ای تجلیل کرد که خرد و ناتوانی قوم خود را منعکس کند.

آثار سعدی بازتابی از زندگی مردم عادی ایرانی است که در دوران پرتلاطم حمله مغول از آوارگی، مصیبت، رنج و درگیری رنج می‌بردند. سعدی از کسانی بود که شاهد روایت‌هایی از ویرانی بغداد توسط مهاجمان ایلخانی مغول به رهبری هولاکو در سال 1258 میلادی بود.

او بعداً پس از پرداخت باج از سوی ممالیک برای اسیران مسلمانی که در سیاه چال های صلیبی نگهداری می شدند، آزاد شد.

وقتی دوباره به زادگاهش شیراز رسید، مردی مسن بود. شیراز، در زمان اتابک ابوبکر سعدبن زنگی از دوران آرامش نسبی برخوردار بود. سعدی نه تنها در شهر مورد استقبال قرار گرفت، بلکه مورد احترام حاکم قرار گرفت و در زمره بزرگان استان برشمرد.

سعدی در پاسخ، نام خود را از نام شاهزاده محل، سعد بن زنگی، گرفت. برخی از مشهورترین غزلیات سعدی به نشانه سپاسگزاری اولیه در ستایش خانه حاکم سروده شد و در ابتدای بوستان او قرار گرفت. به نظر می‌رسد باقیمانده عمر سعدی در شیراز سپری شده است.