رییس انجمن روان‌پزشکی ایران در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
مواردی که خطر خودکشی‌های تقلیدی را افزایش می‌دهد/ افزایش پرخاشگری با رواج اخبار نادرست درباره اختلاس‌ها و ناامنی اجتماعی
رییس انجمن روان‌پزشکی ایران درباره چگونگی انتشار خبرهای حوادث گفت: کارهایی مانند انتشار مکرر اخبار خودکشی و ارجاعات زیاد به این خبرها، طرح خودکشی به‌عنوان یک اپیدمی، استفاده از کلمه‌‌ی «خودکشی» در سرتیتر خبرها، بیان هویت افراد و خانواده افرادی که اقدام به این کار کرده‌اند (مخصوصاً چهره‌های مشهور)، ذکر جزئیاتی در مورد روش و محل اقدام به خودکشی (به‌‌خصوص در مواردی که این کار در یک محیط جمعی انجام گرفته باشد)، انتشار عکس و فیلم از واقعه و همچنین تقدیس، تکریم یا شرافت‌مندانه توصیف کردن خودکشی می‌تواند خطر خودکشی‌های تکانشی و تقلیدی را در افراد مستعد افزایش دهد.
مریم رسولیان (دبیر نهمین همایش علمی سالانه سلامت روان و رسانه با موضوع خشونت) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، درباره این همایش گفت: مهلت ارسال مقالات به نهمین همایش سواد سلامت و رسانه تا تاریخ ۴ دی تمدید شده است. همایش در تاریخ ۷ و ۸ بهمن و در محل سازمان جوانان هلال احمر در خیابان ولیعصر، خیابان رشید یاسمی برگزار می‌شود.
با رواج نابرابری و تبعیض در جامعه، تجربه حس خشم افزایش یافته
رسولیان در پاسخ به این سوال که «انتخاب موضوع «خشونت» برای نهمین دوره این همایش از روی چه ضرورتی بود؟» گفت: در شرایطی که نابرابری و تبعیض در جامعه رواج دارد، تجربه حس خشم افزایش یافته و به میزانی که خشم افزایش می‌یابد، احتمال رفتارهای پرخاشگرانه هم بیشتر می‌شود. افزایش تعداد پرونده‌های قوه قضاییه خود دلیلی بر تعارض و خشم زیاد در جامعه است، پرونده‌هایی با موضوع نزاع‌های خیابانی، خانوادگی، طرح دعاوی حقوقی بین اقوام و افراد که با کدخدامنشی قدرت حل نداشته است و تبدیل به یک دعوای حقوقی شده است.
رییس انجمن روان‌پزشکی ایران ادامه داد: از دیگر سو، خشم و پرخاشگری از مواردی است که علاوه بر زمینه‌های اجتماعی، عوامل فردی هم در کنترل و مدیریت آن نقش به‌سزایی دارد. از همین رو شورای سیاست‌گذاری نهمین همایش سواد سلامت و رسانه، به این نتیجه رسید که اهمیت موضوع و ضرورت پرداختن به آن به حدی است که موضوع همایش نهم هم مثل هشتمین همایش «خشونت» باشد.
رسولیان در پاسخ به این مساله که آیا رابطه مستقیمی بین انتشار اخباری مانند خودکشی، تجاوز یا اسیدپاشی و مانند آن با دفعات تکرار و افزایش وقوع آن حادثه در بازه زمانی کوتاهی پس از انتشار خبر وجود دارد؟ گفت: این موضوعات بسیار مهم و اساسی است و قابل تأمل؛ در سال گذشته کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران دستورالعملی در زمینه خودکشی منتشر کرد که به مواردی از آن در این‌جا اشاره می‌کنم که در مورد سایر آسیب‌ها مانند تجاوز یا اسیدپاشی هم صدق می‌کند.
مواردی که خطر خودکشی‌های تکانشی و تقلیدی را در افراد مستعد افزایش می‌دهد
او تصریح کرد: تفاوت خودکشی با تجاوز و یا اسیدپاشی در این است که در خودکشی، فرد خشم خود را به خود ابراز می‌کند و در تجاوز یا اسیدپاشی این خشم به سمت دیگری و جامعه روانه می‌شود. مطالعات متعدد و معتبر علمی نقش مؤثر رسانه را در پیشگیری از رفتارهای پرخطر و آسیب‌رسان نشان داده و امروزه نقش رسانه‌ها هدف بسیاری از مداخلات حوزه بهداشت و سلامت قرار گرفته است. در سال‌های اخیر در جهان پویش‌های آگاهی‌رسانی در مورد خودکشی و حمایت از افراد در معرض خطر نیز به راه افتاده و باعث افزایش آگاهی عمومی، بهبود نگرش جامعه و تا حدی کاهش آمار خودکشی شده است.
رییس انجمن روان‌پزشکی ایران ادامه داد: کارهایی مانند انتشار مکرر اخبار خودکشی و ارجاعات زیاد به این خبرها، طرح خودکشی به‌عنوان یک اپیدمی، استفاده از کلمه‌‌ی «خودکشی» در سرتیتر خبرها، بیان هویت افراد و خانواده افرادی که اقدام به این کار کرده‌اند (مخصوصاً چهره‌های مشهور)، ذکر جزئیاتی در مورد روش و محل اقدام به خودکشی (به‌‌خصوص در مواردی که این کار در یک محیط جمعی انجام گرفته باشد)، انتشار عکس و فیلم از واقعه و همچنین تقدیس، تکریم یا شرافت‌مندانه توصیف‌کردن خودکشی می‌تواند خطر خودکشی‌های تکانشی و تقلیدی را در افراد مستعد افزایش دهد.
رسولیان با تاکید بر اینکه «نتایج بررسی‌ها نشان داده انعکاس نامناسب اخبار مرتبط با خودکشی بر افزایش این رفتار در افراد مستعد در بازه‌ی زمانی پس از آن تأثیر دارد» گفت: همچنین تأثیر اقدام به خودکشی و خودکشی یک فرد بر وابستگان و نزدیکان بسیار سهمگین است و باعث بروز احساساتی مانند عذاب وجدان و غم شدید می‌شود.
خبر مرتبط با خودکشی را در صفحات پربیننده کار نکنیم
او با اشاره به مواردی که باید رسانه‌ها در انتشار این‌گونه خبرها رعایت کنند، گفت: قبل از انتشار خبر خودکشی، با یک جستجوی ساده از صحت‌وسقم خبر و میزان انعکاس آن مطلع شویم و مراقب باشیم به فضای هیجانی جامعه دامن نزنیم.
دبیر نهمین همایش علمی سالانه سلامت روان و رسانه با تاکید بر اینکه «خبر مرتبط با خودکشی را در صفحات پربیننده مانند صفحه اول یا آخر کار نکنیم» گفت: از بیان جزئیات حادثه مانند هویت فرد، نحوه دقیق اقدام، زمان و مکان آن، هرگونه روایت احساسی و هیجانی از خودکشی و انتشار عکس، فیلم، یادداشت یا هرگونه مدرک دیگری از حادثه اجتناب کنیم.
رسولیان تصریح کرد: همچنین خوب است به خاطر داشته باشیم مصاحبه با افراد غیرمتخصص، خانواده قربانی و یا شاهدانی مانند پلیس و غیره ممکن است به‌شدت آسیب‌زا باشد.
او همچنین توصیه کرد در مورد خودکشی چهره‌های مشهور علاوه بر موارد فوق در متن گزارش به خطر تأثیرپذیری افراد مستعد جامعه از این رفتار اشاره کرده و به ماهیت چند عاملی این پدیده و ارتباط قوی آن با اختلالات روان‌پزشکی نیز بپردازیم.
از مهم‌ترین عوامل خشم، حس ناکامی و محرومیت است
رییس انجمن روان‌پزشکی ایران در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه «بازنشر یا حتی تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی چطور می‌تواند به خشونت دامن بزند؟» گفت: یکی از مهم‌ترین عوامل احساس خشم، حس ناکامی و محرومیت است. وقتی صحبت از حس یا تجربه درونی انسان‌ها می‌شود، طبیعی است که احساس (ادراک) ناکامی و واقعیت ناکامی دو پدیده به‌هم مرتبط اما مجزای از یکدیگر هستند.
رسولیان ادامه داد: به‌عنوان مثال یکی از علل رواج عمل‌های زیبایی در جهان، معرفی مدل‌های خاص و استانداردهای خاص توسط رسانه‌هاست، این الگوی معرفی شده، به‌عنوان استانداردی برای افراد جامعه درآمده و در افرادی که با این الگو تفاوت دارند، حس ناکامی ایجاد کرده و فرد حاضر است سرمایه، وقت و انرژی خود را صرف کند تا به این استاندارد نزدیک شود. اصل این کار یک نوع خشونتی است که فرد بر خودش روا می‌دارد. همین نوع هنجارسازی بر قضاوت جامعه نسبت به افراد تأثیر گذاشته و منجر به تبعیض می‌شود که خود حس خشم را برمی‌انگیزد.
افزایش احساس ناکامی با رواج اخبار نادرست درباره اختلاس‌ها و ناامنی اجتماعی
او با اشاره به اینکه «رسانه‌ها با طرح هیجانی تنش‌ها و اختلافات می‌توانند عاملی در ایجاد احساس ناکامی باشند» گفت: رواج اخبار نادرست در خصوص اختلاس‌ها، خشونت‌ها و ترویج احساس ناامنی اجتماعی همه و همه از مصادیقی است که احساس ناکامی را در جامعه افزایش داده و منجر به بروز رفتارهای پرخاشگرانه خواهد شد.
این روان‌پزشک یادآور شد: بدیهی است که وظیفه رسانه شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی است و طرح خطاها و کج‌روی‌ها هم بخشی از وظیفه رسانه‌ها و نقش کنترلی مهم آنها به شمار می‌رود. اما رویکرد رسانه‌ها در تهیه خبر یا گزارش، به میزانی که بار هیجانی بیشتری داشته باشد، بدون وجود رویکرد تحلیلی و پرداختن به راه‌حل در جنب رویکرد هیجانی، زمینه بروز هیجانات منفی و خشونت را افزایش خواهد داد.
انتساب عجولانه خشونت‌ها به بحران‌های اقتصادی؛ عامل هنجارسازی رفتارهای پرخاشگرانه
رسولیان درباره تاثیر وضعیت اقتصادی نامطلوبی که نگرانی و فشار زیادی را بین بسیاری از مردم ایجاد کرده، بر افزایش رفتار پرخاشگرانه و اعمال خشونت گفت: تغییر شرایط اجتماعی به‌ویژه بحران‌های اقتصادی که منجر به کاهش درآمد گروه زیادی از مردم شده و در نتیجه از طریق افزایش فقر، فشار و تنش بیشتری بر افراد جامعه وارد می‌کند، یکی از علل احساس محرومیت و ناکامی و افزایش رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه است.
او درباره محدودیت رسانه‌ها در بازنمایی این شرایط گفت: وظیفه رسانه‌ها بی‌تردید در این بین توجه به این عوامل خطرساز است اما احتیاط در انتشار اخباری که بدون شواهد قابل قبول، در پی گسترش ناامیدی و حس ناامنی هستند، خود منجر به افزایش حس ناامیدی و بستری برای بروز پرخاشگری بیشتر خواهد شد. تردیدی نیست رسانه‌ها نباید و نمی‌توانند به انتشار اخبار نادرست و بی‌پایه‌ی امیدوارکننده اقدام کنند، چراکه در چنین شرایطی افراد دچار تشدید حس ناامنی شده و دیگر به خبرهای امیدوارکننده درست هم با نگاه بی‌اعتمادی می‌نگرند.
رسولیان تصریح کرد: همچنین انتساب عجولانه خشونت‌های جامعه به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در رسانه‌ها، خود عامل رواج و هنجارسازی رفتارهای پرخاشگرانه خواهد شد. واقعیت آن است که خشونت نیز مانند تمامی پدیده‌های رفتاری بشر دلایل متعدد و متفاوتی دارد و نمی‌توان آن را به یک عامل منتسب کرد.
