دوران صنایع دستی به پایان رسیده/صحبت از حاکمیتِ اجناس چینی و گردشگران عکاس است

به گزارش خبرنگار ایلنا، شهر ایرانی را با عناصر هویتی خاص خودش می‌شناسند. شهری که ارگ و مسجد و بازار را در کنار هم دارد. در تهران، مسجد ارگ در کنار دارالحکومه و بازار شکل گرفت و در مشهد نیز بازار و دارلاماره، در کنار مسجد گوهرشاد و حرم مقدس رضوی (ع) ایجاد شد. بازار اصفهان هم در کنار کاخ عالی‌قاپو و مسجد شیخ‌ لطف‌الله است. شیراز نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بازار وکیل آن در نزدیکی ارگ کریم‌خانی و پیرامون مسجد وکیل دایر شده است.

البته این انگاره در رابطه با شهر ایرانی، در شیراز لطف دیگری دارد. کافیست در شیراز سر بچرخانید تا در دو سوی خیابان‌های آن درختان بهارنارنج، لیمو و بادامی را ببینید که قدشان به آسمان رسیده و رهگذران را با خود تا دل بازار می‌کشاند.

بازار وکیل یکی از نماد‌های اصلی این شهر است که روزگاری در عصر زندیه، به عنوان مرکز تجاری عمده در جنوب ایران شکل گرفت تا در آن روزگاران نقشی شبیه به بازار کنونی تهران را ایفا کند. در ادامه تجارت‌خانه‌های فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها در این بازار، به آن نقشی پررنگ در مبادلات کالاهای مختلفی نظیر پارچه، ادویه، فرش، عرقیجات و خشکبار در سطحی جهانی داد. اما اکنون در عصر دیجیتال مارکتینگ و سر برآوردن مراکز خرید بزرگ، دیگر این بازار تاریخی نقش و کارکرد سنتی خود را از دست داده و فقط محدود به فروش کالاهای عمومی مورد نیاز بخشی از مردم شیراز شده است.

البته نقش این شاهکار معماری تاریخی عصر زند در گردشگری، می‌تواند رو به رونق رود تا رکود بازارش را با رونق حاصل از جیب مسافران مشتاقش جبران کند. به این بازار سر زدیم تا از نزدیک با آنچه که در آن می‌گذرد، مواجه شویم.

خارجی. بازار وکیل. ساعت 6 بعد از ظهر...

ورودی بازار وکیل پر از اغذیه فروشی بوده که مسافران زیادی را دور خود جمع کرده است. از جمعیت عبور کرده و وارد می‌شویم؛ جمعیت به ناگاه کاهش پیدا می‌کند. بازار سوت و کور نیست اما به وضوح از شور عکس‌هایی که از آن دیده‌ایم کم شده است. راسته اول مختص به فروشندگان صنایع دستی بازار است. به سراغ یکی از فروشندگان می‌رویم و با او به گپ‌و‌گفت دوستانه می‌نشینیم.

دیگر گردشگران با دیدن صنایع دستی ذوق‌زده نمی‌شوند

احمد ۴۵ ساله درباره وضعیت کنونی این بازار این‌طور توضیح می‌دهد: هرچیزی دورانی دارد و این طور که پیداست دوران این صنایع دستی هم تمام شده و دیگر گردشگران با دیدن آنها ذوق زده نمی‌شوند. زمانی که این وسایل ابتدای دوختشان بود، مردم به شدت از آن استقبال می‌کردند ولی اکنون جذابیت آن برای مردم محلی و گردشگران خیلی کم شده است.

وی با اشاره به اینکه دو سال پیش وضعیت بازار وکیل خیلی بهتر بوده است، ادامه می‌دهد: گردشگران برای اینکه جنسی را بخرند باید آن را دوست داشته باشند. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم عمر دوست‌داشته شدن این اجناس تمام شده و باید برای آن فکری کرد. علاوه بر این موضوع مردم محلی هم خیلی کم خرید می‌کنند. چراکه شرایط اقتصادی آنها به‌گونه‌ای نیست که بخواهند مرتب از ما خرید کنند. به عنوان مثال یک کیف می‌خرند و تا چند سال از آن استفاده می‌کنند. اکنون در شرایطی قرار داریم که بازار راکد است و شرایط روز به روز بدتر می‌شود.

احمد که به گفته خود ۲۰ سال است به فروش صنایع دستی مشغول شده، در پاسخ به اینکه چرا کار خود را عوض نمی‌کند، می‌گوید: کار دیگری را در این سن سراغ ندارم و جنس دیگری را هم دلم رضا نیست که جایگزین صنایع دستی کنم. اگر بخواهم این کار را کنم باید بشقاب، عروسک، مانتو و پارچه بیاورم. اینها اجناسی است که اکنون در بازار وکیل پر شده است ولی رشته ما متفاوت از این اجناس بوده و بیشتر روی کیف‌های سنتی متمرکز است.

گردشگران خارجی اجناس بازار را با قیمت ایران در کشور خود می‌خرند

همایون ۳۵ ساله فروشنده دیگر صنایع دستی در بازار وکیل است که به گفته خود از ۱۵ سالگی کارش را با شاگردی در همین مغازه آغاز کرده و حال داماد صاحب مغازه است. او وضعیت صنایع دستی در بازار وکیل را این طور توصیف می‌کند: شاید بتوان ۱۰ سال پیش اوضاع بازار وکیل را خوب توصیف کرد ولی حالا اصلا تعریفی ندارد. دلیل این موضوع را باید از دولت پرسید که از بافنده حمایت نمی‌کند و به این صورت ذوق بافنده‌های کمی قدیمی‌تر از بین رفته است. حمایت از بافنده‌ها به اندازه‌ای است که حتی یک بیمه ساده هفتاد، هشتاد هزارتومانی را از او دریغ می‌کنند. با این وجود بافنده‌ها با چه امیدی باید ببافند.

او با بیان اینکه همه حرف‌هایی که درباره حمایت از بافنده‌ها زده می‌شود،‌ در حد حرف و شعار است، ادامه می‌دهد: تقریبا ۲۰ سال است که به این شغل مشغول شده‌ام و تمام تلاش خودم را کردم تا بیمه شوم ولی بعد از دوسال پیگیری کردن در نهایت از خیر آن گذشتم.

این فروشنده همچنین درباره میزان خرید گردشگران داخلی و خارجی می‌گوید: توریست‌هایی که می‌آیند به ندرت خرید می‌کنند. این موضوع به‌دلیل تورمی است که همانند آن در هیچ کشوری غیر از ایران پیدا نمی‌شود. به‌عنوان مثال اگر ده سال قبل یک گلیم در آلمان ۵۰ مارک بوده، اکنون نیز همان قیمت است ولی همان ۵۰ مارک در ایران هزار برابر فرق کرده است. به همین دلیل اکنون اجناس ما در خارج بازاری ندارند. چراکه با تورم موجود می‌توانند همین اجناس را با قیمت ایران در کشور خودشان بخرند و از هزینه حمل و نقل هم معاف باشند.

قیمت اجناس دوبرابر شده و توان خرید مردم کاهش پیدا کرده است

نیما ۳۵ ساله فروشنده دیگری بوده که به گفته خود ۵ سال است که در بازار وکیل به فروش مجسمه‌ و بدلیجات می‌پردازد. او درباره وضعیت این بازار می‌گوید: جنسی که تا چندوقت قبل ۶۰ هزار تومان بود، در حال حاضر به ۱۲۰ هزار تومان رسیده و همین موضوع خرید گردشگران را نسبت به سال گذشته با کاهش مواجه کرده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا اجناس چینی سبب رکود بازار شده است، توضیح می‌دهد: اجناس درون بازار همگی ایرانی هستند و ما جنس چینی نداریم. رکودی که از آن صحبت می‌شود، حرف دیروز و امروز نبوده و به قدرت خرید مردم مربوط می‌شود که بنا به شرایط امروز نسبت به گذشته کم شده است. در حقیقت این موضوع دلیل کاهش خرید گردشگران و مردم از اجناس بازار است. وگرنه خدا را شکر شرایط تغییر چندانی نکرده است.

خارجی‌ها خاتم دوست دارند اما اجناس ارزان‌قیمت را ترجیح می‌دهند

اسماعیل ۶۰ ساله فروشنده دیگری است که در میانه بازار به فروش اجناس نفیس خاتم‌کاری شده می‌پردازد. او تاکید می‌کند که عده‌ای شاید از این موضوع مطلع نباشند ولی لازم است بدانید که اصل خاتم برای شیراز است و اصفهانی‌ها آن را از ما یاد گرفته‌اند.

این فروشنده سپس درباره وضعیت بازار وکیل این طور توضیح می‌دهد: اجناس ما چیزی نیست که کهنه شود و جذابیت خود را از دست بدهد. چراکه این اجناس به‌نوعی تاریخ این سرزمین به شمار می‌آیند و هیچگاه کهنه نمی‌شوند. البته به‌دلیل سخت‌گیری‌هایی که در اضافه‌بار انجام می‌شود؛ باتوجه به سنگینی اجناس ما گردشگران خارجی آنها را نمی‌خرند والویتشان بیشتر به سمت خرید اجناس کوچک با قیمت‌های پایین است.

خارجی‌ها به جای خرید، عکاسی می‌کنند و داخلی‌ها اجناس چینی می‌خرند

شیرین خانم یکی از فروشندگان قدیمی لباس و پارچه بوده و مغازه‌اش در میانه بازار وکیل، مشرف به حوض معروف این بازار است. می‌خندد و از بیان سنش امتناع می‌کند. ابتدا برای توضیح ندادن درباره بازار هم بهانه می‌آورد، اما در نهایت می‌گوید: به دلیل گرانی‌ و تحریم فروشمان به شدت پایین آمده اما خلوتی کنونی بازار دلیل دیگری هم دارد. اصولا گردشگران در فصل گرما به شیراز می‌آیند و اکنون به دلیل فصل سرما گردشگران زیادی در شهر نیستند و در نتیجه فروش هم پایین می‌آید.

وی همچنین درباره میزان خرید گردشگران خارجی از اجناس بازار این طور توضیح می‌دهد: بیشتر گردشگرانی که به شیراز می‌آیند، تماشاگر و عکاس هستند. البته ممکن است از جنس‌های کوچکی هم خوششان بیاید و اقدام به خرید آنها کنند ولی قالی‌ و اجناس بزرگ را اگر بخواهند هم نمی‌توانند بخرند. چراکه برای جابه‌جایی این اجناس به خارج باید هزینه اضافه‌بار زیادی را بپردازند و به این صورت قید خرید این اجناس را می‌زنند.

این فروشنده با بیان اینکه معمولا ایام عید اوضاع بهتر است، ادامه می‌دهد: سختی‌ها نسبت به قبل زیاد شده و مردم هم خرید اجناس چینی را به دلیل ارزان بودن، جایگزین اجناس ایرانی کرده‌اند. اجناس چینی به تعداد زیاد در بازار وجود دارد و به دلیل همین زیاد بودن ارزان است. البته گردشگران خارجی چنین اجناسی را نمی‌خرند ولی این موضوع برای گردشگران شهرهای دیگر تفاوتی نداشته و به دلیل سختی زندگی تنها به ارزانی توجه می‌کنند. دولت هم که خدا را شکر کاری از دستش برنمی‌آید وگرنه حتما انجام می‌داد. هیچ‌چیز برای گفتن ندارم ولی همه باید کمک مردم کنند تا این مشکلات حل شود.