پرونده‌های ثبتی میراث‌فرهنگی در حد یک «ژست» باقی می‌مانند+فهرستی از جدیدترین آثار ثبتی میراث ناملوس
اخیراً ۳ موسیقیدان در فهرستِ حاملان میراث ناملموس، ۲ اثر به‌صورت ملی، ۱۱ اثر از استان آذربایجان شرقی، ۱ اثر از استان کرمانشاه، ۳ اثر از استان کهگیلویه و بویراحمد، ۹ اثر از استان مرکزی، ۴ اثر از استان قم و ۱۷ اثر از استان یزد در فهرست میراث ناملوس به ثبت رسیده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، دوشنبه ۱۸ دی ماه جلسه کمیته ثبت میراث فرهنگی ناملموس با حضور مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی و کارشناسان حوزه ثبت سازمان میراث‌فرهنگی برای بررسی و ثبت در فهرست میراث فرهنگی ناملموس تشکیل شد. بیش از ۶۰ پرونده پس از بررسی اولیه در دبیرخانه کمیته ثبت آثار ناملموس از استان‌های آذربایجان شرقی، کرمانشاه، مرکزی، کهگیلویه و بویراحمد، قم و یزد در جلسه نهایی مطرح شدند.
در این کمیته، اساتید ابراهیم قنبری مهر در رشته سازسازی، محمد اسماعیلی (مدرس و نوازنده تنبک) و عاشیق سلجوق شهبازی به‌عنوان «گنجینه زنده بشری» در فهرست حاملان میراث ناملموس معرفی شدند. مابقیِ این آثار نیز عبارت‌اند از: ۲ اثر به‌صورت ملی، ۱۱ اثر از استان آذربایجان شرقی، ۱ اثر از استان کرمانشاه، ۳ اثر از استان کهگیلویه و بویراحمد، ۹ اثر از استان مرکزی، ۴ اثر از استان قم و ۱۷ اثر نیز از استان یزد.
مسئله‌ای که همیشه مطرح بوده، این است که پروسه‌ی ثبت آثار وقتی به مرحله‌ی عمل درنیاید؛ بیشتر در حدِّ یک ژست از سوی سازمان میراث فرهنگی باقی می‌ماند. منظور از «مرحله عملی» در این خصوص، فراهم آوردنِ بستری ازسوی سازمان میراث فرهنگی است تا این قبیل آداب و رسوم در بسترِ طبیعی خود و در برنامه‌هایی درخورِ شأن فرهنگِ یک مملکت بازتعریف شوند و جنب‌وجوشی در آیین‌های سنتی و مواریث فرهنگی کشور ایجاد شود. این جنب و جوش، لازمه‌ی حیاتِ این آیین‌هاست. امّا شاهد این هستیم که برگزاریِ مراسم فرمایشی با اجراهایی ضعیف، عملاً پروسه‌ی ثبتی این آثار را بی‌تأثیر گذاشته و در حدِّ همان «ژستی دل‌خوش‌کُنک» باقی مانده است. عمده دلیلی که فقدانِ این برنامه‌ها را می‌تواند توجیه کند، حضور افرادی نه‌چندان خبره در سازمان میراث فرهنگی است. از طرفی مشخص نیست که این آثار از چه گذرگاهی عبور می‌کنند و واقعاً چه افرادی (با اسم و رسمِ مشخص و یک سابقه‌ی علمیِ شفاف) به بررسیِ این پرونده‌ها می‌پردازند.
. . .
محمدصادق اسحاقی (کار‌شناس میراث فرهنگی ناملموس) درخصوصِ روندی که این پرونده‌ها برای ثبت طی می‌کنند، طریقهٔ شناسایی این آثار توسط سازمان میراث فرهنگی و کارکرد عملی ثبت آثار به خبرنگار ایلنا گفت: پرونده‌ها در مراکز استان‌ها تهیه شده و همراه با مستندات به دبیرخانه گروه میراث فرهنگی ناملموس در مرکز ارسال می‌شوند. البته در مواردی هم افراد علاقه‌مند از مناطق مختلف ایران مستقیماً برای ارائه‌ی پرونده به مرکز مراجعه می‌کنند.
وی به اقداماتی که باید پس از مرحلهٔ ثبت انجام شود اشاره کرد و افزود: وقتی اثری ثبت می‌شود، گام اول برداشته شده است لذا بایستی اقدامات عملیِ دیگری پس از ثبت آثار صورت بگیرد؛ خصوصاً آثاری که در فهرست در خطر ثبت شده‌اند. در راستای حفظ وتوسعه و ترویج آن‌ها شایسته است سازمان و هر نهاد فرهنگی و حتی افراد علاقه‌مند به این حوزه بستری برای ارائه‌ی این آثار فراهم کنند.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا تنها همین چند استان برای ثبت در فهرست ملی مطرح شده‌اند، گفت: از هر استان در طول سال به دفعات پرونده‌های مختلفی به دبیرخانه میراث فرهنگی ناملموس در مرکز (اداره کل دفتر ثبت آثار) ارسال می‌شود. لذا باتوجه به محدودیت‌های زمانی و مکانی، پرونده‌های هر استان به نوبت در جلسات کمیته‌ها مطرح خواهند شد. در کمیتهٔ برگزار شده در ۱۸ دیماه پرونده‌های ۶ استان مطرح شدند که تعداد پرونده‌ها به ۶۰ پرونده رسید. از آنجا که کیفیت ارائه پرونده‌ها مدنظر است و حتی برخی از موضوعات به‌صورت زنده در جلسه اجرا می‌شوند، زمان برای بررسی تعداد بیشتری از پرونده‌ها وجود ندارد.
وی درخصوصِ مردود شدن بعضی از پرونده‌های ثبتی گفت: باتوجه به قواعد و قوانینی که در این زمینه وجود دارد، می‌بایست مدارک و مستندات هر پرونده کامل باشد. هر موضوعِ پیشنهادی برای ثبت، نیازمند مستنداتی در قالب فیلم و عکس است، و همچنین تکمیل فرم‌های مربوطه. به عنوان مثال برای ثبت یک ساز (مثلا ساز کمانچه) در فهرست میراث ناملموس، خود کمانچه ثبت نمی‌‌شود، بلکه شیوهٔ نواختن و ساختن آن است که ثبت می‌شود. لذا بایستی پرونده اثر به همراه مستندات (فیلم و عکس از مراحل ساخت و نواخت کمانچه) ضمیمه شود. گاهی ممکن است بعضی از پرونده‌هایی که ارائه می‌کنند، ناقص باشد لذا در کمیته مطرح نمی‌شوند. همچنین یکی از شرایط مهم ثبت آثار در این فهرست، گذشت دست‌کم دو نسل از اجرای اثر است.
اسحاقی در پاسخ به این سؤال که تاکنون چه تعداد آثار در فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده‌اند، گفت: تاکنون بیش از ۱۶۷۰ اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده که از این تعداد، ۱۱۵ اثر در فهرست در خطر ثبت شده است. همچنین ۱۳ نفر از اساتید در رشته‌های مختلف در فهرست نادره کاران (حاملان میراث فرهنگی ناملموس) به ثبت رسیده‌اند.
. . .
فهرست ۶۰ اثری که در حوزهٔ میراث ناملوس در تاریخ ۱۸ دیماه ۱۳۹۶ به ثبت رسید، به شرح زیر است.
آذربایجان شرقی:
مهارت ساخت و تولید چاقوی سنتی بناب ـ مهارت تهیه کفش چرمی دست دوز تبریز ـ رسم چرشنبه ننه (چهارشنبه خاتون) در روستای آقمنار شهرستان ملکان ـ خوشنویسی نستعلیق شیوه تبریز ـ آهنگری سنتی (دمیرچی لیخ) در بازار کاه‌فروشان تبریز ـ مهارت سنتی منبت چوب در تبریز ـ داستان عاشقی (عاشق غریب و شاه صنم) ـ مهارت سنتی ساخت قوپوز (ساز عاشقی) در آذربایجان ـ مهارت پخت سنتی قطیر بستان‌آباد ـ مهارت سنتی پخت نان زنجیبیلی خامنه (کوکه سنتی) ـ مهارت سنتی تهیه آش محلی «قورت قیله» درروستای شجاع، جلفا، منطقه آزاد ارس.
کرمانشاه:
مراسم عید قربان شهر بانه وره
کهگیلویه و بویراحمد:
فن و مهارت تهیه پوشاک و البسه محلی استان کهگیلویه و بویراحمد ـ مهارت سنتی پخت کلگ گوشتی و فرهنگ آن ـ مهارت سنتی پخت دمپختک گوشت و فرهنگ آن
مرکزی:
مراسم علم‌گردانی انجدان ـ مراسم علم‌بندان نیمور ـ مهارت و فن تهیه و پخت کاچی سنتی نیمور ـ مهارت سنتی تهیه و پخت بستق (باسلق) سنتی تیمور و تفرش ـ مهارت پخت آش اسفندی و فرهنگ آن ـ مراسم منجوق سالماق در منطقه بزچلو ـ داستان گورجو و بالاممد در ساز عاشیق‌های منطقه بزچلو ـ داستان گورجو و بالا مدد در ساز عاشیق‌های منطقه بزجلو ـ مهارت سنتی بافت قالی بند ریحان خمین ـ سینه‌زنی روستای گیلی اراک.
قم:
خرسک بافی ـ مهارت سنتی ساخت کاشی معرق ـ آیین عزاداری عاشورایی حسینیه چهل اختران ـ فنون و مهارت‌های منبت چوب.
استان یزد:
مراسم صلا زدن یا بر افروختن آتش ـ چلنگی روستای سخوید شهرستان تفت ـ شیوه ساخت عارسک جُلی در ابرکوه ـ مراسم پرسه‌زنی تاسوعای حسینی روستای ترک آباد شهرستان اردکان ـ مراسم پاجوش زنی شهرستان بافق ـ مراسم نخل‌برداری و علم نمد گردانی روز عاشورای فیروز آباد شهرستان میبد ـ مراسم جوش دوره شهرستان اشکذر ـ مراسم پرسه گندم ندوشن شهرستان میبد ـ مراسم تالوگردانی یا دعای باران روستای قطرم بافق ـ مراسم پرسه علی‌اکبر ندوشن شهرستان میبد ـ مراسم جوش دوره روستای قطرم بافق ـ ذغال‌بازی روستای قطرم بافق ـ مراسم بهر شهید ندوشن شهرستان میبد ـ مراسم علم‌برداری دهه اول محرم مهریز ـ قنادی یزدی: مهارت‌های سنتی تهیه شیرینی یزدی ـ مهارت پخت آش تکی شهرستان بافق و فرهنگ آن ـ شیوه ساخت و آیین نذر کردن بی‌بی‌کگ (bibikog) به مکانی مقدس.
ملی:
دانش سنتی ابریشم در ایران ـ هنر نواختن تمبک
مراسم حسینیه چهل اختران
دانش سنتی ابریشم در ایران
ذغال‌بازی - بازی محلی روستای قطرم
فن و مهارت تهیه پوشاک و البسه محلی استان کهگیلویه و بویر احمد
شیوه ساخت عاروسک جُلی در ابرکوه
رسم چُرشنبه ننه
شیوه‌ی نوازندگیِ محمد اسماعیلی
