محمدخانی: موحد ذوالفنون است/ معصومی‌همدانی: صحبت‌کردن درباره موحد سهل و ممتنع است

به گزارش ایلنا، دوازدهمین دوره از سلسله برنامه‌های «عصر کتاب» که به بزرگداشت ضیاء موحد، مولف و پژوهشگر حوزه منطق، فلسفه، ادبیات و شعر اختصاص داشت، (دوشنبه ۲۲ آبان ماه) در سرای کتاب موسسه خانه‌کتاب برگزار شد.

ابتدای این مراسم، علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب با اشاره به سابقه آشنایی سی‌ساله خود با ضیاء موحد گفت: ایشان از کسانی بوده که در حوزه‌‌های نشر، کتاب و ادبیات طی سالیان گذشته فعالیت کرده و شاید در عرصه کتاب کمتر کسی را داشته باشیم که در حوزه‌های گوناگون اینچنین آثار مختلف داشته باشد. یکی از محققان ادبیات مکاتب ادبی را به دو قسم؛ دقت و سرعت تقسیم کرده بود و به‌ترتیب قزوینی و سعید نفیسی را مصادیق آن می‌دانست. در دوره ما نیز ضیاء موحد نماینده مکتب دقت در عرصه ادبیات، فلسفه و منطق است چرا که او در حوه علمی با هیچ‌کس تعارف ندارد.

وی با اشاره به اینکه موحد ذوالفنون است و توانسته شعر و منطق را کنار یکدیگر بنشاند، افزود: شعرهای موحد به زبان‌های مختلف ترجمه شده و من چندی پیش که با یکی از استادان دانشگاه‌های هلند دیدار داشتم دیدم که آنها با شعرهای ایشان آشنایی دارند. همچنین تک‌نگاری موحد با عنوان سعدی یکی از شاخص‌ترین کارهای وی است و وقتی به روش او در این کتاب نگاه می‌کنید می‌بینید که چقدر کار او در این کتاب متفاوت است. در حوزه ترجمه نیز کارهای ایشان مانند نظریه ادبیات و همچنین مجموعه فعالیت‌های او در حوزه منطق و فلسفه تحلیلی قابل تأمل و زبانزد است. من کتاب «سعدی» ضیاء موحد را اثری قابل تأمل برای ترجمه به زبان‌های دیگر پیشنهاد می‌کنم.

حسین معصومی‌همدانی نیز در این نشست با اشاره به اینکه صحبت‌کردن درباره موحد سهل و ممتنع است از سابقه 35 ساله دوستی خود با او سخن گفت و افزود: من موحد را قبل انقلاب اسلامی از طریق شعر و نوشته‌هایش شناختم پس از آن نخستین بار او را در مرکز نشر دانشگاهی دیدم و زمانی که تازه از انگلیس برگشته بود در کلاس‌های منطق ایشان شرکت کردم به‌تدریج دوستی ما با یکدیگر عمیق شد و به‌مرور زمان برخی از کارهای او را ویراستاری کردم و طی این زمان هیچگاه ندیدم که در کارهایش علاقه‌ای به وجود زوائد داشته باشد.

وی با تاکید بر اینکه حذف زوائد یکی از وجوه بارز شخصیت ضیاء موحد است، عنوان کرد: توجه به این بُعد از شخصیت او در زمانه‌ای که ما در زوائد غوطه‌ور هستیم بسیار حایز اهمیت است در حوزه شعر پس از آنکه عده‌ای سعی کردند به حوزه‌هایی بپردازند که در جهان ما مناسبت ندارند. امروز ما باید از درس‌هایی که بزرگان شعر گذشته داده‌اند را فراموش نکنیم. در حوزه علوم انسانی هم رشته‌های متعدد دانشگاهی به وجود آمده است و آخرین دستاوردهای نظریه غرب را به دانشجویان یاد می‌دهند اما هدفشان مشخص نیست ما عده زیادی را پرورش می‌دهیم که مشخص نیست قرار است چه کاری انجام دهند.

وی ادامه داد: قبل از انقلاب اسلامی در نقد ادبی افرادی مانند جلال آل‌احمد و نجف دریابندری وجود داشتند که شاخک‌های قوی‌ای داشتند اما اکنون آن نسل دیگر وجود ندارد و امروز ما عده‌ای را داریم که علی‌رغم اینکه مجهز به سلاح نظری هستند اما نمی‌دانند که این سلاح را کجا باید به کار ببرند. در چنین فضایی موحد از کسانی است که می‌داند با همان دانش نظری که دارد بیشترین و بهترین استفاده را از آن می‌کند.

به گفته معصومی‌همدانی، کتاب «سعدی» موحد نیز این خصوصیت را دارد و نظریه را به رخ خواننده می‌کشد و یک لایه نظری در تمامی آن دیده می‌شود به‌گونه‌ای که می‌توان کلاس درسی در حوزه نقد ادبی محسوب شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ضیاء موحد در عین اینکه شخصیت دانشگاهی دارد اما با محیط بیرون از دانشگاه نیز ارتباط دارد افزود: ما بسیار شنیده‌ایم که باید با سنت خودمان گفت‌وگو کنیم و آثار ضیاء موحد مانند «تاملاتی در منطق ابن سینا و سهروردی» او مصداق گفتگو با سنت ماست. حتی شعر او هم گفت‌وگویی با سنت شعری ماست. او در شعرش با منوچهری جوان، خیام و ... ارتباط دارد و چنان شعر می‌گوید که گویی یک سعدی جلویش نشسته است.

وی به نظریه شعر بی‌تصویر موحد نیز اشاره کرد و گفت: شخصیت ایشان جنبه رسیدن به اصل مطلب را دارد و در فضایی که همواره همه سردرگم هستیم موحد یک نقطه اتکاست و مطالعه نوشته‌های وی به غیر از فوایدی که برای خواننده دارد شیوه برخورد خواننده را به ما نشان می‌دهد.

معصومی‌همدانی در بخش پایانی سخنانش درباره تخصص موحد در حوزه منطق صوری نیز سخن گفت و ادامه داد: قبل از انقلاب اسلامی درس منطق صوری تدریس می‌شد اما ایشان نخستین کسی بود که می‌گفت اهمیت و پیامدهای فلسفی منطق صوری را نشان داد چرا که حتی فیلسوفان هم اهمیت منطق جدید را نمی‌دانستند. بنابراین مطرح کردن منطق جدید به‌عنوان یک مساله فلسفی یکی از کارهای بزرگ ضیاء موحد بود چون ایشان بیش از اینکه به فرمول‌ها دقت کند به اصل مطلب توجه می‌کرد و این نتیجه مطالعات او از فرگه و ... بود.

امیر طبیب‌زاده نیز در ادامه این نشست به هوش ضیاء موحد در تشخیص وزن اشعار اشاره کرد و گفت: این نشان می‌دهد که موحد از کودکی در فضایی که با شعر و موسیقی وجود داشته بزرگ شده است. ایرادهایی که او بعدها به آل‌احمد وارد کرد ادعاهای کاملا درستی بود و من معتقدم اگر ما در ایران روشنفکر‌هایی مانند آل‌احمد نداشتیم شاید بعدها افرادی مانند ضیاء موحد را نمی‌داشتیم چون اگر می‌خواهیم مسیر درست را طی کنیم باید از مسیرهای ناجور هم گذر کنیم.

وی با اشاره به کتاب «البته واضح و مبرهن است» نوشته ضیاء موحد گفت: این کتاب اهمیت نثر فارسی را به ما نشان می‌دهد چرا که امروز در دانشگاه‌ها اگر کسی می‌خواهد مقاله علمی و پژوهشی بنویسد به‌گونه‌ای آن را نگارش می‌کند که قابل فهم نیست و تاثیر چندانی ندارد ما احتیاج به گونه‌ای از نگارش داریم که برای مخاطب قابل فهم باشد و این خدمتی است که این کتاب انجام می‌دهد.

 علی موسوی گرمارودی دیگر سخنران این مراسم بود که با اشاره به اینکه کتاب «سعدی» ضیاء موحد یکی از بهترین تک‌نگاری‌ها در این حوزه است، گفت: من این کتاب را بارها مطالعه کرده‌ام و بی‌گمان می‌توان گفت که یکی از بهترین آثاری است که در این حوزه نگارش شده است.

موحد در بخش پایانی این نشست طی سخنانی کوتاه تاریخچه‌ای از روند تحصیل خود در کشور انگلیس را روایت کرد و گفت: وقتی در کشور انگلیس تحصیل می‌کردم استادان مشهور مختلفی در دپارتمان‌های مختلف واحدهای منطق و فلسفه را تدریس می‌کردند و اگر علاقه‌مند بودید طی یکسال نمی‌توانستی در همه کلاس‌های درس شرکت کنید این در حالی بود که اساتید نام‌آور این حوزه سخنرانی‌ها و میزگردهای مختلفی هم داشتند و اینگونه نبود که تنها سخنور باشند و گفتمانی وجود داشته باشد.

این استاد منطق عنوان کرد: وقتی به ایران آمدم دیدم اصلا منطق صوری و جدید وجود ندارد و تدریس نمی‌شود و نتیجه این شد که محدود شد و نتوانستم با توجه به امکاناتی که وجود داشت همه آنچه را که آموخته بودم تدریس کنم و در نتیجه بسیاری از این آموخته‌ها از یادم رفت و متاسفانه نتوانستم خدمت زیادی کنم.

در پایان این مراسم نیز با اهدای جوایزی از سوی موسسه خانه‌کتاب، انتشارات نیلوفر و ... از ضیاء موحد قدردانی به عمل آمد.