رمز و رازهای عدد چهل و اربعین از زبان کارشناسان مذهبی
بنا به چه دلایلی چهل روز بعد از فوت متوفی برای او مراسم یادبود برگزار می‌شود؟ چرا اربعین امام حسین(ع) تا این اندازه برای شیعیان او اهمیت یافته است؟ رمز و راز موجود در برخی اعداد ازجمله عدد چهل چیست؟ این موضوع را با دو نفر از کارشناسان مذهبی درمیان گذاشته‌ایم.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ اربعین در زبان عربی به معنای چهل است و در اصطلاح فرهنگ عامه نیز، سپری شدن چهل روز از مرگ کسی و بر پای داشتن مراسمی برای بزرگداشت او را تحت عنوان چهلم یا اربعین می‌شناسیم. البته در مذهب شیعه، اربعین مشخصا به روز بـیـسـتـم مـاه صـفـر یـعـنـی چـهـل روز پـس از واقـعـه عـاشـورا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش گفته می‌شود.
اما به واقع بنا به چه دلایلی چهل روز بعد از فوت متوفی برای او مراسم یادبودی برگزار می‌کنیم؟ به راستی رمز و رازی که می‌گویند در برخی اعداد ازجمله عدد چهل وجود دارد؛ چیست؟ در طول قرن‌ها مراسم اربعین یا چهلم امام حسین (ع) همواره اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برای ما شیعیان داشته؛ این مناسک در طی تاریخ چگونه و چرا به پیاده‌روی عظیمی که امروز شاهد آن هستیم؛ تبدیل شده است؟
ازجمله مواردی که برخی به عنوان اسرار عدد چهل برمی‌شمارند؛ می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:
- نطفه انسان پس از 40 روز علقه می‌شود.
- حضرت آدم، 40 شبانه روز در کوه صفا راز و نیاز کرد و در سجده بود.
- میان خداوند و حضرت موسی، 40 شبانه‌روز وعده بود تا دیدار صورت گیرد و تورات نازل شود.
- برای دیدن حضرت خضر باید 40 صبح خانه را آب و جارو کرد تا حضرتش رخ بنماید.
- قوم بنی‌اسرائیل 40 سال از ورود به سرزمین موعود ممنوع شد.
- حضرت محمد(ص)، 40 شبانه روز در غار حرا عبادت کرد.
- حضرت محمد (ص) در 40 سالگی به نبوت رسید.
- از حضرت محمد (ص) نقل است که هر کس 40 روز اعمال خود را برای خداوند متعال خالص کند، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود. (چله‌نشینی صوفیان)
- رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: اگر کسی 40 ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم می‌شود.
- حضرت محمد (ص): مردمان طالب دنیایند تا 40 سالشان شود.
- در روایتی آمده است: بنده وقتی به 40 سالگی می‌رسد، خداوند به 2 فرشته مراقب او دستور می‌دهد بر این بنده سخت گیرید.
- امیر مومنان علی (ع) در روایتی می‌گوید اگر 40 مرد با من بیعت می‌کردند، در برابر دشمنانم می‌ایستادم.
- پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: اگر از امت من کسی 40 حدیث حفظ کند که در امر دین به او یاری رساند، خداوند، او را در روز قیامت، فقیه و عالم محشور می‌کند.
- کسی که شراب‌خواری کند، نمازش تا 40 روز مقبول واقع نمی‌شود.
- کسی که 40 روز طعام حلال بخورد، قلبش نورانی می‌شود.
- کسی که لقمه حرام بخورد تا 40 روز دعایش مستجاب نمی‌شود.
- زمستان در دوران ایران باستان به 2 بخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شود.
- واژه اربعین به معنای چهل، در 4 آیه قرآن کریم آمده است.
- عدد 40 در سوره احقاف اشاره به کمال رشد انسان دارد.
آیت‌الله محسن غرویان؛ از اساتید برجسته حوزه علمیه قم؛ در پاسخ به این سوال که چرا در مذهب شیعه چهل روز بعد از فوت مراسم بزرگداشت برای او برگزار می‌شود، به خبرنگار ایلنا می‌گوید: بحثی هست در عرفان و مباحث عرفانی و فلسفی تحت عنوان چله‌نشینی. سیر و سلوک افراد سالک تحت عنوان چله‌نشینی معروف است. مثلا اگر یک سالک اهل سیر و سلوک چهل روز روزه بگیرد یا عبادت کند به مقام عرفانی خاصی می‌رسد. در موضوع اربعین و چهلم واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) نیز روزی که جابرین عبدالله انصاری به زیارت قبور شهدای کربلا رفت دقیقا چهل روز بعد از واقعه عاشورا بود.
او ادامه می‌دهد: بحث اعداد خاصی مثل عدد 40 یا عدد 3 در تثلیث مسیحیت، عدد 12 در ائمه شیعه یا نقبای بنی‌اسرائیل از اسرار است. در الهیات تطبیقی مشابهت‌هایی وجود دارد و مثلا بودایی‌ها هم نوشته‌اند که بودا چهل سال عبادت کرد تا به مقام عرفانی بودایی رسید. اما نهایتا اینکه واقعا چه اسراری در عدد چهل وجود دارد بر ما و حکما مشخص نیست، اما می‌گویند قطعا اسراری در این عدد و برخی اعداد دیگر وجود دارد. اینکه چرا چهل روز بعد از فوت کسی مراسم می‌گیرند هم یکی از اسرار است اما این اتفاق امروز عرف شده و در چهلمین روز درگذشت متوفی مراسمی برای او برگزار می‌کنند. همچنین چهل روز بعد از عاشورا اهل بیت امام حسین بر سر مزار و قبور شهدای کربلا آمدند. مراسم اربعینی هم که ما برگزار می‌کنیم به یاد اهل بیت سالار شهیدان است.
این مدرس حوزه علمیه قم سپس درباره چرایی برپایی مراسم چهلم در سطح اربعین تنها برای امام حسین (ع) از میان ائمه اطهار یادآور شد: واقعه عاشورا و کربلا تنها مختص به امام حسین (ع) است و عزاداری‌‌های ایشان نیز تنها مختص به خودشان است و در مورد ائمه دیگر چنین موردی را شاهد نیستیم. این هم باز از اسرار است. در روایات آمده حتی انبیاء پیش از اسلام نیز می‌گفتند بر حسین بگریید. نوع به شهادت رسیدن ایشان باعث شده همه چیز ایشان ویژه باشد و مراسم اربعین و چهلم هم همین‌طور. مراسمی که ما امروز تحت عنوان اربعین برگزار می‌کنیم در حقیقت همراهی و همدلی و ابراز وفاداری به خاندان امام حسین و اهل بیت ایشان است. اینکه برخی حتی با پای پیاده از راه دور به کربلا عازم می‌شوند که این مراسم از قدیم‌الایام بوده و امروز رسمیت یافته است تا همچون اهل بیت امام حسین که در سال 61 هجری قمری با پای پیاده بر سر مزار ایشان حاضر شدند؛ عمل کرده باشند نیز برای پاسداشت همین تکریم و احترام است.
آیت‌الله محمود رجبی (عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) نیز درباره رمز و راز عدد چهل و چرایی برپایی مراسم چهلم و مخصوصا اربعین حسینی در مذهب شیعه می‌گوید: عدد چهل در بسیاری از حوزه‌های فرهنگ دینی مطرح بوده، مثل اینکه در نماز شب چهل مومن را دعا کنید یا موارد متعدد و فراوان دیگر. منتها مراسم اربعین مشخصا به تاریخی مربوط می‌شود که اهل‌البیت امام حسین (ع) که پس از شهادت ایشان به شام رفته بودند بر سر مزار اباعبدالله حاضر شدند. به تاسی از این مراسم اهل بیت شیعیان نیز چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) مراسمی را تحت عنوان عزاداری اربعین برگزار می‌کنند. به همین دلیل مراسم چهلم برای متوفی برای ما شیعیان هم جایگاه خاصی یافته است.
او مشخصا درباره پیاده‌روی اربعین نیز تاکید دارد که؛ اصولا زیارت امام حسین (ع) با پیاده در تمام طول سال ثواب مشخصی دارد منتها در ایام اربعین که در کنار همزمانی با بازگشت اهل بیت، جابر (از اصحاب خاص پیامبر) که مورد عنایت ویژه ایشان بوده و حتی رسول اکرم به او گفته بود که زنده می‌مانی تا آل ما و امام باقر (ع) را ببینی؛ در این صورت سلام من را به او برسان؛ نیز پای پیاده خودشان را به مزار اباعبدالله رساند و درست در روز چهلم یا اربعین به کربلا رسید. این نکته هم خودش یکی از دلایل برگزاری مراسم اربعین و پیاده‌روی این دوره است. یکی از علائم و نشانه‌های شیعیان نیز خواندن زیارت اربعین است. مخصوصا در روز اربعین به آن توصیه ویژه شده است. در اصل زیارت امام حسین نیز رفتن با پای پیاده و حتی برهنه مواکدا توصیه شده است.
این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در توضیح بیشتر اهمیت برپایی مراسم اربعین اضافه می‌کند: اربعین یک مورد از شعائر دینی اسلام است که قرآن هم به زنده نگاه داشتن آن؛ توصیه کرده و اصولا بزرگداشت شعائر دینی را از نشانه‌های تقوا می‌‌داند. براین اساس یکی از نمودهای تقوا برای هر انسان متقی بزرگداشت این شعائر است. همچنین چندین و چند مرتبه در قرآن به پیامبر تاکید شده که مردان بزرگ الهی را یاد کنید و ارزش‌های آن‌ها را زنده نگاه دارید. ازجمله انبیا و اولیاء الهی در قرآن نام برده شده‌اند. این بزرگان الگو هستند و اربعین نیز برای الگوگیری و زنده نگاه داشتن یاد یکی از اسوه‌های بشریت است. درنتیجه هرچه با شکوه‌تر آن را برگزار کنیم باز هم جای گسترده شدن دارد. این مراسم هم مثل حج دل‌ها را متوجه خدا می‌کند و بسیاری از انسان‌ها در این مسیر به واسطه عشق به خدا و امام حسین زندگی‌شان متحول می‌شود. در قرآن هم آمده مسلمانان به ازای پاداش رسالت حضرت محمد (ص) عشق خود را به اهل بیت اعلام کنند. در شیعه موکدا تاکید شده که این مراسم هرچقدر محکم‌تر برگزار شود؛ ثمرات مهمی مثل ظلم‌ستیری و تقویت فرهنگ دینی را به دنبال دارد.