بدهی مستندسازان را می‌دهیم/ می‌خواهیم اثرگذار باشیم
مدیر شبکه مستند می‌گوید: یکی از کارهای بزرگی که شبکه مستند در سال جدید انجام خواهد داد همین پرداخت مطالبات مستندسازان و حق تالیف است.
محمد سرافراز که به ریاست سازمان صداوسیما منصوب شد، معتمدانش را هم با خود آورد تا به قول خود، تغییراتی اساسی در این سازمان به وجود آورد. یکی از این همراهان، امیر تاجیک؛ مدیر تولید پیشین شبکه تلویزیونی پرس تی وی در زمان ریاست سرافراز بود که حالا رئیس شبکه مستند شده است. تاجیک خود مستندساز است و می‌گوید درد مستندسازان را بهتر می‌فهمد. هرچند شبکه مستند هنوز به شبکه‌ای پربیننده تبدیل نشده اما تاجیک معتقد است تازه اول راه است. او به ایلنا می‌گوید که قادر است این شبکه را دگرگون کند و مخاطبان مستند را حول محور این شبکه دورهم جمع کند.
سال 95 قرار است شبکه مستند برنامه‌های جدیدی را دنبال کند؟
برنامه‌ریزی اصلی شبکه مستند برای تولید فیلم‌های مستند خلاق و مستقل است که این هدف را امسال جدی‌تر دنبال می‌کنیم. مهم‌ترین برنامه ما برای امسال راه‌اندازی اتاق شمس (شبکه مستند سیما) است؛ که هدف اصلی آن تجمیع فعالیت‌های موازی سینمای مستند در زمینه تولید و پخش آثار است. بخش مهم این موازی‌کاری در داخل رسانه ملی است. فعالیت معاونت‌های مختلف مثل معاونت‌های استان‌ها، خبر، سیما و برون مرزی؛ این معاونت‌ها فیلم‌های مستندی تولید می‌کنند که ما می‌خواهیم با راه‌اندازی اتاق شمس هم تولید آنها کمی منظم‌تر شده و مستندهایی با موضوعات مشابه تولید نشود و هم اینکه در خارج از رسانه ملی هم حمایت از آموزش و تولید داشته باشیم. یعنی محیطی برای مستندسازان فراهم کنیم که بتوانند پیش و هنگام تولید از مشاوره اساتید مستندسازی بهره‌مند شوند تا منجر به ارتقای کیفیت آثار تولیدی شود. برگزاری کارگاه‌های آموزشی به‌صورت رایگان برای مستندسازانی که حداقل یک فیلم مستند تولید کرده باشند هم از اهداف اتاق شمس است.
سال گذشته تولید مستندهای داخلی چقدر جدی گرفته شد؟
شبکه مستند سال گذشته در زمینه تولید آثار مستند خلاق کارهایی کرد که ماحصل آنها در سال 95 رونمایی می‌شود. سال 94 مجموعا 138 عنوان مستند با زمان تقریبی 580 ساعت در شبکه مستند تولید شد.
برای سال 95 چطور؟
اولویت‌های تولیدی شبکه برای شش ماه اول امسال را به زودی معرفی می‌کنیم. اما طبیعتا در زمینه کسب‌وکار و شعار سال یکسری تولیدات خاص خواهیم داشت. از الان هم در برخی ژانرها که کمتر به آن پرداخت شده مستندهایی را تصویب می‌کنیم که تولید شوند؛ مثلا در بحث اقوام ایرانی خیلی کمتر کار کرده بودیم. یکی از اولویت‌های اساسی که هفته گذشته اعلام کردیم بحث قومیت‌ها بود. اینکه بتوانیم مستندسازانی را که خارج از تهران ساکن هستند درگیر کنیم. پتانسیل بسیار قوی و خوبی در مراکز استان‌ها و شهرهای مختلف وجود دارد که قصد داریم با همکاری سینمای جوان و یک برنامه‌ریزی مدون از آنها حمایت کنیم.
سال گذشته شما درباره پرداخت مطالبات مستندسازان و حق تالیف آنها صحبت‌هایی کرده بودید؛ این کار امسال اجرایی می شود؟
یکی از کارهای بزرگی که شبکه مستند در سال جدید انجام خواهد داد همین پرداخت مطالبات مستندسازان و حق تالیف است. من خودم مستندساز هستم و فکر می‌کنم هر اتفاق و روالی که برای سینمای مستند کشور پایه‌گذاری شود پس از دوره مدیریت دامان‌گیر خودم هم خواهد شد؛ تلاش زیادی می‌کنیم که رسانه ملی در مذاکره برای رسیدن به نحوه پرداخت حق تالیف مستندسازان پیشتاز باشد. ما تلاش می‌کنیم تا جایی که می‌توانیم قراردادها را به نفع مستندسازان یعنی در بخش حق تالیف تغییر دهیم و این کار مهمی است که امیدواریم ماندگار شود.
جدی‌ترین هدف شبکه مستند چیست؟
همیشه تاثیرگذارترین جریان‌های فرهنگی توسط خواص جامعه ایجاد شده است. به نظر ما مستندسازان جزو روشنفکران جامعه هستند که می‌توانند جریان‌سازی کنند. ما هدف اصلی‌مان جریان سازی و فرهنگ سازی در کشور است. حالا این می‌تواند در زمینه اجتماعی یا موضوعاتی مانند ایثار، اقتصاد مقاومتی و ... باشد؛ این کار را بدون کمک مستندسازان مستقل نمی‌توانیم انجام دهیم. رسانه ملی مستندسازان و تهیه‌کنندگان خیلی خوبی دارد اما آنها بخشی از کار را می‌توانند انجام دهند. دوره‌ای که مدیران رسانه ملی بنشینند و تصمیم بگیرند که ما برنامه‌ای بسازیم و آن را به مخاطب ارائه کنیم گذشته است. الان رسانه‌ای موفق است که تعاملی عمل کند و شبکه مستند هم سال گذشته نشان داد که دوست دارد یک شبکه تعاملی باشد. اینکه ما اتاق فکر نداشته باشیم و بدون خرد جمعی تصمیم بگیریم ایراد بزرگی است. اینکه از بیت‌المال استفاده کنیم و بدون کارشناسی برنامه‌ای را سرمایه‌گذاری و تولید کرده و به جامعه ارائه کنیم کار درستی نیست. ما باید سعی کنیم برنامه‌هایمان تعاملی و با خرد جمعی باشد؛ نه فقط با نظر کارشناسان رسانه ملی.
این استفاده از خرد جمعی چقدر محقق شده است؟
در تمام جلسات طرح و برنامه ما حتما یک نفر از انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند و انجمن مستندسازان حضور دارند. و این افراد در جلسه راجع به طرح‌های شبکه نظر می‌دهند. ما نباید فکر کنیم هر تصمیمی که گرفتیم برای هر برنامه‌ای که تولید و سرمای‌گذاری کنیم آن برنامه موفق است. اتفاقا برنامه‌ای موفق است که پشتوانه اتاق فکری و خرد جمعی داشته باشد. مثلا برای تولید برنامه موفق خندوانه که از شبکه نسیم پحش می شود و انعکاس خوبی داشته، از آخرین متدهای کارشناسی رسانه استفاده شد. یعنی همین‌طور الکی نبود که یک نفر تصمیم بگیرد یک مدل برنامه‌ای را تولید کند؛ باید این روش را به همه برنامه‌های رسانه ملی تعمیم دهیم. یعنی با خرد جمعی برنامه‌ای را تصویب کنیم. این کاری بود که ما سال گذشته در شبکه مستند انجام دادیم. اینکه بعضی تولیداتمان بیشتر دیده شد و به گواه آمار رسمی و غیررسمی، مخاطبان ما بیشتر شده به دلیل مشارکت مردمی و مشارکت خود مستندسازان بوده است؛ و این نگاهی است که داریم و سعی می‌کنیم ادامه دهیم.
شبکه تلویزیونی نشنال جئوگرافیک برای هدفش یعنی گسترش علم از همه امکاناتش استفاده می‌کند و مستندهایش هم از نظر کیفی و تکنیکی جذاب هستند. شبکه مستند در راستای اهدافی که برایش تعریف کردید، دستورالعملی هم برای ساخت مستندهای جذاب دارد؟
اولویت ما باید این باشد که مستندهای جذاب تولید کنیم و این کار را هم می‌کنیم. اتفاق بزرگی که در این یک سال و نیم اخیر در شبکه مستند افتاد این بود که برنامه‌سازی‌هایی که فقط برای پر کردن آنتن بود به طرف مستندهای مستقل و تک قسمتی رفت. ما ممکن است هزاران دقیقه برنامه تولید کنیم ولی اینها نتوانند مخاطب خاصی را جذب کنند اما اگر هزینه و بودجه آن را برای تولید یک فیلم یک ساعته بگذاریم و این فیلم بتواند اثرگذار باشد آن وقت ما کارمان را درست انجام داده‌ایم. سال گذشته مقام معظم رهبری در دیداری که با مدیران رسانه ملی داشتند فرمودند در دوره مدیریت قبلی آمار خیلی خوبی درباره تولید برنامه‌ها داده می‌شد اما همیشه خواست من این بود که به مسائل به صورت عمقی نگاه شود.
اولین کاری که 16 ماه پیش انجام دادیم تهیه یک دستورالعمل مفصل ساختاری و محتوایی بود. در این راستا به شدت جلوی برنامه‌سازی‌های متعدد را گرفتیم و آن را به سوی مستندهای مستقل و خلاق سوق دادیم. و برای اولین بار دیدیم که هشت مستند شبکه مستند در جشنواره سینما حقیقت حضور یافت. اما این کاری فرهنگی است و نتیجه آن یک شبه بروز نمی‌کند، طول می‌کشد. یکی از کارهای شبکه مستند در این زمینه این بود که سعی کنیم گروه هنر و تجربه که بخشی از اکران فیلم‌های مستند را در سینما به عهده دارد به موفقیت‌اش نزدیک شود. در همین راستا تیزر فیلم‌های هنر و تجربه را به صورت رایگان پخش می‌کنیم و در برنامه‌هایی مثل برنامه فیلم کوتاه به مسائل گروه هنر و تجربه می‌پردازیم. در واقع ما می‌دانیم می‌خواهیم چه کار کنیم اما عملی شدن خواسته‌هایمان کمی زمان‌بر است. با وجود همه کاستی‌ها و کمبودها ما تلاش کردیم از امکاناتمان بهترین استفاده را کنیم و امیدواریم تولیدات خوبی که زمان زیادی برایشان گذاشته شده و امسال از آنها رونمایی می‌کنیم شاهدی بر این ادعا باشد.
شبکه مستند حق کپی‌رایت مستندهای خارجی را پرداخت می‌کند؟
اداره‌کل تامین برنامه خارجی رسانه ملی مسئول تامین مستندهای خارجی است. مستندهای داخلی را شبکه مستند راسا می‌تواند بخرد اما مستندهای خارجی‌ها توسط این اداره‌کل خریداری می شود. البته ما پیشنهاد می‌دهیم. یا یکسری مستند را مشخصا اعلام می‌کنیم که باید حق پخش‌شان خریداری شود یا ژانر مستند مورد نیازمان را اعلام می‌کنیم. یکی از اتفاقات خوب سال گذشته این بود که بخش عمده‌ای از بدهی‌های این بخش تسویه شد. اداره کل سال‌ها مشکل مالی داشت اما با تدبیر آقای سرافراز، رئیس سازمان صداوسیما و با تکیه بر منابع خود سازمان این بدهی‌ها تسویه شد. امیدواریم روال تامین مستندهای خارجی کمی سرعت بگیرد ضمن اینکه هدف‌گذرای اصلی شبکه پرداختن به مسائل داخلی است اما نمی‌توانیم از اتفاقات خوبی که در عرصه بین‌المللی رخ می‌دهد غافل شویم.
وضعیت پرداخت حق تالیف مستندهای داخلی قدیمی چطور است؟
از شهریور سال گذشته برنامه‌ای به نام گنجینه راه انداخته‌ایم که مستندهای قدیمی را ترمیم کرده و پخش می‌کند. اما عمده این مستندها، برای تلویزیون ساخته شده و در آرشیو خودمان است.
شبکه مستند از نظر جذب آگهی در چه وضعیتی قرار دارد؟ حمایت می‌شود؟
سینمای مستند در همه جای دنیا سینمایی حمایتی است. به‌طور مثال کشوری مانند فرانسه در دهه 80 یک و نیم درصد از مالیات شرکت‌های اتومبیل‌رانی را فقط اختصاص می‌دهد به تولید فیلم مستند. در کشور ما هم همین طور است. خود ما تلاشی جدی نکردیم که شبکه آگهی بگیرد یا در این زمینه وارد شود. چون دیدمان این است که این بخشی از رسانه ملی است که باید با دید حمایتی به آن نگاه شود. البته باکس‌های آگهی بازرگانی در شبکه مستند داریم اما در مقایسه با شبکه‌های دیگر خیلی کمتر است.
با تغییر مدیریت سازمان صداوسیما در اهداف و روال شبکه مسند هم تغییرات عمده‌ای حاصل شده است؟
بله، بسیار زیاد؛ شبکه مستند از یک شبکه مهجور کم بیننده به یک شبکه قابل توجه با بیننده مناسب تبدیل شده است. در دوره مدیریت آقای سرافراز تلاش کردیم توان مستندسازان را به برنامه‌سازی بیاوریم و ببینیم چقدر می‌توانند جامعه را درگیر مسائلی کنند که خودشان از نزدیک با آن سر و کله می‌زنند و دغدغه فکری‌شان است. یکی از اتفاقات بزرگی که در دوره آقای سرافراز برای شبکه مستند افتاد این بود که از یک شبکه تامینی به یک شبکه تولیدی تبدیل شد و این نشان دهنده حمایت مدیریت ارشد رسانه ملی از فیلم مستند است. سال گذشته ایشان در بازدیدی که از شبکه مستند داشتند گفتند تاثیرگذاری یک فیلم مستند می‌تواند خیلی بیشتر از چند سریال یا حتی فیلم داستانی باشد؛ وقتی سازمانی با این دید اداره می‌شود حتما مستندسازان می‌توانند حمایت‌های بیشتری را هم داشته باشند.