سایه سنگین بی‌قانونی بر سر موسیقی
سال 93، سال اوج گیری لغو کنسرت‌ها، سال بی‌قانونی، سال کوچ غریبانه هنرمندان، سال دلسرد شدن و سال بی‌رمقی نشرها بود. در سال 93 به موسیقی و موسیقیدان توهین شد و کسی مقابل بی‌قانونی نایستاد.
سال 93 که با وعده‌های تدبیر و امید آغاز شد، سالی ناامیدکننده و کم‌فروغ ازنظر فرهنگی و اقتصادی برای اهالی موسیقی بود. سال اوج گیری لغو کنسرت‌ها، سال بی‌قانونی، سال کوچ غریبانه هنرمندان، سال دلسرد شدن و سال بی‌رمقی نشرها بود. در سال 93 به موسیقی و موسیقیدان توهین شد و کسی مقابل بی‌قانونی نایستاد. سال 93 هنرمندان تاثیرگذار عرصه موسیقی غریبانه از میان رفتند و کسی خبردار نشد. سال 93، دانلود غیرمجاز آلبوم‌ها کمر نشرهای موسیقی را شکست و کسی اهمیت نداد.
دفتر موسیقی در سال 93
دفتر موسیقی در طول سال 93، یکی از پرحاشیه‌ترین نهادهای دولتی بود. در یک سال گذشته، پیروز ارجمند وعده‌ی احیای ارکسترها، بازگشت موسیقی پاپ به برج میلاد، امضای تفاهم‌نامه با نیروی انتظامی، کاهش دستمزد خوانندگان پاپ، کاهش هزینه اجاره تالارها، برگزاری کنسرت یانی در تهران، حل لغوهای غیرقانونی کنسرت در شهرستانها و محدودیت بانوان برای حضور روی صحنه کنسرت را داد که به جز احیای ارکستر سمفونیک و کاهش اجاره تالار وزارت کشور، تقریبا هیچکدام از وعده‌های این نهاد عملی نشد. به گفته بسیاری از هنرمندان؛ شرایط دریافت مجوز کنسرت‌ها نیز به‌رغم آمارهای پیروز ارجمند ، سخت‌تر شده است.
93؛ سال کوچ بزرگان موسیقی
به نظر می‌رسد که سال 93، به خزانی بی‌پایان برای اهالی موسیقی تبدیل شد و در طول این سال، بزرگان موسیقی غریبانه از میان رفتند. در این میان، ستاره‌ی نوظهور پاپ تبدیل به پدیده‌ی سال شد و با حضور جمعیت عظیم مردمی، در مراسم‌های تشییع و یادمان این هنرمند، حتی اهالی هنر نیز متعجب شدند و واکنش‌های مختلفی نسبت به این اتفاق نشان دادند.
اردیبهشت و تاری که لطفی نخواهد داشت
سال 93؛ در دوازدهم اردیبهشت بود که با از دست دادن محمدرضا لطفی، یکی از تاثیرگذارترین نوازندگان موسیقی که پایه‌گذار انقلابی پیش از سال 57 در عرصه موسیقی بود، سیاه‌پوش شد. محمدرضا لطفی نوازنده چیره دست تار و سه‌تار و از پایه‌گذاران گروه شیدا، صبح روز جمعه، ۱۲ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ بر اثر بیماری سرطان در سن ۶۷ سالگی در بیمارستان پارس تهران درگذشت.
لطفی از سال 90 با مشکلاتی چون لغو کنسرت، عدم انتشار پوسترهای کنسرت به علت ظاهر ریش و موهایش و حتی عدم انتشار آلبومی با همراهی محمود دولت‌آبادی روبه‌رو شد و درنهایت هم غریبانه از زمین پر کشید.
تنها 17 روز از فوت محمدرضا لطفی می‌گذشت که نیما وارسته(نوزانده ویولن و تنظیم کننده آثارپاپ)، 29 اردیبهشت ماه بر اثر نارسایی قلبی و مشکلات تنفسی در هوای فضای بسته استخر درگذشت. اعضای بدن این نوازنده 36 ساله به نیازمندان اهدا شد.
در شرایطی که ساز دوتار و فرهنگ موسیقایی خراسان روز به روز در انزوا فرو می‌رود، غلامعلی پورعطایی(خواننده و نوازنده 73 ساله دوتار منطقه خراسان) پس از تحمل یک دوره بیماری، صبح روز 11 مهرماه در شهر مشهد و در بیمارستان امام رضا(ع) دار فانی را وداع گفت. وی همچنین در بیش از 18 فیلم و سریال به کارگردانی افرادی چون واروژ کریم مسیحی و بهرام بیضایی ایفا نقش نموده بود.
پس از او ذوالفقار عسکریان(نوازنده دو تار خراسانی) عصر روز 16 آذر پس از مدت‌ها بستری بودن در بیمارستان، درگذشت. او به واسطه زندگی سیاری که داشت توانست مجموعه ارزشمندی از موسیقی سراسر خراسان را بیاموزد و همین ویژگی او را از تمامی نوازندگان خراسانی متمایز کرده بود.
رهبر کر لبخندزدن را فراموش کرد و پرکشید
گورگن موسسیان که سابقه 20 سال رهبری در کر ارکستر سمفونیک تهران را داشت، شامگاه ۱۷ مهرماه به دلیل نارسایی کبد، در سن ۷۰ سالگی در آمریکا درگذشت.
وارطان ساهاکیان درباره این رهبر گروه کر گفت: موسسیان شخصیت خشک و جدی و ناآرامی داشت. این شرایط حاصل بدرفتاری‌ها و تلخی‌های زندگی بود. موسسیان از زندگی روی خوش ندید و این مسئله باعث شده بود که او لبخند زدن را هم فراموش کند. گورگن روزی نزد من آمد و گفت: اگر در ایران بمیرم امکان دارد که تالار وحدت یا جای دیگری برای من مراسم گرامیداشتی بگیرد اما اگر در آمریکا بمیرم؛ قطعا غریب خواهم ماند.
از پژوهشگران نیز، ساسان سپنتا، پژوهشگر فرهنگ و هنر و زبان‌شناس، ادیب و فرزند عبدالحسین سپنتا، و از مورخین و محققین شاخص موسیقی معاصر و سنتی و روزنامه‌نگار پیش‌کسوت شامگاه سوم آبان‌ماه، بر اثر عارضه سکته در سن 80 سالگی از دنیا رفت.
پس از او بهمن بوستان، پژوهشگر عرصه موسیقی صبح روز سه شنبه 27 آبان در سن 79 سالگی درگذشت. "هفت اورنگ" و مروری بر موسیقی سنتی و محلی ایران ازجمله آثار منتشر شده اوست که با همکاری محمدرضا درویشی نوشت.
5 آذر، علیرضا خورشیدفر، قدیمی‌ترین نوازنده کنترباس در ارکستر سمفونیک، درگذشت. این نوازنده 67 ساله، درحالی که شاگردان بسیاری را تربیت کرده بود مشغول به تدریس در هنرستان موسیقی هم بود، به طرز ناگهانی، بر اثر سکته قلبی درگذشت. خورشیدفر در تمام آثار مهم موسیقایی ایران که برای ساز کنترباس هم نوشته شده بود، حضور داشت.
امیرحسین خورشیدفر، فرزند علیرضا خورشیدفر در مراسم تشییع‌اش گفت: اصلی‌ترین ویژگی پدر صراحت او بود. او برای قطعاتی که با قلب نوشته نشده بود و در واقع قطعات سفارشی بود هیچ‌گاه نوازندگی نکرد. پدرم دربرابر ابتذالی که تا گردنمان بالا آمده ایستادگی کرد. من به شاگردان و دوستداران او بیش از هر چیز می‌گویم که دربرابر ابتذال بیاستند.
مرتضی پاشایی؛ پدیده موسیقی سال 93
مرتضی پاشایی، ستاره نوظهور پاپ که فعالیت خود را با قرار دادن آثارش روی اینترنت آغاز کرد و سابقه فعالیتش به 5 سال هم نمی‌رسید، در ۱۳ آبان ۱۳۹۳ به‌علت شرایط وخیم بیماری سرطان معده در بیمارستان بهمن تهران بستری شد و بر اثر این بیماری، صبح روز جمعه بیست‌وسوم آبان (حدود ساعت ۱۰:۳۰ صبح) در بیمارستان بهمنِ تهران درگذشت.
برای مراسم تشییع این هنرمند، نزدیک 500 هزار نفر به خیابان آمدند. حضور این جمعیت برای مراسم تشییع یک هنرمند در نوع خود عجیب‌ترین اتفاق سال بود که پس از انقلاب سابقه نداشت.
یکی از کسانی که نسبت به حضور مردم برای تشییع یک هنرمند جوان و تازه‌کار واکنش نشان داد، یوسف‌علی اباذری بود که گفت: این آقایی که عکسش را اینجا زده‌اند و چراغ‌ها را تاریک کرده‌اند، یک خواننده پاپ بود و پاپ در سیر موسیقی، مبتذل‌ترین نوع موسیقی است. من موسیقی او را برای تحلیل به یک موسیقیدان داده‌ام؛ مبتذل محض است! ما پاپی داریم که پیچیده است. این ساده‌ترین، مسخره‌ترین، احمقانه‌ترین و بد‌ترین نوع موسیقی است. صدای فالش، موسیقی مسخره، شعر مسخره‌تر. بنابراین من چطور می‌توانم چنین چیزی را تحلیل نکنم؟
او درباره علت چنین تجمع گسترده‌ای اظهار داشت: در سال‌های اخیر هم حاکمیت و هم مردم دچار ترسی متقابل از یکدیگر شده‌اند. از این‌رو هم مردم و هم حاکمیت به سمت سیاست‌زدایی حرکت می‌کنند و در این فضا شخصی چون پاشایی به یک اسطوره و نماد تمرکز بر امور غیرسیاسی تبدیل می‌شود.
اباذری ادامه داد: وقتی قرار است سیاست‌زدایی انجام شود، لاجرم چنین وقایعی پیش می‌آید. متوسل می‌شوند به خوانندگان پاپ برای اینکه جای سیاست واقعی را بگیرند.
این استاد دانشگاه، تشییع جنازه مرتضی پاشایی را با تشییع جنازه خواننده کوچه و بازاری زمان شاه مقایسه کرد و از حضور مردم و رفتار دولت و حوزه رسمی در مراسم تشییع و خاکسپاری پاشایی انتقاد کرد.
در ادامه این صحبت‌ها، برخی طرفداران پاشایی به صفحه‌های مجازی هنرمندان نیز آمدند و با اعتراض پرسیدند که چرا برخی هنرمندان فوت او را تسلیت نگفتند؟ این اعتراضات به حدی رسید که هانیه توسلی مجبور به بستن صفحه اینستاگرام خود شد.
کنسرت‌هایی که در سال 93 لغو شد
در طول یک سال گذشته، 19کنسرت موسیقی به صورت غیرقانونی در کشور لغو شد که بیش از نیمی از آن‌ها مربوط به سه ماه آخر سال بوده است. لغو کنسرت‌های پاپ، راک، کلاسیک ایرانی و نواحی ایران، نشان از دشمنی و مقابله با ماهیت موسیقی دارد و آشکارا نشان می‌دهد که چنین لغوهایی مربوط به سبک یا هنرمند خاصی نیست. در شرایطی که وزارت ارشاد به تدریج اختیارات خود را از دست می‌دهد، چه کسی از حقوق هنرمندان دفاع خواهد کرد و مقابل بی‌قانونی خواهد ایستاد؟
موج لغو کنسرت‌ها از کنسرت عماد طالب‌زاده در دی 93 در شهر اراک آغاز شد و در ادامه، کنسرت‌های کنسرت گروه لیان (دی 93 در بوشهر)، سیروان خسروی(دی 93 در بوشهر)، کنسرت لیان(دی ماه 93 در شیراز)، کنسرت همایون شجریان(بهمن 93 در تهران)، کنسرت فرزاد فرزین(بهمن 93 در ایلام)، کنسرت رضا صادقی(بهمن 93 در دزفول)، کنسرت سیروان خسروی(اسفند 93 در اهواز)، کنسرت گروه پیکلاویه(اسفند 93 در تهران)، کنسرت علیرضا قربانی(اسفند 93 در گلبهار)، کنسرت سیروان خسروی(اسفند 93 در بوشهر) و کنسرت علیرضا قربانی(اسفند 93 در تهران) لغو شد.
البته پیش از این، کنسرت‌های وحید تاج در شهر یزد (اردیبهشت93)، کنسرت مجید خراطها و امید جهان در شهر یاسوج (اردیبهشت93)، کنسرت چارتار در شهر اهواز (اردیبهشت 93)، کنسرت گروه بادگیردر بندر لنگه (اردیبهشت 93)، کنسرت محسن یگانه در شهر ارومیه (مرداد 93)، کنسرت سیروان خسروی در شهر سنندج ( شهریور93) و کنسرت شهرام ناظری در شهر نشابور (مهر ماه 93) لغو شده بود.
در نهایت، سوالی که باقی می‌ماند، این است که راه حل عملی برای رفع چنین مشکل‌هایی چیست؟ برای برگزاری یک کنسرت در شهرستان، نهادهایی چون: اداره اماکن، دادگاه انقلاب اسلامی، نماینده ولی فقیه در شهرستان، امام جمعه و نیروی انتظامی اظهارنظر می‌کنند. آیا در این شرایط امکان دسترسی به یک قانون مشخص، امکان پذیر است؟
کنسرت‌های موفق سال 93
کنسرت گروه چارتار و کنسرت چرا رفتی همایون شجریان، از موفق‌ترین کنسرت‌های نیمه اول سال بودند که با استقبال کم‌نظیر مخاطبان رو به رو شدند. از عواملی که موجب چنین استقبالی شد، می‌توان نگاه نویی که در آلبوم‌هایشان جاری‌ست اشاره کرد.
نیمه دوم سال نیز کنسرت‌های بسیاری برگزار شد که موفق‌ترین آن‌ها، کنسرت کیتارو در تالار وزارت کشور بود. این کنسرت در کنارحواشی بسیارش که به لغو شب آخر کنسرت و شکسته شدن رکورد قیمت بلیت انجامید، به نوعی پرمخاطب‌ترین کنسرت سال بود.
نشر هرمس که 15 سالگرد تاسیس خود را با نام "15 سال بازی گوش" جشن می گرفت و این جشن تا سال آینده نیز ادامه خواهد داشت، حضور پررنگی در برگزاری کنسرت داشت. کنسرت، کوارتت کاسته، گروه نور، تکنوازی یانو هوشیار خیام، تریو موسیقی آزاد، دو نوازی پیانو و کمانچه حسام اینانلو و پیمان یزدانیان، سکوت سیاه و دوئت نقش، در طول سال 93 برگزار شدند که گستره‌ی آن به تمام سبک‌های موسیقی می‌رسید.
جشنواره‌های موسیقی در سال 93 چه کردند؟
در سال 93، دو جشنواره موسیقی دولتی برگزار شد که هریک به نوعی با شکست مواجه شدند. اولین جشنواره، جشنواره استاد شهناز در شهر اصفهان بود. این جشنواره که در دی ماه برگزار شد، با نبود مخاطب و ضرر مالی همراه شد؛ به طوری که حتی کارگاه‌های آموزشی جشنواره نیز به تعطیلی رفت. این مسائل باعث شد تا کنسرت سینا سرلک نیز یک روز مانده به جشنواره لغو شود.
رامین کاویان(دبیر جشنواره استاد شهناز) ضمن اظهار شرمندگی، علت چنین مسائلی را عدم همکاری شهرداری در بالابردن تبلیغات جشنواره در سطح شهر دانست.
پس از جشنواره استاد شهناز، سی‌امین جشنواره موسیقی فجر بود که با اما و اگرهای بسیار به مدت یک هفته برگزار شد و این جشنواره نیز با کمبود مخاطب مواجه شد. جشنواره موسیقی فجر در سال 93، ارکستر سمفونیک تهران و ملی را نداشت اما ارکستر سمفونی عراق را به ایران دعوت کرد که موجب واکنش‌های بسیاری شد. البته پاسخ مشخص به چنین اتفاقی از سوی مردم داده شد و تعداد بلیت‌های فروخته شده به 50 عدد رسید که حتی کمتر از تعداد اعضای ارکستر عراق بود. بخش بین‌الملل جشنواره که معمولا بیشترین تعداد مخاطب را همراه دارد، امسال با کمبود مخاطب رو به رو شد و جز کنسرت گروه جز یوری هونینگ و انیمیشن، معمولا نیمی از تالار وحدت خالی از مخاطب بود. به اذعان حسن ریاحی(دبیر سی‌امین جشنواره موسیقی فجر) نبود رامین صدیقی، ضربه‌های بسیاری به شرایط بخش بین‌الملل جشنواره زد.
بخش استعدادهای درخشان و نسلی دیگر جشنواره نیز مثل گذشته پرقدرت حاضر شد اما همچنان این سوال باقیت که چه حمایتی از این استعدادها صورت می‌گیرد؟
بخش بانوان جشنواره، با رپرتوارهایی که اکثرا تکرار کنسرت‌های قبلی بود و مشکلات صدابرداری برگزار شد. مشکل صدابرداری ناشی از عدم حضور صدابردار حرفه‌ای در سالن‌هاست زیرا هیچ صدابردار حرفه‌ای خانمی در ایران فعالیت نمی‌کند و حضور آقایان هم در سال کنسرت ممنوع است.
جشنواره موسیقی فجر در بخش نواحی میزبان گروه‌های بیشتری نسبت به سال‌های گذشته بود اما طبق برنامه‌ها قرار بود تا جشنواره موسیقی نواحی نیز امسال برگزار شود که به دلیل مشکلات مالی برگزاری آن به سال آینده موکول شد.
در مراسم اختتامیه جشنواره، محمدهادی عیان‌بد، پس از دریافت جایزه خود با انتقاد از مسئولان برگزاری جشنواره موسیقی فجر گفت: سه سال پیش به عنوان نفر اول جشنواره انتخاب شدم ضمن اینکه سه سال قبل تر هم هنرمند برگزیده این جشنواره معرفی شده بودم و در این مدت بود که به من قول حضور در انجمن نخبگان را دادند اما این اتفاق نیفتاد و نمی‌دانم علت چیست که به محض اینکه جایزه را به ما می‌دهند دیگر از ما یادی نمی‌کنند و ما به حال خود رها می‌شویم. در حقیقت می‌توانم بگویم که امثال من از فجری به فجر دیگر می‌رویم.
پس از سی سال، همچنان مسئولان، از پوست‌اندازی جشنواره فجر سخن می‌گویند و متاسفانه مشکلات هر ساله تکرار می‌شوند. آیا زمان آن نرسیده تا درباره‌ی تنها جشنواره رسمی موسیقی کشور، تفکر و برنامه جامعی شکل بگیرد؟
آلبوم‌هایی که منتشر و دزدیده شد
شاید عجیب‌ترین اظهارنظر سال درباره قانون کپی‌رایت، متعلق به پیروز ارجمند(مدیرکل دفتر موسیقی ارشاد) باشد که گفت: پیوستن ما به قانون جهانی کپی‌رایت، صنعت ما را فلج خواهد کرد! در این اظهارنظر، واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشت و باعث تعجب اهالی موسیقی شد.
درکنار کپی رایت، مسئله استفاده غیرقانونی از آثار موسیقایی در کشور نیز، بلایی مضاعف بر سر اهالی موسیقی است. رادیو و تلویزیون با استفاده غیرقانونی از آثار هنرمندان، ضررهایی در ابعاد وسیع را به جان ناشران و هنرمندان موسیقی انداختند که البته اعضای خانه موسیقی در ماه‌های پایانی سال با امضای توافقنامه‌ای، خواستار پیگیری قانونی این مسئله شدند.
امسال، برخی صاحبان نشر موسیقی از فروش تنها دو یا سه آلبوم در طول هفته خبر می‌دادند و تمامی آثار موسیقی تنها چندساعت پس از انتشار، برای دانلود غیرقانونی روی سایت‌ها قرار می‌گرفت.
من نه فرشته‌ام نه شیطان، درصدر پرفروش‌های سال
آلبوم من نه فرشته‌ام نه شیطان، اسفند ماه سال 92 از سوی برادران پورناظری و همایون شجریان منتشر شد که این اثر مخاطبان تازه‌ای را وارد فضایی نزدیک به موسیقی سنتی ایران کرد. همایون شجریان به همراه پورناظری‌ها، تور کنسرت چرا رفتی را در طول سال 93 برپا کردند که با استقبال کم‌نظیری مواجه شد و توانست آلبوم چرا رفتی را در ابعاد دیگری به موفقیت برساند.
از دیگر آثاری که امسال حاشیه‌های بسیاری را به همراه داشت، آلبوم آرایش غلیظ که درقالب موسیقی فیلم منتشر شد، بود. این آلبوم با ریشه‌های راک و شیوه خوانندگی متفاوت، فضایی متفاوت در گستره موسیقی کلاسیک ایرانی بود که البته به مذاق بسیاری خوش نیامد.
بانوان موسیقی در سال 93
حضور بانوان عرصه موسیقی در سال 93 نیز به نوعی کمرنگ‌تر و ضعیف‌تر از گذشته بود. کنسرت‌های موسیقی برای بانوان مانند هرسال بدون تفاوتی در رپرتوار اجرایی یا خلاقیت تازه‌ای روی صحنه رفت و از سوی دیگر محدودیت‌های شهرستانها برای حضور خانم‌ها روی صحنه، موجب لغو کنسرت‌ها شد. یکی از تلخ‌ترین اتفاقات سال، پایین کشیدن همسر سالار عقیلی در میان کنسرت بود که به گفته سالار عقیلی یک نفر با سلیقه شخصی سبب چنین اتفاقی شده بود.
آلبوم تورا ای کهن بوم و بر نیز که به خوانندگی محسن کرامتی و نوشین طافی منتشر شد، با شایعه‌ی تک‌خوانی زن، حتی پای وزیر ارشاد را هم به میان آورد و در نهایت سبب شد تا تمام آلبوم‌های منتشر شده جمع‌آوری شود و با جلد و قاب تازه‌ای به چرخه فروش بازگردد. این آلبوم نیز از پرفروش‌ترین آثار سال 93 بود.
جای خالی بزرگان بر صحنه موسیقی
امسال هم مردم می‌دانستند که در ماه رمضان نباید منتظر ربنای شجریان باشند و جامعه موسیقی کلاسیک ایران، همچنان جای خالی محمدرضا شجریان را احساس می‌کند. با وجود اینکه شجریان سالهاست اثری را راهی بازار نکرده و کنسرتی نداشته است، همچنان هنرمند محبوب مردم ایران است. پاسخ مردم در صفحه‌های مجازی نسبت به اظهارنظر سخنگوی ارشاد درباره شجریان و اینکه او از مردم و نظام فاصله گرفته و باید کارهای گذشته‌اش را جبران کند، ازجمله اتفاقاتی بود که این موضوع را ثابت کرد. صحبت‌های سخنگوی ارشاد درحالی گفته شد که حسن روحانی در طول تبلیغات انتخاباتی‌اش، از نام استاد مسلم آواز ایران بسیار استفاده کرد و صدای شجریان را "سفیر فرهنگی ایران در جهان" دانست.
حسین علیزاده نیز که با رد کردن عنوان شوالیه، امسال محبوبیت بیشتری را بدست آورد و موجب تحسین اهالی موسیقی شد، امسال حضور کمرنگی در عرصه موسیقی ایران داشت. و تنها یک آلبوم را با همراهی پژمان حدادی منتشر کرد و کنسرتی هم در طول سال نداشت.
با وجود وعده‌های دولت، ارکستر ملی نیز احیا نشد تا فرهاد فخرالدینی از چهره‌های غایب موسیقی سال باشد البته وعده‌های ارشاد همچنان ادامه دارد و طبق برنامه‌ها قرار است تا اوایل سال 94، ارکستر ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی احیا شود.