کارگردان و مدرس پانتومیم اهل ترکیه مطرح کرد؛
«جنگ» را نمی‌توان از کودکان و نوجوانان امروزی پنهان کرد/ ایرانیان با هنر «نمایش» زندگی می‌کنند
انور کایا کارگردان و مدرس پانتومیم اهل کشور ترکیه معتقد است که تئاتر کودک و نوجوان بر خلاف ظواهر امر یکی از جدی‌ترین گونه‌هاست که به دانش روز و اشراف بر دنیای ذهنی کودکان نیاز دارد. او بهره‌گیری از هنر پانتومیم در نمایش کودک و نوجوان را یکی از تمهیداتی می‌داند که می‌تواند فراتر از زبان عمل کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بدون شک آنچه باعث ارتقای هنرها می‌شود، تعامل هنرمندان کشورهای مختلف با یکدیگر است. البته که در دنیای امروز ظاهرا این بده و بستان‌ها وجود دارد، اما در عمل کار به شکل دیگری است و باید پذیرفت تعاملات فرهنگی و هنری مانند گذشته وجود ندارد. همین چند سال پیش بود که اداره کل هنرهای نمایشی برای اعزام گروه‌های ایرانی برنامه‌هایی داشت و بودجه تعیین کرده بود.
در نهایت اینکه همکاری و معاشرت هنرمندان کشورهای مختلف با یکدیگر به نوعی درگیر ساز و کارهای تشریفاتی و حتی سیاسی است. با این حساب شاید بتوان گفت تنها مسیر برای ایجاد این تعاملات بین‌المللی برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی است. و هم اینکه در میانه همین تعاملات است که گونه‌های در حاشیه‌تر جدی قلمداد می‌شوند و طی همین روند است که آثار شاخص، بازیگران، کارگردان‌ها و دیگر عوامل مرتبط با یک اثر هنری دیده می‌شوند و از دل همین ماجراهاست، که استعدادها بروز می‌کنند.
«پانتومیم» یکی از همین گونه‌های ظاهرا در حاشیه است که به طورمستقل جشنواره‌های معدودی در سطح بین‌المللی دارد. بیست و نهمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان که امسال با همه دشواری‌های اقتصادی و مسافرتی بین‌المللی برگزار شد، میزبان یک نمایش «پانتومیم» از کشور ترکیه بود که انور کایا کارگردانی آن را به عهده داشته است.
نمایش «پانتومیم» روز شانزدهم آذرماه، طی دو نوبت صبح و عصر در در پلاتوی صادق عاشورپور واقع در مجموعه فرهنگی هنری «آوینی» همدان روی صحنه رفت.
این کارگردان در خلال جشنواره با ایلنا گفتگو کرد.
تئاتر کودک و نوجوان در ایران مخاطبان بسیار دارد
انور کایا در ابتدای صحبت‌هایش به استقبال مخاطبان و والدین ایرانی از تئاتر اشاره کرد و گفت: برایم قابل تحسین است که مخاطبان ایرانی آنهم در شهری که پایتخت نیست به این شکل کثیر از یک جشنواره استقبال می‌کنند. مهم‌تر اینکه، این توجه به تئاتر رده سنی خردسال و نوجوان است. معمولا اینگونه است که این گونه از تئاتر که خیلی هم اهمیت دارد در اغلب کشورها مانند سبک‌های دیگر مورد توجه نیست. اما در ایران اینطور نبود.
او در پاسخ به این سوال که تاکنون چندبار به ایران سفر کرده، بیان کرد: این اولین‌بار نیست که به کشور شما می‌آیم. اما خب این تعجب و شعفی که الان دارم، بابت حضور در جشنواره کودک و نوجوان است.
کایا افزود: بیش از یک دهه قبل بود که در جشنواره تئاتر خیاباتی مریوان حضور یافتم و اثری را اجرا کردم. سال قبل هم به شهر زنجان رفتم و در جشنواره «پانومیم» که بین‌المللی برگزار شده بود، حضور یافتم. چند ماه قبل نیز به اتفاق اعضای گروهم در جشنواره «لاهیجان» حضور یافتم.
پرداختن به تئاتر کودک و نوجوان تخصص می‌خواهد
این هنرمند تئاتر ساکن استانبول در ادامه به اهمیت رده سنی کودک و نوجوان و بهره‌گیری از مولفه‌های مهم، برای پرداختن به آن پرداخت و بیان کرد: مسلما در برخی سبک و سیاق‌ها آنچه اهمیت دارد، فهم هنرمندان از چند و چون آن است و خب تئاترکودک و نوجوان در این دسته است. یعنی اینکه پرداختن به این مقوله توسط تئاتری‌ها تخصص می‌خواهد. به طور مثال فردی که هیچ شناختی از این رده سنی و دنیای ذهنی و فانتزی آن‌ها ندارد، چگونه خواهد توانست اثری را روی صحنه ببرد که کودک و نوجوان امروزی با دنیای ذهنی بسیار متفاوت با آن ارتباط مفید برقرار کند.
او ارتباط مفید مخاطب و نمایش را زمانی دانست که خردسال و نوجوان امروزی از آن اثر نکاتی را بیاموزد یا به این واسطه نسبت به مسائل مهمی که برایش حیاتی است، آگاهی پیدا کند. این درک و فهم باید تا حدی عمیق و جدی باشد که تا به آخر عمر در ذهن مخاطب (که روزی کودک و کم و سن و سال بوده)، بماند.
انور کایا در ادامه بر اهمیت آموزش تاکید کرد و گفت: در کشور ما نیز روی مقوله آموزش تاکید بسیار می‌شود و به همین واسطه است که خودم نیز در این زمینه فعال هستم و معمولا در طول فعالیت‌هایم کارگاهی آموزشی را هم برگزار می‌کنم.
او در ادامه گفت: آنچه در آموزش آن را برای خودم تخصص می‌دانم هنر «پانتومیم» است که آن را شاخه‌ای مهم از تئاتر می‌دانم که باید بیشتر از قبل مورد توجه قرار گیرد. چون زبان آن بدن است؛ واسطه‌ای که هر مخاطب با هر زبان و فرهنگ آن را خواهد فهمید.
کارگردان باید از زبان گذر کند
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به اهمیت پانتومیم پرداخت. کایا گفت: مسلما در تئاتر کودک و نوجوان زبان عنصر مهمی است که در اجراهای خارجی و بین‌المللی به دلیل تفاوت زبان‌ها و تنوع مردم کشورها دچار خدشه خواهد شد. لذا اینجاست که نویسنده و کارگردان هوشمند با پرداختن به عناصری دیگر از این مرحله گذر می‌کند، یا بهتر بگویم فراتر می‌رود. اگر این اتفاق رخ ندهد فهم نمایش برای مخاطب کم سن و سال دچار اشکال خواهد شد. بنا به همین دلایل به نظرم پانتونیم که فارغ از کلام است می‌تواند واسطه خوبی برای آموزش کودکان و نوجوانان باشد.
او در ادامه توضیحاتش بیان کرد: طی اجرایی که در جشنواره تئاتر کودک و نوجوان داشتیم خیالم از این موضوع راحت بود که مخاطبان متوجه اثر و آنچه به عنوان کارگردان روی آن‌ها تاکید داشتم.
دنیای ذهنی و دغدغه کودکان همه کشورها تقریبا یکی است
انور کایا گفت: البته نباید این موضوع مهم را فراموش کنیم که دنیای ذهنی کودکان و عموما دغدغه‌های آن‌ها در تمام کشورهای دنیا یکی است؛ بنابراین این موضوع را باید دستمایه قرار داد و از آن طی حضور در فستیوال‌های خارجی و اجراهای بین‌المللی سود برد.
وی در توضیحات بیشتر گفت: به هر حال همه می‌دانیم که شرایط زندگی در دنیای امروز (هرچند هم یک کشور آرام و امن باشد) با گذشته متفاوت است. قاعدتا در این روند ناگریز و ناگزیر، دغدغه کودکان و نوجوانان هم بر اساس خوراک‌های فرهنگی که به آن‌ها می‌دهیم، تغییر خواهد کرد.
کایا اذعان داشت: به طور مثال چگونه می‌توان اخبار هر روزه جنگ را که اغلب رسانه‌ها در کوتاه‌ترین زمان آن‌ها را به کل جهان مخابره می‌کنند، از دید و حافظه خردسالان، کودکان و نوجوانان نهان داشت؟ این اتفاق به دلیل وجود ابزارهایی همه گیر چون موبایل و اینترنت امکان‌پذیر نیست؛ اما می‌توان با درایت‌های هنرمندانه بچه‌ها را به آگاهی رساند.
کارگردان تئاتر کودک و نوجوان باید مدام خودش را به‌روز کند
او تاکید کرد: امروزه خطرات و آسیب‌ها شکل و شمایل دیگری به خود گرفته‌اند و به طور منطقی برای آگاهی‌رسانی درباره آن‌ها به افکار جدید و اتفاقات خلاقانه نیاز داریم. در این میان برای داشتن زبانی همه‌فهم «پانتومیم» را مدنظر دارم.
این مدرس تئاتر در ادامه تاکید کرد: البته که یک معلم، کارگردان، مربی و مدرس تئاتر نیز برای انجام بهتر کارها و خروجی بهتر، باید مدام خودشان را به روز کنند؛ درست مانند تئاتر بزرگسال یا حتی سینما که بخشی از کیفیت تولید آن‌ها، به تفکر، منش و جهان‌بینی سازنده و مولف بستگی دارد. قاعدتا نویسنده و کارگردان هرچه به جهان پیرامون خود اشراف بهتری داشته باشند، خروجی کامل‌تر و بی‌نقص‌تری خواهند داشت. چرا نباید چنین آثاری مورد توجه قرار گیرند؟ مسلما اثر خوب، فاخر و حساب شده مخاطبان خودش را خواهد داشت و اگر غیر از این باشد، به هرحال آن اثر دیده خواهد شد و لااقل روی چند مخاطب معدود تاثیر خواهد داشت. تئاتر هم همین است.
کایا در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: برایم اهمیت دارد که در کدام رویداد خارجی حضور می‌یابم و باید بگویم در طول سال‌ها دعوت‌ها و پیشنهادهای متعددی هم دارم. ایران را هم برای حضور به همین دلیل انتخاب کردم.
هنر «نمایش» از گذشته با ایرانیان عجین است
او افزود: همه ما می‌دانیم که ایران قدمت تاریخی بسیار دارد. و این را هم می‌دانیم که هنر نمایش با ایران و ایرانیان از گذشته‌های خیلی دور عجین است. بنابراین شاید اغراق نباشد که بگوییم ایرانیان با هنر نمایش زندگی می‌کنند. در نهایت همه این موارد مهم باعص شده برای چندمین بار ایران را برای حضور در یک جشنواره بین‌المللی انتخاب کنم.
کایا گفت: می‌دانم که در کشور شما در طول سال چندین جشنواره مهم برگزار می‌شود. حال نیز افتخار مجددا حضور یافته‌ام.
این کارگردان در پاسخ به این سوال که هنر ایران تا چه حد در کشور ترکیه شناخته شده و در این میان «خوشنویسی» چه جایگاهی دارد نیز، به بیان نکاتی پرداخت.
ایران نقاشان، خوشنویسان و مجسمه‌سازان مطرحی دارد
او گفت: کشور ایران و ترکیه به دلیل هم‌جواری جغرافیایی نقاط مشترک فرهنگی بسیار دارند که گاه برخی از آن‌ها به دلیل ریشه‌های تاریخی، درهم تنیده شده‌اند. به هرحال هنرهای ایرانی به دلیل حضور هنرمندان ایرانی در رویدادهای بین‌المللی، حراج‌ها و نمایشگاه‌ها برای دیگر ممالک شناخته شده است. ایران نقاشان، خوشنویسان و مجسمه‌سازان مطرحی دارد و خب به جز این موارد، برخی بازیگران و موزیسین‌های ایرانی نیز در کشور ما شناخته شده هستند.
او در پاسخ به این سوال که خوشنویسی در ترکیه چه جایگاهی دارد، گفت: خوشنویسی هنری با اهمیت در کشور ماست که البته ریشه‌ای ایران اسلامی دارد. دولتمردان کشور ما برای این هنر ارزش زیادی قائل هستند و ما نیز خوشنویسان خوبی داریم. منتهی کاری که کشور ما در قبال خوشنویسی انجام داده این است که برای شناساندن آن هزینه می‌کند. تا آنجا که می‌دانم چند رویداد مهم با محور خوشنویسی در کشور ما برگزار می‌شود و ایرانیان هم در آن حضور می‌یابند. بر اساس تاریخ کشورتان ناگفته پیداست که ایران خوشنویسان نامداری دارد که ما نیز آن‌ها را تاحدودی می‌شناسیم.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش بیان کرد: اینکه می‌گویند ایران شهرهای باستانی زیادی دارد، واقعی است و ما در شهر همدان شاهد این قدمت بودیم. هرچند آنقدری فرصت نداشتیم که از تمام اماکن دیدنی شهر دیدن کنیم اما با این حال این قدمت قابل لمس است.
چرا اماکن تاریخی در ایران برای اطلاع‌رسانی از کد «QR» استفاده نمی‌کنند؟
انور کایا گفت: از میان معدود اماکنی که مورد بازید قرار دادیم، غار علیصدر را بسیار دوست داشتم و حین بازدید آرزو کردم کاش می‌توانستم در این مکان عجیب زندگی کنم. من قبلا از شهر اصفهان هم بازدید کرده‌ام. آنچه در بازدید از موزه‌ها دچار آزردگی ما شد توضیحات طولانی متصدی این کار بود. به نظرم این توضیحات طولانی و راویت‌ها درباره اماکن و آثار موزه‌ای برای هنرمندان خسته‌کننده است. پیشنهادم این است که متصدیان امر برای ارائه توضیحات و اطلاع‌رسانی‌های تاریخی بهتر است از کد «QR» استفاده کنند. به این ترتیب است که مخاطبان به دلخواه خودشان اطلاعات مربوطه را مطالعه می‌کنند و اگر نخواهند از بعد بصری ماجرا لذت خواهند برد.
کایا در ادامه گفت: یکی از مواردی که با آن مواجه بودیم تبلیغات شهری بود که خیلی نمود داشت؛ هرچند زبان نوشته‌ها فارسی بود که البته گاه مترجم آن‌ها را برای ما ترجمه می‌کرد. کلیت آنچه در نوشته‌ها بود و خودم هم روی آن‌ها تاکید دارم؛ این است که تئاتر زندگی است.
انور کایا در پایان صحبت‌هایش ضمن آرزوی خوشبختی و موفقیت برای تمام کودکان جهان گفت: امیدوارم این رویدادهای مستمری که در ایران برگزار می‌شود و من نیز در برخی از آن‌ها حضور یافته‌ام با گذشت هر دوره ارتقا کیفیت‌ها پیدا کنند. در پایان نیز بر اهمیت وجودی تئاتر کودک و نوجوان و تاثیر جدی آن بر آینده افراد تاکید می‌کنم.
