معدنکاوی در منظرِ ثبت جهانی شده ساسانیِ فارس/ میراث‌فرهنگی فارس از پس معدنکاوان در تنگاب فیروزآباد برنمی‌آید
معدنکاوی در تنگاب فیروزآباد که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، صدای کارشناسان و فعالان میراث‌فرهنگی استان فارس را درآورده. مدیر پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فارس اعلام کرد که برداشت گسترده سنگ در این محدوده آثار باستانی و تاریخی در محور ساسانی ثبت جهانی شده فارس را تهدید می‌کند و فقط امسال پایگاه و اداره کل حقوقی استان فارس دو بار از معدن شکایت کرده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تنگاب فیروزآباد یکی از مهمترین محوطه‌های بزرگ ساسانی کشور است که در پرونده منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس در یونسکو ثبت جهانی شده است. با این حال بیش از یک دهه از فعالیت معدنکاوی و برداشت سنگ در محوطه‌ای که مملو از آثار صخره‌ای ساسانی است، می‌گذرد و مدیران میراث‌فرهنگی استان فارس با وجود شکایت از مالک خصوصی این معدن در هیچ دوره‌ای نتوانسته‌اند از تخریب‌های گسترده در این محوطه ارزشمند جهانی جلوگیری کنند.
منظر جهانی باستان‌شناسی ساسانی فارس درحالی شهرستان‌های استان فارس (سروستان، فیروزآباد، بیشاپور و کازرون) را دربرمی‌گیرد که هم‌اکنون در حریم قلعه دختر و مهمترین آثار تاریخی و پیش ازتاریخ فیروزآباد فعالیت گسترده معدن کاوی در حال انجام است و این فعالیت حتی پس از ثبت جهانی این محور ادامه یافته است.
اثر نقاره‌خانه که ثبت ملی شده است
نقش برجسته ساسانی دره تنگاب یکی از آثار ارزشمند محور ثبت جهانی شده ساسانی استان فارس است که سال ۱۳۱۵ در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. این نقش برجسته صحنه پیروزی اردشیر اول ساسانی بر اردوان پنجم اشکانی را روایت می‌کند و بزرگترین نقش برجسته استان فارس است.
محور ساسانی فارس همچنین آثار بسیاری از دوره ساسانی شامل قلعه دختر، کاخ اردشیر، شهرگور در شهرستان فیروزآباد، کاخ ساسان در شهرستان سروستان و شهر تاریخی بیشاپور، نقوش برجسته دره تنگاب فیروزآباد و تنگ چوگان و غار شاپور در شهرستان کازرون را در خود جای داده است.
محوطه باستانی تنگاب فیروزآباد اما جزو یکی از محوطه‌های بزرگ ساسانی شهرستان فیروزآباد در استان فارس است. در این محوطه چند اثر تاریخی مربوط به دوره ساسانی وجود دارد و یک اثر پیش از تاریخ به نام «اشکفت گاوی» وجود دارد که مربوط به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد است.
چند متری این معدن اشکفت گاوی مربوطه به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد واقع شده است
از دوره تاریخی معاصر نیز در این منطقه عمارت نقاره‌خانه، قلعه دختر و یک کتیبه وجود دارد که متعلق به دوره قاجار است. یک نقش‌برجسته نیز از دوره ساسانی در تنگاب قرار گرفته که روایت تاج‌گذاری اردشیر ساسانی در آن نقش شده است. همچنین پل تاریخی «مهر نرسه» در این نقطه احداث شده است. در ورودی تنگاب از شهرستان فیروزآباد هم نقش برجسته پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان پنجم متعلق به دوره ساسانی قرار دارد که حکایت شکست اردوان پنجم را روایت کرده است. علاوه بر این آثار حدود ۲۰۰ مقبره ساسانی که مشهور به کاپول یا قبرهای صخره‌ای هستند در تنگاب و در نقاطی که در حال معدنکاوی است، قرار دارند.
به دلیل اهمیت این مجموعه منحصربه‌فرد تاریخی، در فاصله سالهای ۷۴ و ۷۵ اداره صنعت و معدن استان فارس صورتجلسه‌ای با حضور نمایندگان بسیاری از ارگان‌های مختلف از جمله اداره میراث فرهنگی این استان تنظیم شد مبنی بر اینکه، هیچگونه معدنی در تنگاب فیروزآباد فارس به شخص حقیقی واگذار نشود. یک نسخه از این صورتجلسه به فرمانداری، اداره صنعت و معدن و اداره میراث‌فرهنگی رفت و بدین ترتیب هرگونه واگذاری معدن به شخص حقیقی ممنوع شد. با این حال، این مصوبه نیز نتوانست از فعالیت گسترده معدن هم جلوگیری کند.
درحال‌حاضر کنار نقاره‌خانه و چند متری اشکفت گاوی، اداره صنعت و معدن استان فارس یک معدن را به فرد حقیقی واگذار کرده است و این منطقه که در فهرست میراث جهانی نیز ثبت شده است در حال تخریب است.
کارشناسان میراث‌فرهنگی نیز هشدار داده‌اند، به دلیل معدنکاوی گسترده و برداشت سنگ از این منطقه در تنگاب فارس، نه تنها منظر فرهنگی و تاریخی این محدوده ثبت جهانی شده در حال از بین رفتن است بلکه گردشگرانی که به این محدوده می‌آیند به جای آنکه از قلعه دختر یا نقاره‌خانه و نقش برجسته پیروزی یا پل مهرنرسه بازدید کنند، با برداشت‌های معدنی سنگ از این منطقه مواجه می‌شوند و بیش از آثار تاریخی تنگاب فعالیت‌های معدنی بیشتر جلب توجه می‌کند.
درحال حاضر فعالیت معدنی برای استخراج سنگ، کمر به نابودی محوطه ثبت جهانی شده تنگاب بسته است و این درحالی است که هرگونه فعالیت معدنی در این محدوده پیشتر ممنوع شده و اداره صنعت و معدن و میراث فرهنگی استان فارس نیز صورتجلسه معدنکاوی در این محدوده و واگذاری معدن در محور ساسانی فارس را ممنوع کرده اند.
به گفته کارشناسان میراث‌فرهنگی استان فارس، تنگاب یک سایت بسیار مهم تاریخی و باستانی کشور است و در این شرایط قانون گفته است که اگر به استعلامات برای فعالیت معدنی از سوی منابع طبیعی و میراث فرهنگی تا دو ماه پاسخ داده نشود، به معنای نظر موافق و مثبت است.
این کارشناسان می‌گویند، تعجب ما این است که چرا کارشناسان میراث فرهنگی پاسخی به استعلامات احتمالی این معدن نداده‌اند وعدم پاسخگویی به معنای نظر موافق میراث بوده و راه را برای معدنکاوی باز گذاشته است.
گفته می‌شود، بیش از دوماه ازعدم پاسخگویی میراث فرهنگی به استعلامات اداره صنعت و معدن استان فارس گذشته و به همین دلیل معدنکاوی گسترده در محدوده محور ساسانی ثبت جهانی شده فارس در تنگاب آغاز شده است.
در این میان واحد حقوقی میراث فرهنگی می‌توانست از این معدن شکایت و تجهیزات آن را جمع آوری کند. اما در حال حاضر گویا این اتفاق نیفتاده و معدنکاوان در حال برداشت گسترده سنگ از این محدوده باستانی و تاریخی کشور هستند.
افشین ابراهیمی، مدیر پایگاه میراث جهانی محور ساسانی فیرزوآباد با اعلام این موضوع که معدون کاوی در محدوده ثبت جهانی شده تنگاب فارس از سال‌ها قبل ادامه یافته است، افزود: بارها از فعالیت معدنی در این محدوده شکایت شده و همیشه هم شکایت‌ها بی‌نتیجه مانده است. در حالی که این معدن کاملا شخصی است و هم اکنون در حریم قلعه ثبت جهانی شده دختر در محور ساسانی فارس در حال فعالیت است.
معاون میراث‌فرهنگی استان فارس در گفتگو با ایلنا، درباره فعالیت معدن در حریم قلعه دختر و مهمترین آثار فیروزآباد فارس که به ثبت جهانی رسیده است، اینطور می‌گوید: متاسفانه معدون‌کاوی سالهای طولانی است که در این محوطه مهم و ارزشمند تاریخی در حال انجام است. حتی پیش از آنکه محور ساسانی فارس ثبت جهانی شود معدن کاوی در این محوطه انجام می‌شد.
او گفت: از دهه ۹۰ بارها اداره میراث‌فرهنگی از فعالیت معدن شکایت کرده است به طوری که هر فردی که مدیریت میراث‌فرهنگی استان فارس را بر عهده گرفته یک شکایت از فعالیت این معدن داشته است اما این شکایت‌ها بی‌نتیجه بوده است.
مدیر پایگاه محور ساسانی فارس با اعلام اینکه سال جدید نیز دو شکایت از سوی پایگاه منظر ساسانی فارس و بخش حقوقی اداره میراث‌فرهنگی استان فارس نسبت به فعالیت‌های معدن به ثبت رسیده است و در آخرین شکایت حکم منع تعقیب نیز آمده است باید دید مالک معدن به این رای استناد می‌کند یا خیر.
ابراهیمی معتقد است، مدیران میراث‌فرهنگی در هر دوره‌ای از فعالیت معدن شکایت کرده‌اند تا بلکه این روند فعالیت معدن در حریم قلعه دختر و دیگر آثار تاریخی این محوطه جهانی قطع شود اما تا این لحظه بی‌نتیجه بوده است و این معدن همچنان فعال است.
او افزود: درحال‌حاضر پایگاه و امور حقوقی اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس نسبت به این موضوع پیگیری جدی دارند تا بتوانیم از فعالیت معدن جلوگیری کنند این درحالی است که فرمانداری نیز نسبت به این اتفاق اعتراض دارد و از میراث‌فرهنگی با نوشتن نامه‌ای تقاضا کرده که نسبت به جلوگیری از فعالیت‌های معدن پیگیری کند.
با توجه به اینکه معدن برداشت سنگ در تنگاب فیروزآباد کاملا خصوصی است هنوز مشخص نیست که چگونه مدیران میراث‌فرهنگی با وجودی که اعلام می‌کنند بارها پیگیری کرده‌اند و از فعالیت‌های معدن شکایت هم کرده‌اند هنوز نتوانسته‌اند بعد از گذشت سال‌ها از فعالیت معدن جلوگیری کنند.
این درحالی است که مهمترین آثار دوره ساسانی در این محوطه قرار گرفته است و فعالیت معدن می‌تواند تهدیدی بزرگ باشد برای یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی ایران که آثار با ارزشی را در خود جای داده است.
