یک نوازنده و پژوهشگر موسیقی مطرح کرد؛
مرگ موسیقی مقامی حقیقت ندارد/ جشنواره موسیقی «آوای کویر» استعدادهای خوبی را کشف کرد
محمدزاده با بیان اینکه موسیقی نواحی اول باید در مراکز استان‌ها مورد حمایت و توجه قرار گیرد و بعد در جشنواره‌ای نشان داده شود، بیان کرد: هر کدام از مراکز که در صدا و سیما واحد شعر و موسیقی (که بر مبنای فرهنگ بومی منطقه و تولید هنرمندان استان است) دارند، باید در طول سال (از لحاظ تعداد تولیدات) به تعهدات مشخصی عمل کنند. قاعدتا ما نیز در طول سال باید موسیقی‌هایی را در ساختارهای مختلف تولید کنیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تمام مناطق و اقوام ایرانی بنا به دلایل متعدد تاریخی و فرهنگی، دارای اهمیت هستند. آنچه این اهمیت را مانایی می‌بخشد هویت و ریشه‌هایی است که از دوران باستان تا امروز محکم و برقرار بوده است. یکی از عوامل مهمی که اهمیت اقوام را بهای بیشتر می‌بخشد، وجود آیین‌ها و موسیقی‌های قومی است. این آیین‌های موسیقایی و موسیقی‌های آیینی که در دسته گونه‌های مقامی و نواحی دسته‌بندی می‌شوند، بر اساس فرهنگ، جغرافیا، اقلیم ایجاد شده‌اند و از جایی به بعد با ورود اسلام به کشور، رنگ و بوی مذهبی و معنوی به خود گرفته‌اند.
به طور کم و بیش تمام استان‌های کشور فرهنگ موسیقایی و آیین‌های منحصر به خود را دارند اما برخی مناطق و شهرها، دارای شرایط استراتژیک‌تری هستند. استان‌های مرزی کشور (با نگاهی گذار به گذشته‌های تاریخی)، موسیقی و آیین‌های متنوع‌تر و ریشه‌دارتری دارند. خراسان بزرگ یکی از همین مناطق است که در نقشه به سه استان رضوی، شمالی و جنوبی تقسیم شده است.
موسیقی مقامی خطه خراسان و ساز دوتار و گونه‌های مختلف ساختن و نواختن آن همواره مورد توجه اهالی فن و مخاطبان بوده است. با توجه به تنوع موسیقی‌ها و آیین‌ها و مقام‌ها، و البته تعدد نوازندگان و استادان همواره وجود جشنواره‌ها و رویدادهای موسیقی در هر سه استان خراسان احساس شده است. یکی از اتفاقات خوب که مورد استقبال هنرمندان خراسانی واقع شده، برگزاری جشنواره منطقه‌ای موسیقی منطقه‌ای شرق کشور با عنوان «آوای کویر» است که پس از هفت سال تعطیلی، شهریورماه امسال برگزار شد.
کم‌ترین تاثیر این رویداد کشف استعدادهایی بوده که می‌توانند در آینده‌ای نزدیک قدم جای بزرگان بگذارند.
غفور محمدزاده (نوازنده و موسیقی پژوه) که یکی از بانیان و داوران جشنواره موسیقی مقامی «آوای کویر» بوده، درباره جزییات این اتفاق و خروجی حاصل از آن با ایلنا گفتگو کرد.
با توجه به فعالیت‌های‌تان در بخش‌های مختلف اجرایی و تولیدی و پژوهشی درباره روندی توضیح دهید که موسیقی خراسان طی یک سال اخیر پیموده است؟
در خراسان جنوبی که ما هستیم، هفت سال پیش جشنواره‌ای برگزار شده بود که دیگر ادامه نیافت. این رویداد اولین جشنواره منطقه‌ای بود که بسیار هم مورد استقبال هنرمندان قرار گفت. جشنواره محدود به خراسان جنوبی نبود و هنرمندان استان سیستان و بلوچستان و خراسان‌های رضوی، شمالی و البته جنوبی هم در آن شرکت کردند. این جشنواره پس از هفت سال وقفه امسال مجددا برگزار شد. اتفاقی که رخ داد این بود که منطقه جنوب کرمان هم به جشنواره اضافه شد. با این حساب جشنواره امسال با حضور پنج استان برگزار شد. خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان و جنوب کرمان را داشتیم که در مجموع پنج استان می‌شوند.
چه تلاش‌هایی باعث شد این رویداد منطقه‌ای پس از هفت سال برگزار شد؟
اداره کل ارشاد استان پی‌گیری‌هایی را در دستور کار قرار داد. در ادامه قرارگاه شهید آوینی که بر اساس طرحی از اداره ارشاد تشکیل شده و در زیر مجموعه آن قرار دارد، انجام کارهای فرهنگی را در دستور کار دارد. به این واسطه جشنواره منطقه‌ای موسیقی منطقه‌ای شرق کشور با عنوان «آوای کویر» با حمایت و همکاری قرارگاه شهید آوینی برگزار شد.
بودجه چگونه تامین شد؟
اداره ارشاد بودجه‌ای را تعیین کرد و قرارگاه شهید آوینی جشنواره را برگزار کرد. یکی دیگر از اتفاقات خوب که در سطح استان رخ داد این بود که قرارگاه شهید آوینی آمد و در کنار جشنواره برای هنرجویان رشته‌های مختلف آموزش‌هایی رایگان در نظر گرفت.
این آموزش‌ها در چه سطحی برگزار شد؟
بخشی از این آموزش‌ها مربوط به موسیقی بود که در شهرستان‌های محروم استان برگزار شد. بر همین اساس مدرسان موسیقی به شهرها و مناطق دورافتاده می‌رفتند و دوتار و دیگر سازها را به هنرجویان آموزش می‌دادند. خودم نیز در این طرح برای آموزش به دو، سه شهرستان سفر کردم. تا آنجا که خبر دارم قرارگاه مذکور در دیگر استان‌ها هم فعال است و گویا برای همه آن‌ها بودجه‌ای در نظر گرفته شده است. امیدوارم همینطور باشد. خوبی این ماجرا در خراسان جنوبی برگزاری همان کلاس‌های آموزشی بود. گفته بودند خروجی این است که صد هنرجو آموزش دوتار ببیند که خداراشکر این اتفاق افتاد. این آموزش‌ها نتیجه داشت و خروجی آن را در اختتامیه جشنواره منطقه‌ای امسال دیدیم. گروهی حدودا چهل، پنجاه نفره روی صحنه رفتند و اجرا کردند. جالب اینجاست که در این رویداد برای سازهایی مثل سورنا و دهل هم تفاوت‌هایی در نظر گرفته شده بود اما از آنجا که تعداد شرکت‌کنندگان این بخش به حد نصاب نرسید، متاسفانه حذف شد. اگر تعداد هنرمندان این بخش به حد نصاب می‌رسید و به مرحله نهایی راه پیدا می‌کردند امسال چنین بخشی را در جشنواره داشتیم. به هرحال چنین اتفاقاتی را مثبت و مفید می‌دانم.
برای برگزاری دومین جشنواره منطقه‌ای چقدر با افرادی چون شما و موسیقی‌پژوهان و کارشناسان دیگر مشورت شده؟
من نظریاتم را به صورت مستقیم برای مدیر کل ارشاد استان فرستادم و یک جلسه هم با ایشان حضوری صحبت کردم. در آن جلسه نقطه نظرات و پیشنهادهایم را درباره جشنواره موسیقی منطقه‌ای شرق کشور مطرح کردم. با توجه به جشنواره قبلی یک سری آسیب‌شناسی‌ها انجام داده بودیم و کم و کاستی‌هایی وجود داشت که همه را مطرح کرده‌ام.
مثلا چه کاستی‌هایی؟
به طور مثال بخش تک‌نوازی‌ها را در دوره اول نداشتیم و فقط گروه‌نوازی مطرح بود. در جشنواره امسال این بخش اضافه شد و مورد توجه هم قرار گرفت. تک‌خوانی‌ها هم مقوله دیگری بود که در جشنواره امسال مورد توجه قرار گرفت. و باید بگویم اصل موسیقی خراسان بر مبنای تک‌خوانی و تک‌نوازی است. گروه‌نوازی در موسیقی خراسان همزمان با پنجمین جشنواره موسیقی فجر (سرود و آهنگهای انقلابی) شکل گرفت.
برخی دیگر از سازهای موسیقی مقامی نواحی مختلف کشور هم مبنای‌شان تک‌نوازی است.
همینطور است. باید تاکید کنم که در جشنواره امسال اتفاقا خیلی از بخش تک‌نوازی و تک‌خوانی استقبال شد. هم تعداد شرکت‌کنندگان زیاد بود و هم اینکه سطح کیفی هم بالا بود. در داوری‌هایی که انجام دادیم واقعا انتخاب بین خوب و خوب‌تر بود.
همواره می‌شنویم که نسل‌های جدید نسبت به سازهای بومی خود بی‌تفاوت شده‌اند. با توجه به اینکه در میانه ماجرا و بطن فعالیت قرار دارید، آیا واقعا همینطور است؟
واقعا اینطور که می‌گویند نیست. باید به مناطق بیایید تا متوجه علاقه نسل‌های جدید شوید و به استقبال آن‌ها از موسیقی نواحی پی ببرید. اتفاقا آقای احمد صدری که خودشان هم یکی از اعضای هیئت داوران بودند به این موضوع اشاره کردند. ایشان طی داوری آثار می‌گفتند ما در تهران نشسته‌ایم و هی می‌گوییم موسیقی مقامی مرد و از بین رفت و از این دست صحبت‌ها… ولی واقعا اینطور نیست.
برای مورد توجه گرفتن این استعدادها که بسیاری از آن‌ها به هدر رفته‌اند، چه باید کرد؟
باید بهانه‌ای باشد تا بچه‌های موسیقی مقامی و کم و کیف کارشان دیده شود. زمانی که جشنواره را برگزار کردیم، حتی اساتید و پیشکسوتان هم از نقاط مختلف آمده بودند. به طور مثال آقای نادر نیک‌نژاد یکی از هنرمندان پیشکسوت بودند که هر دو دوره از سیستان و بلوچستان به جشنواره آمده بودند. یا مثلا از کرمان گروهی داشتیم که خواننده خیلی خوب و خوش سابقه‌ای داشت. گروه‌های شرکت‌کننده از خراسان هم خیلی خوب بودند.
گویا برگزاری جشنواره امسال منجر به کشف استعدادهایی هم شده است.
بله نوجوانان و جوانان مستعدی داشتیم که یکی از این عزیزان به عنوان پدیده جشنواره معرفی شد.
موضوع مهم، ارتباط جشنواره‌های تخصصی با یکدیگر است. گیریم جشنواره منطقه‌ای و چند رویداد دیگر هم در خراسان و دیگر مناطق کشور برگزار شد. علاوه بر استمرار که لازمه کار است، این رویدادها باید مانند چند رود جاری به هم بپیوندند. مثلا برگزیدگان این رویدادهای تخصصی مختلف باید در نهایت به جشنواره موسیقی نواحی که مرجع است، وصل شوند. چرا جشنواره موسیقی نواحی نباید به میزبانی یکی از مناطق سه‌گانه خراسان بزرگ، برگزار شود؟
اتفاقا چند شب پیش بود که جلسه‌ای با حضور مدیر کل ارشاد استان برگزار شد و طی آن برگزارکنندگان جشنواره منطقه‌ای امسال مورد تقدیر قرار گرفتند. من در این جلسه به مدیر کل گفتم شما دو دوره است که جشنواره موسیقی منطقه‌ای برگزار می‌کنید که دور دوم از اولین رویداد خیلی بهتر و با کیفیت‌تر و تخصصی‌تر برگزار شد. لذا می‌توانید با انجمن موسیقی ایران تماس برقرار کنید و بگویید زمانی که قرار است جشنواره موسیقی نواحی در همین حوالی برگزار شود، چرا میزبانی آن را به ما نمی‌دهید؟ موضوع این است که مسئولان و هنرمندان منطقه ما تجربه برگزاری رویدادهای مشابه را دارند. آقای مدیرکل حرف‌های مرا شنیدند و گفتند از این اتفاق استقبال می‌کنیم. ایشان هم تجربه برگزاری جشنواره‌هایی با محوریت موسیقی نواحی و مقامی را دارند. شما توجه کنید استان کرمان چقدر برای میزبانی جشنواره موسیقی نواحی تقاضا می‌کند و چقدر تلاش کرد تا تجربه میزبانی چندین‌ساله خود را از دست ندهد. به هرحال ما و مدیران استان تجربه برگزاری دو دوره جشنواره منطقه‌ای را داریم جا دارد که چنین تقاضایی داشته باشیم.
جدا از موضوع میزبانی جشنواره موسیقی نواحی که بیش از یک دهه است درباره آن چالش وجود دارد، از حضور نوازندگان و خوانندگان خطه خراسان جنوبی در این رویداد ملی بگویید.
گفتنی در این رابطه بسیار است. خراسان جنوبی پیشکسوتانی در موسیقی محلی دارد. زنده یاد ذوالفقار بیتانه که همین چند وقت پیش دچار مرگ مغزی شد و به پنج بیمار نیازمند جان دوباره بخشید. این هنرمند شریف یک بار هم به جشنواره موسیقی نواحی دعوت نشد. در دوره قبل هم نسبت به این موضوع کلی انتقاد داشتم و اتفاقا بعد از اینکه دکتر مرآتی سکان دار انجمن موسیقی شد حضورا هم خدمت‌شان رفتم و گلایه کردم. در جشنواره سال گذشته از خراسان رضوی فقط چند نفر آمده بودند؛ آنهم بعضا از یک شهر یا یک نوع موسیقی. به آقای مرآتی گفتم این هنرمندان اعتبار جشنواره هستند و تا این هنرمند زنده است، او را دعوت کنید، ولی افسوس نشد. تا اینکه ایشان از دست رفت. منِِ پژوهشگر چیزی برای خودم نمی‌خواهم. هدفم از مشورت حمایت از هنرمند منطقه‌ام هست. در جشنواره پانزدهم گروه بازی‌های آیینی سرنا و دهل سلم آبادی بودند و خیلی هم خوب ظاهر شدند؛ به هرحال آن‌ها از خاندان‌های موسیقی منطقه هستند. ولی موسیقی استان تنها سرنا و دهل نیست. امسال آقای جابر زارع را پیشنهاد دادم که هم نوازنده دایره بیرجندی، دهل و سرناست و هم از خوانندگان پیشکسوت محسوب می‌شود. دکتر مرآتی گفتند گروه مربوطه برای حضور ایشان در حال بررسی هستند که البته تا به امروز خبری از این اتفاق به ما نرسیده اما خب مایل هستم که جابر زارع به جشنواره امسال نواحی دعوت شوند، قبل از اینکه دیر شود. بالاخره خراسان جنوبی باید یک نماینده داشته باشد.
یکی از موضوعات مهم برای میزبانی جشنواره‌ها ایجاد یک دبیرخانه ثابت است. آیا جشنواره موسیقی منطقه‌ای خراسان دبیرخانه ثابت دارد؟
من در اولین دوره از جشنواره موسیقی منطقه‌ای که هفت سال پیش برگزار شد نیز داور بودم. در همان مقطع پیشنهاد دادیم که این رویداد دبیرخانه‌ای ثابت داشته باشد و هرسال برگزار شود. بنا به دلایلی از آن دوره هفت سال گذشته است. حرفتان درست و یک رویداد این‌چنینی باید دبیرخانه‌ای ثابت داشته باشد. اگر این اتفاق بیفتد بین دوره‌های جشنواره فاصله‌ای نخواهد افتاد و تجربه دوره اول تکرار نخواهد شد.
یکی از بخش‌های مهمی که شما هم در جشنواره‌ها روی آن تاکید دارید، ایجاد بخشی در رابطه با مقوله پژوهش موسیقی نواحی است. به هرحال اساس ماندگاری موسیقی نواحی مختلف ایران پژوهش و واکاوی هنر گذشته است. آیا قرار نیست جشنواره موسیقی منطقه‌ای خراسان در دوره‌های بعدی برای افزودن چنین بخشی، تمهیدی را به کار گیرد؟
اگر قرار باشد بخش پژوهش به عنوان زیر مجموعه موسیقی نواحی در جشنواره موسیقی منطقه‌ای مورد توجه قرار بگیرد و یکی از مناطق حوالی ما میزبان رویداد باشد، بله چنین اتفاقی رخ خواهد داد.
به هرحال پژوهش مقوله‌ای تخصصی است که هیچ حمایت مالی هم از آن صورت نمی‌گیرد؛ لذا هنرمندان این بخش را اولویت نمی‌دانند چون درگیر محدودیت‌های مالی و مسائل اقتصادی هستند.
بله. با همه موارد و مشکلاتی که گفتم شاید در دوره‌های بعدی مقوله پژوهش را هم در دستور کار قرار دهیم. ضمن اینکه پژوهش برای یک نوازنده و خواننده خیلی لازم است. اگر خواننده و نوازنده‌ای بداند چه می‌نوازد و می‌خواند، مسلما اجرای بهتر و قوی‌تری خواهد داشت.
یکی دیگر از چالش‌های مورد بحث هنرمندان موسیقی نواحی وجود یا عدم وجود رپرتوارهای مشخص در جشنواره‌هاست. به طور کلی موسیقی مقامی را می‌توان بر این اساس دسته‌بندی کرد و مورد ارزیابی قرار داد؟
در جشنواره که در سطح بزرگسال برگزار می‌شود، تعیین رپرتوار خیلی نتایج خوبی نخواهد داشت؛ با این توضیح که جشنواره موسیقی منطقه‌ای در دو رده زیر هجده سال و بالای هجده سال برگزار می‌شود.
جدا از جشنواره و چند و چون آن، خودتان که نوازنده و آهنگساز هم هستید در زمینه تولید، اجرا و تالیف کتاب چه فعالیت‌هایی داشته‌اید؟
در زمینه کارهای پژوهشی مشغول فعالیت هستم و از کارهای که در دست انجام دارم بحث موسیقی خراسان جنوبی را داریم. در این زمینه پژوهش‌هایی را برای واحد صدا و سیما انجام دادم و بعد دیدم واقعا پرداختن به آن جای کار دارد تا به عنوان کتاب و مجموعه‌ای مستقل منتشر شود. در حال حاضر مشغول کار روی همین پروژه هستم.
با توجه به اینکه خودتان در واحد شعر و موسیقی صدا و سیمای خراسان جنوبی مشغول به کار هستید، از فعالیت‌های اخیر این بخش در زمینه تولیدات موسیقی بگویید.
ضمن اینکه هر کدام از مراکز که در صدا و سیما واحد شعر و موسیقی دارند، باید در طول سال (از لحاظ تعداد تولیدات) به تعهدات مشخصی عمل کنند. قاعدتا ما نیز در طول سال باید موسیقی‌هایی را در ساختارهای مختلف تولید کنیم. تلاش‌مان این است آثار تولیدی هنرمندان بومی، بر مبنای موسیقی استان‌مان باشد. تاکیدمان این است دوستان در تولیداتشان با هر ساختاری که دارد (محلی، تلفیقی، سنتی و حتی پاپ) بیشتر از فرهنگ خودمان استفاده کنند. می‌خواهیم رنگ و بوی آثار تولیدی مشخص باشد و بومی بودن و محلی بودن آن تشخیص داده شود. خودتان می‌دانید که در حال حاضر موسیقی پاپ و آثاری از این دست نسبت به دیگر سبک‌ها اقبال عمومی بیشتری دارد. زمانی که خوانندگان و اهالی موسیقی به مرکز شعر و موسیقی صدا و سیمای خراسان جنوبی مراجعه می‌کنند نیز روی همین موضوعات مهمی که گفتم، تاکید می‌کنیم. البته از سوی سازمان صدا و سیما و مرکز این تاکید وجود دارد. یعنی مرکز شعر و موسیقی خراسان جنوبی، کرمان، گلستان یا کرمانشاه و شهرهای دیگر باید موسیقی‌های تولیدی‌شان بر مبنای موسیقی خودشان باشد. شما حساب کنید فلان خواننده پاپ در تهران نسبت به ما امکانات بیشتری دارند و بودجه‌های بیشتری دریافت می‌کنند. موسیقی ما و شهرهای دیگر اینطور نیست. ما بر اساس داشته‌هایمان کار می‌کنیم. داشته‌های ما کدام‌ها هستند؟ ما فرهنگ غنی و بکری داریم که مملو از ملودی‌ها و مقام‌ها و نواهای زیبا با محتوای خیلی خوب است.
اگر مراکز شعر و موسیقی صدا و سیما موسیقی بومی را اساس کارهای‌شان قرار داده‌اند که خیلی خوب است.
به هرحال باید چنین آثاری تولید شود و وجود این رویه ضروری است. به این واسطه نسل جوان که دنبال موسیقی‌های شادتر و جدیدتر است با موسیقی‌های محلی در ساختار پاپ مواجه خواهد شد. در این صورت است که نسل جوان از موسیقی‌های تلفیقی بر اساس موسیقی نواحی استقبال خواهد کرد.
از مدیران چه انتظاراتی دارید؟
اهالی موسیقی نواحی مختلف کشور بسیار مشتاق هستند که ببیند، آقای وزیر در راستای حمایت از موسیقی نواحی می‌خواهد چه کارهایی انجام دهد. این توقع‌ها در نوع چینش مدیران و هم در نحوه برگزاری جشنواره‌ها با بودجه‌هایی که ارقام آن‌ها مشخص است، وجود دارد. موضوع دیگر حمایت موسیقی در مراکز استان‌هاست. به هرحال موسیقی نواحی اول باید در مراکز استان‌ها مورد حمایت و توجه قرار گیرد تا بعد در جشنواره‌ای نشان داده شود. وزیر قبلی گفته بودند وزارت ارشاد باید با صدا و سیما در جهت حمایت از موسیقی نواحی رقابت کند. همچنین گفته بودند سایتی دارند تا با هنرمندان مستقیما در ارتباط باشند و بتوانند نظرات و پیشنهادات خود را ارائه کنند. من هم به سایت وارد شدم و پیشنهاد خودم را مطرح کردم، اما تا امروز پاسخی دریافت نکرده‌ام.
آیا ناگفته‌ای باقی مانده؟
خیر. گفتنی‌ها گفته شد و بابت توجه شما و رسانه‌تان به موسیقی نواحی و رویدادهایی در این رابطه از شما ممنونم.
