آپارتمان ۱۴ طبقه، باغ بام و عایق رطوبتی در قرن پنجم هجری

«ابومُعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قُبادیانی مَروزی» معروف به «ناصر خسرو»، دانشمند، مؤلف و جهانگرد مسلمان، شیعه و ایرانیِ قرن پنجم هجری است. سفر هفت‌ساله و پُربار او از سال ۴۳۷ ق. از «مَرو» به قصد زیارت خانه خدا آغاز شد. او طی این سفر طولانی و معنوی به شهرها و مکان‌های بسیاری چون «مَیّافارِقین»، «اُسیوط»، «حَیفا»، «عَسقَلان»، «قیروان»، «طَرابُلُس»، «مکه»، «مدینه» و… مسافرت نمود. ناصر خسرو، شرح سفر، ماوقع، دیده‌ها و شنیده‌هایش را در یک کتاب مدون نمود که امروزه یک سند تاریخی، فرهنگی و اجتماعی با ارزش به شمار می‌رود. این جهانگرد نامی، عاقبت در سال ۴۸۱ ق. دیده در نقاب خاک فرو بست. یکی از نکات جالب و درخور عنایت که در سفرنامۀ فارسی او آمده، «آپارتمان ۱۴ طبقه»، در «مصر» آن روزگار است.

ناصر خسرو در این مورد چنین گزارش داده است:

«... و چون از دور شهر "مصر" را نِگَه کنند، پندارند کوهی است و [این در حالی است که آن ها] خانه‌هایی هست که چهارده طبقه از بالای یکدیگر [برافراشته شده] است و [نیز] خانه‌هایی هفت طبقه [آنجا وجود دارد]

و از ثِقات (افراد مورد اعتماد آن جا) شنیدم که شخصی بر بام هفت طبقه، باغچه‌ای کرده (ساخته) بود و گوساله‌ای آنجا بُرده و پَرورده تا بزرگ شده بود و آن جا دولابی (چرخ چاهی) ساخته [بود] که این گاو [آن را] می‌گردانید و [به وسیله آن] آب از چاه بر می‌کشید و بر آن بام، درخت‌های «نارنج» و «ترنج» و «موز» و غیره کِشته و همه در بار آمده (میوه داده بودند) و گل و "سِپَرغَم‌ها" (گیاهان خوشبو و معطر) [از] همه نوع کِشته [بود].» [۱]

باید گفت که این گزارش از ناصر خسرو، بسیار عجیب و در عین حال قابل تأمل و توجه است زیرا حدود هزار سال پیش بلکه بیشتر در مصر، آپارتمان‌های ۱۴ طبقه و ۷ طبقه وجود داشته است و این امر نشانگر این مطلب است که چه مقدار هنر معماری و مهندسی سازه در بین مسلمانان در آن قرون پیشرفته بوده است.

جالب است که بدانید اخیراً در غرب (اروپا و آمریکا) باب شده که بر فراز بام آپارتمان‌ها و آسمان‌خراش‌ها، باغ‌ها یا باغچه‌هایی ایجاد می‌کنند در حالی که طبق خبر ناصر خسرو حدود هزار سال پیش این فن و هنر در معماری مسلمان‌ها به کار می‌رفته است. بی‌شک آن باغ بام‌ها (Roof garden) عایق‌های رطوبتی نیز طلب می‌کردند و در می‌یابیم مسلمان‌ها در آن دوران عایق‌های رطوبتی خاصی برای‌عدم نفوذ رطوبت و نَم از پشت بام به پیکرۀ ساختمان هم ابداع کرده بودند.

به هر روی این گزارشْ مطلب فوق‌العاده‌ای است و گوشه‌ای از پیشرفت مسلمانان در معماری و تاریخچۀ کهن آپارتمان، باغ بام و عایق رطوبتی را برای ما بازگو می‌کند.

پی‌نوشت:

[۱] قبادیانی مروزی، ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق.)، سفرنامه، انتشارات زوار، تهران، چاپ هفتم، ص ۸۹.