همایش «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته های زیگورات»
چغازنبیل همچنان ظرفیت پژوهشی برای روشن شدن نقطه‌های تاریک ایلامیان را دارد/ چغازنبیل میراث جهانی که کمتر شناخته شده
«میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته‌های زیگورات» و ظرفیت‌های پنهان آن در یک همایش معرفی شد.
به گزارش ایلنا، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه با همکاری مجله گیلگمش و خانه اندیشمندان علوم انسانی در نشستی که جمعی از فعالان گردشگری و میراث فرهنگی حضور داشتند، به معرفی «میراث جهانی چغازنبیل؛ ناگفته‌های زیگورات» پرداختند و از ظرفیت‌های پنهان آن و همچنین کم‌توجهی‌ها و کم‌لطفی‌ها به تاریخ نخستین اثر تاریخی ایران که در یونسکو ثبت جهانی شد، سخن گفتند. همچنین این نشست بهانه‌ای برای معرفی کتاب «بارقه کائنات: نگاهی بر میراث جهانی چغازنبیل» تالیف کامیار عبدی، باستان‌شناس بود.
کامیار عبدی (باستان‌شناس) گفت: مشکلی در تاریخ‌نگاری ایران باستان وجود دارد و به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی مربوط میشود. ایرانیان تا دوره ناصر الدین شاه اطلاعات چندانی درباره ایران نداشتند. حتی حاکمان آن دوره هم بیشتر کیانیان و پیشدادیان که اساطیر ایران باستان بودند را نیای خود عنوان می‌کردند. از نیمه دوره ناصرالدین شاه ایران‌شناسی رواج پیدا می‌کنند و پای باستان شناسان در شوش باز میشود. حتی اطلاعات با ارزشی بر اساس منابع بین النهرینی درباره ایران منتشر میشود. کتاب‌های زیادی درباره ایران باستان منتشر میشود و افراد تحصیل کرده که در ایران فعالیت داشتند به مرور با دوره‌های تاریخی ایران آشنا می‌شوند. در نتیجه همین مطالعات بود که افراد تحصیل کرده متوجه وجود تمدن ایلامی که پیش از هخامنشیان زیست داشتند می‌شوند. اما چرا در انجمن مفاخر ملی و در اوایل دوره پهلوی اول، با اینکه از تمدن ایلامی اطلاع داشتند اما چرا بر آغاز تاریخ از دوره هخامنشی اصرار داشتند چون از شاخصه‌های مهمی همچون کوروش پادشاه هخامنشی که شناخته شده و محبوب بود را پیش روی خود قرار می‌دهند. البته یک اشاره گذرا هم به وجود یک سری از اقوام «ماد» و «ایلامی» که در پیش از هخامنشیان زیست داشتند می‌کنند.
او ادامه داد: در نتیجه کم توجهی و کمبود محتوا و رمزگشایی نکردن از منابع، گاهی شاهد یک سری اظهازنظرهای پیش و پا افتاده در خصوص تصاحب مفاخر ملی و مصادره گوشه‌هایی از تاریخ ایران توسط کشورهای همسایه هستیم که ضمن تاکید بر کوشش تک تک ماها که باید از جان و دل برای نگاهبانی از تاریخ ایران کوشش کنیم، دولت نیز باید با استفاده از دیپلماسی فرهنگی خود، از هویت ملی و فرهنگی ایران حمایت کند.
عبدی خاطرنشان کرد: به دلیل اینکه تاریخ دوره ایلامی اینقدر ناشناخنه نماند سخن گفتن درباره ایلامیان را در سطح دانشگاه و مکان‌های تخصصی فرهنگی را مطرح کردم تا افراد مختلف با دوره درخشان ایلامی بیشتر آشنا شوند. به همین خاطر کتاب «بارقه کائنات: نگاهی بر میراث جهانی چغازنبیل» را نوشتم. چغازنبیل با شکوه‌ترین اثر ایلامی است و از نظر فرهنگی و باستان‌شناسی اهمیت دارد. چغازنبیل تنها پنجره رو به مذهب ایلامیان محسوب میشود. چغازنبیل همچنان ظرفیت پژوهشی برای روشن شدن نقطه‌های تاریک را دارد و تحقیق درباره چغازنبیل به گسترش دانش ما درباره ایلامیان کمک می کرد.
عاطفه رشنویی (مدیر پایگاه جهانی چغازنبیل) نیز گفت: گلایه دارم، گلایه از اینکه چرا هیچیک از متولیان دولتی در این برنامه حضور نداشتند تا بشنوند فعالان خوزستان درباره چغازنبیل اولین اثر میراث جهانی چه درخواست‌هایی دارند. فقط امیدوارم امیدوارم که چشمان من، مدیران را در این سالن ندیده باشد و آنها آمده باشند.
او تاکید کرد: چغازنبیل به عنوان میراث جهانی بر خلاف میراث جهانی دیگر کشورمان کمترین بازدیدکننده را دارد چون کمتر شناخته شده است. این درحالی است که آنقدر چغازنبیل راز سر به مهر دارد که اگر امروز شروع به کار کردن کنیم شاید صد سال آینده بتوانیم پاسخ برخی از سوالات را بدهیم. این اثر را به عنوان فخر آجری جهان می‌دانند. من چند سال پیش که همکاری خودم را با این مجموعه آغاز کردم هر روز دقت می‌کردیم ببینیم چند نفر به سایت میراث چغازنبیل سر زده‌اند امروز هنوز هم این کار را می‌کنیم و می‌بینیم کم بازدیدترین سایت جهانی ایران است. چون هنوز نتوانسته‌ایم برای جامعه ذی نفعان کسب علمی و اقتصادی به وجود بیاوریم و اینها را به خوبی معرفی کنیم. همه کمبودها موجب شده تا نتوانیم برای آن کاری کنیم. این میراث برای همه است و همه حق دارند از آن منتفع شوند.
به گفته رشنویی، حلقه مفقوده ما در گردشگری به خصوص در خوزستان این است که به اندیشه مدیریت مقصد نرسیده‌ایم هیچ وقت در کنار این میراث جهانی به فکر تفریحات مردم و محتوای دیجیتال یا غیره نبودیم تا گردشگری که ۲۵ کیلومتر باید از جاده بپیچد تا به چغازنبیل برسد، از این تغییر مسیر خوشحال باشد. ۶۴۰ هکتار عرصه خشت و گل داریم که همه آن میراث هست. باید دست به دست هم برای ارتقای آگاهی عمومی دهیم. در نظر داریم تا در چغازنبیل برنامه از غروب تا طلوع را اجرا کنیم و امیدواریم با ایجاد زیرساخت‌های بازدید در شب، بتوانیم تا ۴۵ روز آینده آن را اجرایی کنیم.
مجتبی گهستونی (فعال میراث‌فرهنگی) نیز گفت: چغازنبیل تنها یک ساختمان نیست بلکه بهشت محیط زیستی اطرافش دارد. تنها میراث‌فرهنگی در محدوده شهرستان شوش نبود که موجب نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در شوش شد. بلکه میراث طبیعی این کهن شهر و به خصوص ظرفیت‌های نهفته در آن موجب شد تا نخستین اداره محیط زیست خوزستان هم در شوش شکل بگیرد.
او ادامه داد: خوزستان ظرفیت فوق العاده ای در جذب گردشگر هدفمند برای تحقیق و پژوهش و تولید محتوا بر روی جلوه های طبیعی پیرامون چغازنبیل دارد. به همین دلیل منطقه حفاظت شده کرخه از سال 1349 در مجموعه مناطق چهار گانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران قرار گرفت. ذخایر ارزشمند جنگل ملی کرخه، در زمره مهمترین میراث طبیعی پیرامون مثلت جهانی قرار میگیرند.
به گفته گهستونی، پارک ملی کرخه - منطقه حفاظت شده کرخه در غرب شوش قرار گرفته است. برخی از گونه‌های گیاهی این منطقه گز پده سریم، جاز، بید، لگجی، استبرق، مرغ، شبدر و جامعه غالب پوشش جنگلی را گیاه گز تشکیل می‌دهد و برخی از گونه‌های جانوری این منطقه گوزن زرد ایرانی، رودک عسل خوار، گرگ، گربه جنگلی، گراز، گربه وحشی، اردک مرمری، حواصیل زرد، لیکو خوزی، لیکو معمولی، میوه خور و... هستند. از گونه‌های خزنده منطقه حفاظت شده کرخه می‌توان به لاک پشت برکه‌ای، لاک پشت فراتی، مار آبی، گرزه مار، مار جعفری و... اشاره کرد.
او تصریح کرد: منبع آبی منطقه رودخانه کرخه است که از وسط جنگل جریان دارد البته نهرها و زهاب‌های اطراف نیز جز منابع آبی منطقه به شمار می‌روند. وابستگی گاومیش به آب رودخانه و استفاده از جنگل برای تعلیف گاومیش و گاو، مردم بومی را وابسته به این منطقه نموده است، به طوری که بخش عمده‌ای از درآمد اهالی از طریق بهره‌برداری از این منطقه به صورت مستقیم و غیر مستقیم به دست می‌آید. نکته مهم اینکه تا دهه 30 شمسی دسته‌های 3 تا 5 تایی شیر ایرانی در این منطقه زندگی می‌کردند. از سویی دیگر میراث طبیعی پیرامون چغازنبیل رخش خوزستان محسوب می شوند.
او یادآور شد: پارک ملی، پناهگاه و منطقه حفاظت شده دز، همچنین جنگل‌های دز با طول حدود 150 کیلومتر از سردار آباد – دزفول شروع و در امتداد رودخانه دز بطرف جنوب تا عنافچه نزدیک اهواز امتداد دارد. مساحت منطقه حدود 17533 هکتار می‌باشد. از این مقدار، مساحت پارک ملی 4100 هکتار است. جنگل‌های یاد شده تنها باقیمانده جنگل‌های نیمه گرمسیری در کشور ایران است که در نوع خود بی‌نظیر هستند. درختان «پده» و «گز» و درختچه‌های «سریم»، «جاز»، «تمشک»، «استبرق»، «کهورک» و «لگجی»، «یونجه» و «گرامینه» بخشی از تنوع گیاهی منطقه محسوب می شوند. جنگل دز زیستگاه اصلی جانوران زیادی در جلگه خوزستان است که مهمترین آنها گوزن «زرد ایرانی» است که از گونه‌های نادر ایران و جهان به بشمار می‌رود. آیا ساکنان شهر دوراونتاش، گوزن را می‌شناختند؟ گوزن زرد ایرانی پستانداری از خانواده گوزن است. گمان می‌رفت که نسل گوزن زرد ایرانی منقرض شده است تا این که در دهه ۱۹۵۰ گله‌ای از آن در خوزستان کشف شد. اینک گله‌هایی از گوزن زرد ایرانی به زادگاه نخستین خود در زیستگاه‌های پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه و پارک ملی و منطقه حفاظت شده دز، تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان بازگشته‌اند. علاوه بر آن گونه‌های جانوری با ارزش نظیر انواع پرندگان شامل «بلبل خرما»، «لیکو»، «دوراج» و... در منطقه زندگی می‌کنند. از پستانداران با اهمیت منطقه «رودک عسل‌خوار» و «گربه جنگلی» را می‌توان نام برد.
این فعال میراث‌فرهنگی اذعان داشت: خوزستان به علت دارا بودن ویژگی‌های آب و هوایی، از دیرباز تاکنون، مسکن ایل‌ها و طایفه‌های گوناگون بوده است. در گسترده جغرافیایی پیرامون چغازنبیل هم، اقوام گوناگون در طی قرون و اعصار به ایفای نقش پرداخته‌اند. طبیعت پیرامون چغازنبیل در نوع کوچ‌گردی و حتی یکجانشینی تاثیرگذار بوده و شیوه‌ای از زندگی را از دیرباز به وجود آورده است که در رابطه با اقلیم و منطبق بر آن، همسازی دارد. این اجتماع غالباً با فعالیت‌های کشاورزی و دامداری و روابط بسیار نزدیک خانوادگی مشخص میشود. روابط شخصی میان اعضای این جامعه بسیار نیرومند است و الگوهای رفتاری سنتی بر این روابط حاکم می‌باشد. شیوه زندگی مردم عموماً غیر رسمی است و آداب و رسوم به ندرت دگرگون می‌شوند. در این جامعه خانواده نهاد کانونی است که در روستاها و سایر نشیمن گاههای چغازنبیل سکونت داشتند.
آرش نورآقایی (پژوهشگر گردشگری و مدیرمسئول مجله تخصصی گیلگمش) نیز گفت: اگر درباره تاریخ خشت و آجر دنیا صحبت کنیم چغازنبیل حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، اثری که با قدمت ۳۲۰۰ ساله خود، چکیده تاریخ است. در تولید محتوا لکنت داریم. هرچند ایران ۲۵ سال اثری را در یونسکو ثبت نکرد، اما حالا هم رتبه خوبی دارد و در جایگاه دهم ایستاده است، که البته بعضی‌ها این گزاره را با رتبه دهم گردشگری ایران اشتباه میگیرند، درحالی که چنین برداشتی اشتباه است. از سویی، تمام این آثاری که ثبت جهانی شده‌اند، هنوز منبع گردشگری هستند و به جاذبه گردشگری تبدیل نشده‌اند.
او تصریح کرد: تولید محتوا صرفا به خاطر گردشگری نیست، بلکه بخشی از آن به خاطر نداشتن گفتمان در دنیاست، ما بلد نیستیم خودمان را در دنیا معرفی کنیم. در سطح‌بندی‌ها و رده‌بندی‌های جهانی از هیچ اسطوره ایرانی صحبت نمی‌شود و همین مسایل است که اهمیت تولید محتوا را بیشتر می‌کند.چغازنبیل اثر بسیار مهم ایران است، پایداری آن، مثل بیانیه سیاسی است. این بنا در زمان خود، یعنی ۳۲۰۰ سال پیش ۵۲ متر بوده است، درحالی که بلندترین ساختمان در دوره صفوی شمس‌العماره (در کاخ گلستان) بوده است. آندره گدار چغازنبیل را جادوی آجرکاری ایرانی می‌داند. حال برای اینکه چنین مکان پراهمیتی به مقصد گردشگری تبدیل شود، به تولید محتوایی متناسب با آن نیاز دارد.
به گفته نورآقایی، یکی از محتواهایی که درباره چغازنبیل باید تولید شود «مالتی کالچرال» است. با خودتان فکر کنید چرا تیم بارسلونا مهم است؟ حتما که به خاطر ستاره‌هایش نیست، این باشگاه فوتبال این نکته را مدنظر قرار داده است که حتما از همه فرهنگ‌ها در باشگاه خود داشته باشد و بارسلونا خود را فراتر از اسپانیا می‌داند. همیشه این سوال را دارم چرا جاده ابریشم از بین تمام راه‌ها در دنیا مطرح‌تر است؟ چون مالتی کالچرال است و این نکته مهمی است که در تولید محتوا باید به آن توجه کنیم.
او خاطرنشان کرد: حل مناقشات موضوع دیگری است که باید به آن توجه کنیم. تا درباره آن کتاب تولید نشود و کتاب نوشته نشود حل نمی‌شود. به خاطره جمعی خود رجوع کنید درباره آثار جهانی ایران چقدر کتاب تولید شده است؟ نه اینکه نباشد، کتاب‌های عامه‌فهم منظور است. سهم کویرهای ایران که بخش‌هایی از آن هم ثبت جهانی شده است، فقط ۵ کتاب است؛ کویرهایی که عبور از آنها مهمترین کار «سون هدین» ـ کاوشگر، جغرافیدان و سفرنامه‌نویس سوئدی ـ بوده است. یا درباره باغ ایرانی چقدر کتاب تولید شده است؟
محمد یاری نیز گفت: در مرکز شهر، بزرگترین معبد که همان زیگورات است، قرار دارد. زیگورات چغازنبیل در دو مرحله ساخته شده است. در مرحله اول فقط یک حیاط مربع با اتاق‌هایی در اطراف حیاط بوده است. ورودی این اتاق‌ها به حیاط مرکزی باز می‌شدند. در مرحله دوم، ورودیهای اتاق‌ها را مسدود کردند و طبقات دوم، سوم و چهارم را به صورت حجمهای تو پر خشتی از کف حیاط مرکزی ساختند. پی هر سه این طبقات بر حیاط مرکزی قرار دارند. راه دسترسی به اتاق‌هایی که قبلا ورودی آن از حیاط مرکزی بود، نیز از سقف طبقه اول و با کمک پلکان بوده است. بر روی طبقه چهارم نیز، معبد اعلی را ساختند. احتمالا زیگورات در زمان رونق شهر، حدود 52 متر ارتفاع داشته که متاسفانه امروز فقط دو طبقه و نیم از آن به ارتفاع 25 متر از سطح زمین باقی مانده است.
تو تصریح کرد: خلق تصاویر پانوراما که دارای نمایش جذاب و واقعی از سایتهای باستانی است. یک نوع مستندسازی علمی و دقیق محسوب می شود. پایگاه جهانی چغازنبیل در همین راستا با دیجیتالی کردن نمایشها و ایجاد محتوای های گرافیکی در تلاش است دسترسی آسان و رایگان را به همه علاقمندان به این مجموعه تاریخی فراهم نماید. در پروژه بازدید مجازی پایگاه جهانی چغازنبیل شرکت میراث آرکا با استفاده از ابزارهای دیجیتالی تمامی فضاهای شهر باستانی دورانتاش را به صورت پانوراما عکاسی و در نهایت سامانه بازدید مجازی این پایگاه را تهیه کرده است.
او افزود: در این سامانه بازدیدکننده می تواند به صورت مجازی به واقعیت موجود در این محوطه پی ببرد. علاوه بر این باستان شناسان و پژوهشگران با چنین راهکارهایی، میتوانند در آینده بدون حضور در سایت، تمام نقاط محوطه را با جزئیات دقیق و سه بعدی مشاهده نمایند و تحلیلهای خود را با کمک این تصاویر به خوبی انجام دهند. خلق تصاویر پانوراما که دارای نمایش جذاب و واقعی از سایتهای باستانی است. یک نوع مستندسازی علمی و دقیق محسوب میشود. از مهمترین ویژگی‌های این روش، می توان کیفیت بالا و مشاهده دقیق را برشمرد که به همین علت بازدیدکننده می تواند جزییات فضاها را مشاهده نماید و با استفاده حرکت چرخشی 360 درجۀ آن، به خوبی با ویژگی های محوطه ها آشنا شوند.
