فعال بودن ۸۰ درصد رشته‌های مصوب بین‌المللی صنایع دستی در ایران / لزوم ایجاد معماری مجدد زیست بوم صنایع دستی ایران

به گزارش خبرنگار ایلنا، برنامه‌های گرامیداشت هفته صنایع دستی از امروز چهارشنبه ۱۷ خرداد آغاز می‌شود همچنین قرار است روز شنبه ۲۰ خرداد، مراسم روز جهانی صنایع‌دستی در اصفهان برگزار شود. 

صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه‌ی پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب و سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد. 

تعریف صنایع دستی از دید یونسکو به این شرح است: محصولاتی که توسط هنرصنعتگران ساخته می‌شوند که یا کاملا با دست، یا به کمک ابزار دستی و با حتی ابزار مکانیکی تولید می‌شوند تا زمانی که مشارکت دستی خود هنرمند همچنان اساسی‌ترین مولفه محصول نهایی باشد. 

ماهیت خاص محصولات صنایع دستی ناشی از ویژگی‌هایی متمایز آن از جمله خصیصه‌های کاربردی، زیبایی شناختی، هنری، خلاق، فرهنگی، تزیینی، مذهبی، نمادین به لحاظ اجتماعی و برجسته بودن است. 

در این میان بر اساس ماده ۱ اساسنامه سازمان صنایع دستی ایران مصوب هیات وزیران مورخ ۲۴/۱۲/۱۳۸۳، صنایع دستی مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی ایران شامل آبگینه، بافته‌ها و نساجی سنتی، بافته‌های داری (به استثنای فرش دستباف)، پوشاک سنتی، آثار چرمی و کاغذی، چاپ‌های سنتی، سفال و سرامیک، هنرهای چوبی و حصیری، رودوزی‌های سنتی، هنرهای فلزی و هنرهای سنگی است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی ایرانی و بهره‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس و بومی به کمک دست و ابزار مورد نیاز و با کاربری در زندگی فردی و جمعی تولید شده و ریشه در تاریخ ایران زمین دارد. 

بر اساس گفته‌های مریم جلالی (معاون صنایع دستی وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) تاکنون در این معاونت ۲۹۹ رشته از ۴۰۰ رشته صنایع دستی بین‌المللی، مصوب و دارای نشان هنری شده است که به نوعی می‌توان گفت ۸۰ درصد از رشته‌های صنایع دستی بین‌المللی شامل رشته‌های ۱۸گانه از جمله نساجی سنتی، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، هنرهای سنتی وابسته به معماری، کاشی سنتی، سفال و سرامیک، صنایع دستی چرمی، صنایع دستی فلزی، صنایع دستی دریایی، صنایع دستی استخوانی، صنایع دستی سنتی، رودوزی‌های سنتی، پیشه‌های وابسته به صنایع دستی، سازهای سنتی، آبگینه، صنایع دستی کاغذی، میناکاری، طراحی و نقاشی سنتی، صنایع دستی چوبی و حصیری در ایران فعال هستند. 

در این میان انجام ثبت‌های ملی و بین‌المللی در حوزه صنایع دستی نیز یکی از فعالیت‌هایی است که در این حوزه برای معرفی و البته احیای صنایع دستی و آنچه رو به فراموشی است انجام می‌شود. جلالی در این باره گفت: تاکنون در حوزه ثبت‌های ملی شاهد ثبت ۴۵ شهر، ۲۲ روستا و ۵۸۵۶ مهر اصالت بوده‌ایم و در بخش بین‌المللی نیز ۱۱ شهر جهانی، ۳ روستای جهانی و ۳۸۵ مهر اصالت بین‌اللی را ثبت کرده‌ایم که شهر اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی و تبریز به عنوان فرش جهانی فرش دستباف، شهر لالجین به عنوان شهر جهانی سفال و مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها، روستای کلپورگان به عنوان روستای جهانی سفال، سیرجان شهر جهانی گلیم (شیریکی پیچ) و مریوان به عنوان شهر جهانی کلاش (گیوه کردی)، میبد یزد به عنوان شهر جهانی زیلو، آباده فارس به عنوان شهر جهانی منبت و خراشاد خراسان جنوبی به عنوان روستای جهانی تَو بافی (حوله بافی) در شورای جهانی صنایع دستی ثبت شدند. شیراز نیز پس از اصفهان به عنوان دومین شهر جهانی صنایع دستی، زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله و ملایر به عنوان شهر جهانی مبل و منبت و قاسم آباد از استان گیلان به عنوان روستای جهانی چادر شب‌بافی در فهرست جهانی قرار گرفته‌اند. 

به گفته معاون صنایع دستی کشور، تاکنون حدود ۴۷۹۶۶۵ مجوز صادر شده است که از این میان ۱۳۲۰۰۰ مشاغل خانگی و ۳۸۷۹۵۵ کارگاه انفرادی و ۲۸۵۸۱ کارگاه گروهی دیده می‌شود. با این وجود تعداد اشتغال ایجاد شده در حوزه صنایع دستی از محل صدور مجوز تا آبان ۱۴۰۱ در حدود ۵۱۸۴۳ بوده و تا سال ۱۴۰۱ نیز حدود ۳۶۲۵۳ نفر از هنرمندان صنایع دستی توسط تامین اجتماعی بیمه شده‌اند. در این میان، سهم زنان از اشتغال در صنایع دستی ۳۵۰ هزار نفر یعنی ۷۰ درصد این جامعه را در بر می‌گیرد و سهم اشتغال مشاغال خانگی از کل اشتغال ایجاد شده در تولید صنایع دستی ۱۳ درصد است. 

جلالی با اشار به آنکه با وجود ظرفیت بسیار زیاد حوزه صنایع دستی در تولید، اشتغال و صادرات درواقع سهم ایران از کل حجم بازار صنایع دستی دنیا فقط ۰.۰۵ درصد است، ادامه داد: سهم صنایع دستی (+فرش) از تولید ناخالص داخلی ۲ درصد و سهم صنایع دستی از کل حجم صادرات ایران ۰.۶ درصد است. این درحالی است که سهم شاغلین صنایع دستی از کل شاغلین اقتصاد کشور ۲ درصد است. 

معاون صنایع دستی در ادامه به تاکیداتی که اسناد بالادستی به این حوزه دارند اشاره داشت و ادامه داد: هرچند در سیاست‌های ابلاغی برنامه هفتم توسعه بند ۱۷ به توسعه صنعت گردشگری و ترویج صنایع دستی اختصاص یافته اما از ۲۶ بند سیاست‌های ابلاغی تنها یک بند در ارتباط موضوعی مستقیم با اهداف و وظایف معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی است. بندهای ۵.۹، ۱۰.۱۴، ۱۵.۱۹، ۲۱ و ۲۲ به طور غیر مستقیم با اهداف و وظایف معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی مرتبط است. 

او با اشاره به ماموریت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در بخش صنایع دستی گفت: این وزارتخانه به عنوان عالی‌ترین مرجع حوزه رسالت خود را در بخش صنایع دستی، توسعه کمی و بهبود کیفی صنایع دستی، برای ارتقای بازار صنایع دستی بارویکرد اقتصاد مقاومتی می‌داند. در این میان افق چشم‌انداز این حوزه در سال ۱۴۱۱ رسیدن به ۵ درصد سهم صنایع دستی از تولید ناخالص GPD، ۲ میلیارد دلار صادرات به انضمام زیورآلات سنتی و ایجاد ۲ میلیون شغل در حوزه صنایع دستی است. 

جلالی همچنین از تحلیل و بررسی صنایع دستی سخن گفت و تصریح کرد: توجه به اقتصاد خلاق را مد نظر داریم هرچند که یک مفهوم در حال تکمیل است و بر مالکیت معنوی، دانش و فناوری استوار است. صنایع خلاق نیز رگ حیاط اقتصاد خلاق است به ویژه زمانی که میراث‌فرهنگی منحصر به فرد محلی بهره می‌برد، می‌تواند اهرف بزرگی برای ایجاد شغل، ادغام جمعیت‌های آسیب‌پذیر و ترویج توسعه پایدار در منطقه باشد. توسعه کسب و کار صنایع دستی و هنرهای سنتی نیز مد نظر است چراکه تجارت الکترونیک یکی از ابزارهایی است که می‌تواند، از رشد فعالیت‌های صنایع دستی حمایت کند. ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های اقتصاد دیجیتال، به کارآفرینان و دست اندرکاران صنایع دستی، فرصت‌های جدیدی برای ترویج و توسعه کسب و کارشان، در اختیار آن‌ها می‌گذارد. خلاقیت و نوآوری در صنایع دستی و هنرهای سنتی نیز، با توجه به آنکه نوآوری یک استراتژی ضروری برای تولیدکنندگان صنایع دستی است که منجر به رقابت می‌شود و بقا در بازار، افزایش ارزش محصول فروش و سود و همچنین افزایش اشتغال و رضایت شغلی را به همراه دارد، مد نظر قرار گرفته چراکه بازار مصرف صنایع دستی اشباع شده و نیازمند خلق بازارهای بزرگ جدید در دنیاست. تنها راه پیشرفت تولید ملی، ایجاد درآمد ارزی است. 

او با تحلیل بازار صنایع دستی و با اشاره به عوامل رشد بازار صنایع دستی جهان در سال‌های اخیر، گفت: ظهور خرده فروشی آنلاین و گسترش کانال‌های مختلف تجارت الکترونیک و در نتیجه دسترسی آسان‌تر به صنایع دستی برای مصرف‌کنندگان، تغییر و جایگزینی طراحی‌های صنایع دستی از قومی به مدرن به همراه تقاضای شدید ادارات، بیمارستان‌ها و هتل‌ها و…، رشد سفر و گردشگری که فرصتی برای صنعتگران و تولیدکنندگان صنایع دستی محلی ایجاد می‌کند تا بتوانند محصول خود را به کالای قابل عرضه تبدیل کندن و به گردشگران بفروشند. سرمایه‌گذاری کم و نیاز به انرژی کمتر در مقایسه با محصولات ماشینی که مستلزم استفاده از برق و سوخت‌های مختلف دیگر هستند و در نتیجه شکوفایی این صنعت به ویژه در مناطق در حال توسعه مانند هند، چین و افغانستان از جمله اتفاقاتی است که در بازار جهانی صنایع دستی شاهد هستیم. از نظر منطقه‌ای نیز آمریکای شمالی تسلط آشکاری در بازار دارد چراکه مصرف‌کنندگان در این منطقه، مایلند به طور قابل توجهی برای صنایع دستی، از جمله جواهرات دست ساز، پوشاک و لوازم خانگی دست ساز هزینه کنند. 

او با آنالیز SWTO بر بازار صنایع دستی گفت: هزینه بالای نیروی انسانی، زمان طولانی تولید و کانال‌های توزیع محدود از جمله نقاط ضعف این حوزه است، همچنین تقاضای بالا برای کالاهای صنایع دستی وجود دارد و محصولات سنتی و منحصر به فرد تولید می‌شود و کالاهای شخصی‌سازی شده داریم که نقاط قوت است. با این وجود تهدیدهایی نیز وجود داردکه از آنجمله می‌توان به رقابت با کالاهای تولید انبوه (کارخانه‌ای)، نوسان قیمت در مواد اولیه و نیروی انسانی و تغییر در ترندهای فشن و مد اشاره داشت. با این وجود فرصت‌هایی نیز وجود دارد که از جمله آن‌ها افزایش در دسترس بودن از طریق بازارهای آنلاین، رشد تقاضا از طریق گردشگران، در حال گسترش بودن بازارهای محلی جهانی است. 

معاون صنایع دستی کشور همچنین بر لزوم ایجاد معماری مجدد زیست بوم صنایع دستی ایران در جهت دستیابی به اهداف و فعالیت‌های پیش رو تاکید کرد و گفت: برای تحقق این مهم، سه اصل سازمان، محصول و هنرمند دخیل هستند و برای افزایش تسهیل‌گری و کاهش تنظیم‌گری باید نوآری در محصول، گفتمان‌سازی در سازمان و خدمات دهی به مشتری را مد نظر قرار دهیم.