در نشست «مدار اعتراض» مطرح شد:
جامعه‌پذیری سیاسی را می‌توان فرآیند مستمر یادگیری دانست/ مردم، ستون فقرات جامعه دینی/ اعتراض بر مدار ادراک عدالت/ زن، زندگی، آزادی؛ شعاری برگرفته از آموزه‌های معنویت ساختارشکن
اعضای هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در نشست «مدار اعتراض» به آموزه‌های اسلامی درخصوص مفاهیم اعتراض و توجه به خواست مردم اشاره داشتند و از این مهم سخن به میان آوردند که ستون فقرات جامعه دینی و قرآنی، مردم هستند. عدالت این است که هر چیزی را در جای خود قرار دهیم و این امر زمانی محقق می‌شود.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین سید علی اکبر حسینی رامندی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) در نشست علمی با عنوان «مدار اعتراض» که با همکاری مشترک پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، مرکز همکاری‌های علمی و بین الملل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و همچنین روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، به تشریح موضوع «اعتراض در آموزه‌های قرآن» پرداخت و گفت: به طور طبیعی بسیاری از اصطلاحات رایج در ادبیات سیاسی امروز به طور صریح و مستقیم در قرآن کریم وجود ندارد اما کلیات آن ها، پیش نیازها، آسیب‌ها و تهدیدها و همچنین حد و مرز و شیوه مدیریت آن‌ها در قرآن آمده است.
وی افزود: باید دانست که مفهوم اعتراض در قرآن محدوده و جایگاهی دارد؛ اگر ما حقوق انسانی را که در قرآن کریم موج می‌زند دنبال کنیم، به این می‌رسیم که طرح‌های مختلف را بشنویم و بهترین آن‌ها را برگزینیم. طبیعتاً این مسیر که با تنازعاتی هم همراه است، بدون سختی، بدون اعتراض و بدون شورش‌های اجتماعی نیست. نوع نگرش قرآن به انسان و آزادی او اعتراض مدنی را هم در خود دارد و ما نباید اعتراضات را نادیده بگیریم. آنچه قرآن کریم از ما می‌خواهد شنیدن اعتراضات و دادن پاسخ صحیح به آن هاست.
حجت الاسلام والمسلمین حسینی رامندی خاطرنشان کرد: در آموزه‌های اسلامی ستون فقرات جامعه دینی و قرآنی، مردم هستند. عدالت این است که هر چیزی را در جای خود قرار دهیم و این امر زمانی محقق می‌شود که جایگاه مردم در تحقق عدالت را به خوبی بشناسیم.
این قرآن‌پژوه گزاره‌های دینی در تحریک مردم به سمت تحقق عدالت را منجر به احیای کرامت انسانی دانست و گفت: قرآن کریم افرادی را که اقوال مختلف را می‌شنوند و بهترین آن‌ها را بر می‌گزینند، صاحبان خرد معرفی می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کاستی‌های اجتماعی و نابرابری‌ها در جوامع مختلف را مهم برشمرد و تصریح کرد: ما نمی‌توانیم این ضعف‌های اجتماعی وعدم وجود محبت و مهربانی در جامعه را نادیده بگیریم.
وی با اشاره به اینکه ما در مورد حوادث اخیر با تحلیل‌های مختلف و نوعاً متضادی روبرو هستیم، افزود: در این میان لازم است تحلیل‌هایی از منظر قرآنی نیز از سوی اندیشمندان این حوزه ارائه شود.
حجت الاسلام والمسلمین حسینی رامندی در پایان خاطرنشان کرد: مدیریت اغتشاشات بر پایه آموزه‌های قرآنی، شناسایی گسل‌ها و نیازهای جامعه، داشتن سعه صدر و ظرفیت از سوی مسئولین حاکمیتی، بازگشت به قرآن کریم و بازخوانی آموزه‌های آن به عنوان محور حل معضلات فردی و اجتماعی و پایبندی به اخلاق با تمام زوایای آشکار و پنهان آن می‌تواند از مهمترین محورها در مواجهه صحیح و قرآنی با اعتراضات، اغتشاشات و شورش‌های اجتماعی باشد.
جامعه‌پذیری سیاسی و اعتراض
علی اکبری معلم نیز در نشست «مدار اعتراض» به تشریح موضوع «جامعه‌پذیری سیاسی و اعتراض» پرداخت و گفت: تحلیل پدیده‌های اجتماعی و سیاسی از منظرهای مختلفی قابل انجام است. در وهله اول باید دید که چه نسبتی بین جامعه‌پذیری سیاسی و تعارضات اجتماعی است. طبیعتاً اگر جامعه‌پذیری سیاسی به درستی ایجاد شود می‌تواند به ثبات و آرامش اجتماعی منجر شود. جامعه‌پذیری سیاسی را می‌توان فرآیند مستمر یادگیری دانست که طی آن آموزش‌های اجتماعی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: بسیاری از اندیشمندان در تعاریف علمی خود ستیز عمومی نسبت به اقدامات و تصمیم‌های دولت را اعتراض می‌دانند.
وی جامعه‌پذیری سیاسی را از عوامل اصلی شکل گیری فرهنگ عمومی دانست و گفت: خانواده، نهادهای فرهنگی، نهادهای آموزشی، رسانه ها، احزاب سیاسی و دولت با ابزار دیوان سالاری می‌تواند بر سطح جامعه‌پذیری سیاسی تأثیرگذار باشد.
اکبری معلم ماهیت جامعه‌پذیری سیاسی را تدریجی و در طول زمان برشمرد و تصریح کرد: در این فرایند ارزش‌های مد نظر حاکمیت به جامعه القا شده و منجر به این می‌شود که مردم نظام حاکمیتی را از خود دانسته و برای آرمان‌های آن حتی روحیه از خودگذشتگی پیدا کنند.
وی با اشاره به تأکید بر نقاط مشترک به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر میزان جامعه‌پذیری سیاسی افزود: جامعه‌پذیری سیاسی دارای پیامدهایی همچون ساختن فرهنگ و هویت سیاسی، ثبات جامعه و استمرار نظام سیاسی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: به نظر می‌رسد در نظام جمهوری اسلامی ایران در امر جامعه‌پذیری سیاسی علی رغم تلاش‌های خوبی که شده، اما نسبت به تفهیم جامعه نسبت به ارزش‌های مدنظر نظام کم کاری صورت گرفته است.
وی گفت: تبیین حقایق و واقعیت‌های موجود نظام برای نسل جدید و هماهنگی بیشتر فعالیت‌های رسانه‌ها با نیازهای نظام از مسائل مهمی است که باید مورد توجه مسئولین فرهنگی کشور قرار گیرد. پرهیز از نکات اختلافی و پرداختن به اشتراکات اجتماعی یکی دیگر از راهکارها در راستای ارتقای سطح جامعه‌پذیری سیاسی در کشور ماست.
وی با تأکید بر لزوم اشراف بر تبلیغات گروه‌ها و رسانه‌های معاند، اظهار داشت: باید این تبلیغات مورد رصد، واکاوی و پاسخگویی قرار گیرند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان گفت: ایجاد زمینه لازم و فراهم کردن محیطی سالم برای مشارکت مردم در مسائل و رویدادهای سیاسی کشور یکی دیگر از راهکارها برای افزایش جامعه‌پذیری سیاسی در ایران است تا مردم بتوانند به نحو شایسته‌ای در سرنوشت کشور خود ابراز نظر کنند.
اعتراض ممکن است بیشتر از ادراک عدالت ناشی شود تا از عدالت واقعی
حجت الاسلام والمسلمین احمد اولیایی نیز در ادامه این نشست به تشریح موضوع «اعتراض بر مدار ادراک عدالت» پرداخت و گفت: ادراک عدالت اشاره می‌کند به آنچه مردم در مورد عدالت و ظلم در جامعه می‌پندارند؛ یعنی ممکن است در جامعه‌ای عدالت واقعی وجود داشته باشد اما مردم آن بیاندیشند که عدالتی وجود ندارد یا بالعکس.
عضو هیئت علمی گروه مطالعات عدالت اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: به طور کلی ادراک عدالت به پندار مردم برمی گردد و این یک مبحث شناختی بوده و از سوی دستگاه محاسباتی ذهن انسان‌ها شکل می‌گیرد.
وی عدالت اجتماعی را حاصل جمع ادراکات فردی در مورد عدالت دانست و گفت: وفاق اجتماعی، نظم سیاسی و مشارکت سیاسی با ادراک عدالت در جامعه تغییر می‌کند. در منابع دینی ما هم ادراک عدالت دارای اهمیت بالایی می‌باشد. حضرت امیرالمؤمنین (ع) در توصیه به شریح قاضی می‌فرمایند در هنگام قضاوت نگاه خود را به اندازه مساوی به شاکی و متشاکی بینداز. در اینجا آنچه مد نظر امیرالمؤمنین (ع) است ادراک عدالت می‌باشد و الا عدالت واقعی با تغییرات نگاه تغییری نمی‌کند.
وی با اشاره به عوامل ادراک عدالت افزود: این عوامل شامل عوامل معرفتی و غیر معرفتی می‌باشد که از مهمترین عوامل معرفتی می‌توان به جهان بینی فرد اشاره کرد.
این پژوهشگر حوزوی بیان داشت: فهم ما از تعریف عدالت می‌تواند بر ادراک عدالت از سوی ما تأثیر مستقیم داشته باشد. اگر عدالت را برابری بدانیم با آن حالتی که عدالت را بر اساس استحقاق و شایستگی تعریف کنیم به نتایج کاملا متفاوتی در ادراک عدالت از سوی ما منجر می‌شود.
وی گفت: ایدئولوژی‌ها نیز تأثیر مستقیمی بر ادراک عدالت دارد. مثلاً در جامعه‌ای که به تناسخ اعتقاد دارد هرچه ظلم در حق افراد آن شود، این ظلم را به حساب زندگی قبلی خود گذاشته و با آن کنار می‌آیند.
حجت الاسلام والمسلمین اولیایی اظهار کرد: ادراک عدالت گاهی بر اساس شناخت ما از معطی عدالت متفاوت می‌شود. یعنی گاهی ممکن است که ما خواهان اعطا و بسط عدالت از سوی دیگری بوده و خود را بی‌مسئولیت بدانیم. همین رویکرد می‌تواند به ما القا کند که در حقمان بی‌عدالتی شده است.
وی با تأکید بر رسانه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل غیر معرفتب شکل دهنده ادراک عدالت اظهار داشت: رسانه‌ها می‌توانند به مخاطبان خود پنداری را که مد نظر خودشان است القا نمایند. رفاه ذهنی افراد که بر پایه پارامترهایی همچون مناعت طبع یا خساست دچار تغییر می‌شود یکی دیگر از عوامل غیر معرفتی تأثیرگذار بر ادراک عدالت است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: خطاهای تشخیصی افراد نیز یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر ادراک آن‌ها در موضوع عدالت بوده و گاهی افراد تمام موفقیت‌هایی که داشته‌اند را حاصل تلاش‌های شخصی دانسته و تمام شکست‌های زندگی خود را حاصل اقدامات سایر اطرافیان و یا حکومت عصر خود اعلام می‌دارند. این خطاها می‌تواند ادراک فرد از عدالت را تحت الشعاع قرار دهد.
جای تحلیل‌های الهیاتی در بررسی تحولات اخیر کشور خالی است
حجت الاسلام والمسلمین احمد رهدار (مدیرگروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع)) نیز به بررسی «ضرورت تبیین الهیاتی از بحران‌های اجتماعی» پرداخت و گفت: در شورش‌های اجتماعی تحلیلگران از زوایای مختلفی به بررسی آن‌ها می‌پردازند؛ تجربه نشان داده که به تحلیل همه تحلیلگران نیاز است و حتی تحلیل‌هایی که با یکدیگر در تضاد باشند ضرورتا باطل نبوده و هرکدام ممکن است بهره‌ای از حق داشته باشد.
وی افزود: این انتظار از حوزه‌های علمیه نیز وجود دارد که در هنگام بروز بحران‌های اجتماعی و شورش‌ها به ارائه تحلیل از منظر دینی بپردازد. تحلیل معروف حضرت امام راحل (ره) درباره آزادی خرمشهر که فرمودند «خرمشهر را خدا آزاد کرد» از این جنس تحلیل بود.
مدیرگروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع) خاطرنشان کرد: واقعیت این است که بخشی از باورهای اعتقادی ما نصوصی است که می‌تواند درباره بحران‌ها و شورش‌های اجتماعی به صورت آشکارا و ضمنی سویه الهیاتی داشته باشد.
وی جای تحلیل‌های الهیاتی را در حوادث سال‌های اخیر کشور خالی دانست و گفت: تحلیل‌های دینی و الهیاتی به نسبت تحلیل‌ها و تبیین‌های سیاسی و اجتماعی بسیار بسیار کم هستند.
حجت الاسلام والمسلمین رهدار ابتلاها و بلاهای منازل مختلف سیر و سلوک الی الله را متفاوت و در پله‌های بالاتر به شکل دشوارتری برشمرد و تصریح کرد: در فرهنگ عمومی ما هم این موضوع به صورت ضرب المثل در آمده و گفته می‌شود: «نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود» یا «هرکه بامش بیش برفش بیشتر».
وی با اشاره به اثبات منطق تکامل اجتماعی افزود: متأسفانه در موضوع منطق تکامل جمع کمتر از منطق تکامل فرد صحبت شده، اما بسیاری از اندیشمندان معتقدند منطق تکامل جمع نیز همانند منطق تکامل فردی است و می‌توان با همان رهنمودهای تکامل فردی برای این مدل از تکامل نیز برنامه ریزی کرد.
این استاد علوم سیاسی بیان داشت: انقلاب اسلامی ایران تحلیل‌ها و نظریات رایج در عصر خود و در سطح جهان را متحول کرد. برخلاف تقریباً همه جنبش‌های اسلامی در قرن‌های اخیر، افق انقلاب اسلامی چیزی فراتر از سرنگونی یک رژیم در داخل کشور بود و با گفتمان بین المللی و جهانی شکل گرفت. حمایت از تمام جنبش‌های آزادی بخش از محورهای گفتمانی انقلاب اسلامی بوده است.
وی گفت: افق پیش روی انقلاب اسلامی سبب تقابل آن با سایر گفتمان‌ها شد و این امری قابل پیش بینی بود. شورش‌ها و سطوح مواجهه‌ای که به واسطه این تقابل ایجاد می‌شود نیازمند تحلیل از مناظر مختلف است.
حجت الاسلام والمسلمین رهدار در پایان خاطرنشان کرد: در دین ما گفته می‌شود که «بفهم، ایمان می‌آوری» و الهیات ما ریشه در فطرت و عقل بشر دارد. ارائه تحلیل از منظر الهیات اسلامی می‌تواند به نتایج معقول و مناسبی برای جامعه بشری منجر شود.
مردمی بودن، ویژگی اصلی فرد ناصح
همچنین حجت الاسلام والمسلمین رضا اسلامی (عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) در نشست علمی با عنوان «مدار اعتراض» به تشریح موضوع «نقدپذیری در حاکمیت دینی» پرداخت و گفت: نظام‌های حقوقی مختلف، در عین تفاوت، اشتراکاتی نیز با همدیگر دارند. مثلاً همه نظام‌های حقوقی حمایت از کودکان و سالمندان یا نهی از حیوان آزاری و گسترش بهداشت را ارزش می‌دانند. همه نظام‌های حقوقی اعتقاد دارند که هر نظام حقوقی باید از ارزش‌های خودش بتواند دفاع کند. باید دانست که در سطح اجتماعی پلیس مجری آن چیزی است که در نظام حقوقی به عنوان ارزش شناخته شده است.
وی شناخت جایگاه معترض، ماده اعتراضی و سطح پذیرش اعتراضات را بر پایه آموزه‌های مرتبط با اصل امر به معروف و نهی از منکر دانست و گفت: اعتراضات می‌تواند بر پایه مباحث شناختی و علم و آگاهی مردم باشد.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی موقعیت‌شناسی را یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر اعتراضات اجتماعی برشمرد و تصریح کرد: اعتراض کننده باید بداند در چه موقعیتی از جهت سیاسی، تاریخی و تمدنی قرار گرفته و حکومت نیز لازم است با شناخت صحیح مخاطب معترض با او مواجهه داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه فرد معترض باید ناصح باشد، افزود: فردی که اعتراض می‌کند باید هم دارای اخلاص باشد و هم نسبت به مسائل اجتماعی با لسان نصیحت برای رسیدن به اصلاح حساسیت داشته باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: بر اساس فرموده پیامبر اکرم (ص) لازم است انسان ناصح متصل به توده مردم و در دل اجتماع باشد. زیرا مردم عموماً جهت گیری‌های مثبت داشته و فاصله گرفتن مسئولین از آنان اشتباه است. فرد معترض باید بر اساس اینکه باید واقع بین بوده و حسن نیت داشته باشد، روشی متناسب با موقعیت و شرایط اجتماعی موجود برگزیند تا به نتایج اصلاحی ختم شود.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی اظهار کرد: لازم است در اعتراضات اجتماعی اهمیت و اولویت‌بندی را رعایت کنیم. یعنی در زمانی که با مشکلات مختلفی در سطح جامعه مواجه هستیم اول سراغ مسائل محوری و دارای اولویت رفته و مراتب اهمیت را در نظر داشته باشیم. مثلاً اگر فردی فرزندش دارای مشکلات فکری و تغذیه‌ای به صورت توأمان است، باید در وهله اول به مشکلات فکری او رسیدگی نماید؛ نه اینکه او را نزد پزشکان مختلف برده و فقط به رفع مشکلات تغذیه‌ای او بپردازد.
وی با تأکید بر اهمیت وجود شنونده اعتراض، اظهار داشت: پیغمبر خدا در دسترس مردم بوده و بستر شنیدن اعتراضات را فراهم کردند. باید سازوکاری اتخاذ شود که مسیر شنیدن اعتراضات هموار و با کمترین فاصله باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: نصیحت باید از سوی حاکمیت با آغوش باز پذیرفته شود؛ دسته‌ای از روایات داریم که می‌فرمایند از بزرگترین نعمت‌ها بر شما این است که مردم حوائج خود را سمت شما می‌آورند. گره گشایی از کار مردم از بزرگترین نعمت‌های الهی است.
حجت الاسلام والمسلمین اسلامی در پایان الگوی حکومت دینی را دارای وجوه افتراق مهمی با حکومت‌های مدرن همچون برگزاری نماز جمعه، مراسمات مذهبی در مسجد و وجود بزرگان و ریش سفیدان در سطح جامعه برشمرد و خاطرنشان کرد: ما باید از این ظرفیت‌های حکومت دینی در جهت شنیدن اعتراض‌های مردم پیش از وقوع شورش‌های اجتماعی و ایجاد فضای التهابی استفاده کنیم؛ زیرا حکومت اسلامی باید دلسوز مردم باشد.
نباید تصور کنیم که رسانه‌ها تعیین کنندگان اصلی وضعیت جامعه هستند
علیرضا زهیری (عضو گروه علوم سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) در ادامه به تشریح موضوع «اعتراض و جنبش‌های اجتماعی جدید» پرداخت و گفت: اعتراضات در سطح بین المللی نسبت به سال‌های گذشته اشکال جدیدی پیدا کرده است. اساسا از دهه ۸۰ بسیاری از جنبش‌های اجتماعی کشور ما نیز با جنبش‌های اجتماعی سایر کشورها مشابهت پیدا کرده اند.
وی افزود: جنبش‌های اجتماعی اخیر در کشورهای مختلف دارای مطالبات و خواسته‌هایی بوده‌اند که جنبه عمومی داشته و قابل فهم در همه جوامع هستند. این جنبش‌ها دارای رهبر نبوده و به تعبیری شبکه‌های شناور یا جماعت‌های غیرباهم می‌باشند.
این استاد علوم سیاسی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های جنبش‌های جدید نداشتن هویت واحد و مشخص است. این جنش‌ها از جهت مطالباتی دارای عمق نبوده و فقط بر اساس یکسری خواسته‌های سطحی شکل می‌گیرند.
وی جنبش‌های اجتماعی جدید را ناشی از وجود ارتباطات جهانی و رسانه‌های جمعی دانست و گفت: این با هم بودن را رسانه‌ها به جنبش‌های اجتماعی جدید بخشیده اند. این ارتباطات موجب ایجاد ادراک مشترک بین افراد ملل مختلف شده است.
وی بسیاری از تحلیل‌ها در مورد جنبش‌های اجتماعی را معرف نقش تعیین‌کنندگی رسانه‌ها برشمرد و تصریح کرد: این تحلیل‌ها متأسفانه اشتباه بوده و باید اصلاح گردد؛ باید دانست که رسانه ابزار قدرتمند ایجاد ادراک است و خود این ابزار در وهله اول تحت تأثیر عوامل دیگری بوده و موجب بروز و ظهور آن‌ها می‌باشد. پس تعیین کننده‌های اصلی رسانه‌ها نیستند.
زهیری با اشاره به زمینه‌های ایجاد فرصت تعیین‌کنندگی برای رسانه‌ها افزود: مهندسی فرهنگ یکی از اصطلاحاتی است که از سال‌ها پیش توسط مقام معظم رهبری مطرح شد و گویای وقایع مهمی بود. تهاجم فرهنگی و شبیخون فرهنگی نیز که از جانب رهبری معظم انقلاب مطرح شد، زنگ خطرهایی برای همه ما مبنی بر وقوع زمینه‌هایی برای تخریب فرهنگ اسلامی در جامعه ما بود.
عضو گروه علوم سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: در دهه‌های گذشته شاهدیم که نسل سومی‌های انقلاب اسلامی تقاضاهای محدود اجتماعی در موضوعاتی همچون سبک جدید حیات اجتماعی و حجاب داشته اند. در سال‌های اخیر نیز علیرغم افزایش دینداری شاهد تغییر در تفاسیر دینی و رشد تسامح در دین هستیم.
وی گفت: کنشگران اجتماعی دهه ۸۰ به دنبال قدرت سیاسی به عنوان پشتیبان بودند که آن را در انتخابات سال ۸۸ پیدا کردند. افرادی که خواسته اجتماعی محدودی داشتند به دلیل اینکه فکر می‌کردند نمی‌توانند به خواسته‌های خود برسند، دنباله روی گروه‌ها و افراد سیاسی شدند که منجر به اتفاقات تلخی هم برای نظام و هم مردم شد.
وی با تأکید بر تغییر سبک زندگی بسیاری از افراد معترض اظهار داشت: بسیاری از افرادی که به عرفان‌های نوظهور گرایش پیدا کرده اند، بدون آگاهی و مطالعه تعمیقی است. این موضوع نشان از خستگی و فرار آنان از یک وضعیت به سمت وضعیتی با الگوی مناسب‌تر بر اساس ادراک خود این افراد است.
عضو گروه علوم سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به وقوع بلوغ زودرس اجتماعی که در جامعه ما در حال شکل گیری است، می‌بایست مسئولین و متولیان امور اقتصادی و فرهنگی زمینه‌هایی را که موجب ایجاد تصور افراد معترض مبنی برعدم وجود بستری برای بیان خواسته‌هایشان شده، مورد توجه و رفع قرار داد.
ارتباط اعتراض با نهادستیزی معنوی
احمد شاکرنژاد (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) به تبیین موضوع «ارتباط اعتراض با نهادستیزی معنوی» پرداخت و گفت: در اعتراضات اخیر شعارهای ساختارشکنانه‌ای خصوصا در تقابل با روحانیت مطرح شد. این شعارها را در اعتراضات سال ۸۸ نیز البته به صورت محدودتری شاهد بودیم. در حال حاضر جریانی تحت عنوان معنویت گرایی جدید را می‌بینیم که نهادستیزی و روحانیت ستیزی را اتفاقاً راهکاری برای رسیدن به معنویت معرفی می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: از گذشته تاکنون چهار دسته را شاهد بوده‌ایم که با نهاد روحانیت تقابل و معارضه داشته اند؛ راحت طلب ها، متصوفه، باطنی گراها و افرادی که معتقد بودند که ما در حال حاضر وارد قیامت شده‌ایم و همچنین کسانی که در عصر مشروطه بر پایه تأثیرپذیری از مدرنیته این چهار گروه کلی را تشکیل می‌دهند.
وی اعتراض متصوفه نسبت به نهاد روحانیت را از چند جهت دانست و گفت: آنان در تفاسیر باطنی، مناسک بیش از حد و مواردی از این قبیل با فقهای ما تعارض داشته اند.
شاکرنژاد گروه پنجم متعارض با روحانیت را شامل افراد معدودی دانست که با رویکرد معنوی به این عرصه ورود داشته‌اند و تصریح کرد: یکی از گروه‌های این افراد، آنانی هستند که مبتنی بر آموزه‌های لیبرالیسم معنویت را تعریف می‌کنند.
این استاد معنویت‌پژوهی با اشاره به معنویت دین خارجی به عنوان یکی دیگر از رویکردهای نهادستیز معنوی افزود: در این دیدگاه از معنویت دین یا آیینی دیگر برای تقابل با اسلام استفاده می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامیه بیان داشت: یکی ازین جریانات که از طریق معنویت به مقابله با روحانیت می‌پردازد، جریان «معنویت عامیانه» است. این جریان با استفاده از آموزه‌هایی همچون مدیتیشن و انرژی‌های مثبت و منفی به دنبال عضوگیری و تقابل با روحانیت است.
وی گفت: گروه‌های معنویت گرای نوظهور، با شعارها و تحلیل‌های مختلفی به عرصه اعتراضات اخیر در کشور پیوستند. مثلاً برخی از آن‌ها با شعار خروش زنان، یا ملاک بودن پاکی دل اشخاص و بی‌نیازی نسبت به شریعت به میدان آمدند.
شاکرنژاد اظهار کرد: در دهه ۱۹۶۰ جنبشی تحت عنوان نیو ایج یا دوران جدید در آمریکا ظهور پیدا کرد که به عنوان مثال می‌گفت دین همیشه دارای ابهام بوده، ظاهرگرایی در آن رایج است و خدایان در آن‌ها از جنس مرد هستند. معتقدان به این جنبش می‌گویند ما در دوران حاکمیت زنان در عصر معنویت، حاکمیت زندگی روزمره و این جهانی و مادی بودن در عصر معنویت هستیم. تحلیلگران این نوع از معنویت را ساختارگریز می‌دانند.
وی با تأکید بر اینکه مبارزه با نهاد روحانیت یکی از اصلی‌ترین محورهای مبارزاتی هواداران معنویت مد نظر جنبش دوران جدید است، اظهار داشت: آنان می‌گویند زنان ایرانی در حال تحقق بخشیدن به این معنویت هستند و از طریق مقابله با روحانیت به کنار گذاشتن شریعت می‌پردازند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان تصریح کرد: شعار زن، زندگی، آزادی دارای سه عنوان بوده که هر سه این واژگان برگرفته از آموزه‌های معنویت عصر جدید است و ماهیتا ساختارشکن می‌باشد.
خاورمیانه؛ امید کشورهای غربی برای ایجاد تنش و اغتشاش
رسول نوروزی نیز به تشریح موضوع «اعتراض مدنی؛ نظم منطقه ای» پرداخت و گفت: متأسفانه با توجه به داده‌هایی که رسانه‌های مختلف به مردم ما القا می‌کنند، یکی از شبهاتی که در سطح جامعه مطرح است چرایی تبدیل نشدن ایران به کشوری همچون برخی از اعضای اتحادیه اروپا مانند سوئد می‌باشد.
وی افزود: پاسخ این است که اساساً باید موقعیت و سرگذشت کشور خود را به طور صحیح بشناسیم و ببینیم کدام یک از کشورهای خاورمیانه توانسته به شاخص‌های اقتصادی کشوری همچون آلمان برسد؟ باید پرسید کشوری همچون عربستان که مشکلی با آمریکا و اروپایی‌ها ندارد چرا مثلاً سوئیس نشد؟ چرا آلمان نشد؟
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: منطقه خاورمیانه از ابتدا دارای منازعات مختلفی بوده و بسیاری از اندیشمندان جهان به این امر معتقدند؛ این اندیشمندان می‌گویند حتی اگر اسلام هم نبود، خاورمیانه دارای منازعات و مشکلات متعددی بود.
وی خاورمیانه را دارای شکنندگی‌هایی دانست و گفت: بازیگران بیرونی به اعتراضات و شکنندگی‌های داخلی کشورهای خاورمیانه دل بسته اند. باید دانست هیچ تحول داخلی در خاورمیانه وجود ندارد که مورد توجه و دخالت کشورهای بیرونی قرار نگیرد.
نوروزی رسیدن به منازعه هستی شناسانه اعتراض‌های مدنی برای بازیگران منطقه‌ای و بیرونی را نقطه اوج آن‌ها برشمرد و تصریح کرد: در این منازعات گروه‌های فعال می‌گویند یا باید من باشم یا تو و این یک رویارویی مبارزاتی و امنیتی را به دنبال دارد.
این استاد روابط بین الملل در پایان با اشاره به تلاش کشورهای منطقه در راستای ایجاد حکومت سلطنتی در ایران، افزود: با توجه به اینکه در کشورهای منطقه خاورمیانه همچون عربستان و امارات، نظام‌های حکومتی پادشاهی روی کار هستند، تلاش می‌شود با ترویج شعارهایی همچون «رضاشاه، روحت شاد» برای تشکیل حکومت پادشاهی در ایران و اضمحلال حکومت دموکراتیک جمهوری اسلامی در این کشور اعتراضاتی را ایجاد نمایند.
