گنبد رک برج قابوس زیر تیغ مرمتگران/ استفاده از مواد نانو تصویب نشد

به گزارش خبرنگار ایلنا، عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس) با اشاره به آنکه طرح مرمت گنبد رک تصویب و پروژه مرمت آن آغاز شده است، گفت: درحال حاضر پروژه مرمت در یک دهم گنبد رک و یکی از ترک‌های آن انجام خواهد گرفت و بودجه‌ای ۵۰۰ میلیون تومانی برای آن در نظر گرفته شده است که از منبع اوراق تامین می‌شود. مشاور تعیین و مدیرکل استان نیز پیگیر دریافت بودجه کافی است. 

او ادامه داد: اکنون درحال مرمت آجرهای یکی از ترک‌های گنبد رک هستیم و تا زمانی که مرمت‌ها تمام شود داربست‌ها باقی خواهد ماند. با توجه به آنکه بارندگی نداشتیم، شرایط رطوبت برج قابوس تحت کنترل است. 

نورتقانی درخصوص مرمت گنبد رک نیز گفت: درحال حاضر با بودجه تامین شده آجرهای لازم تولید خواهد شد و بخشی از گنبد باز خواهد شد که بررسی‌های دقیق‌تر روی آن انجام شود تا بتوانیم با بودجه‌ای که بعدها می‌آید مرمت را به طور کامل انجام دهیم. درحال حاضر از مرحله آزمایشی خارج شده‌ایم و مرمت را به صورت عملی در پیش گرفته‌ایم. سعی ما برآن است که با دقت و بررسی و مطالعات دقیق پیش رویم. نباید فراموش کرد که درحال حاضر مطالعات ما در خصوص آجرهای سطح گنبد بوده و نمی‌دانیم زیر آن چه خبر است. باید آجرها را باز کنیم و بعد می‌توانیم درخصوص آنچه باید اعمال کنیم صحبت کنیم. 

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس در پاسخ به این سئوال که با توجه به تجربیاتی که طی چند وقت اخیر درخصوص مرمت گنبد آثار میراث جهانی بخصوص در میدان نقش جهان داشتیم، بیم آن می‌رود که همان تجربیات ناموفق درخصوص مرمت گنبد شیخ لطف‌الله و گنبد مسجد امام نیز تکرار شود، گفت: تمام نگرانی ما آن است که بتوانیم مکانیزمی داشته باشیم که کمترین خطا را داشته باشد از این رو درصدد تهیه طرح جامع مرمت هستیم. کاری که انجام می‌دهیم آن است که هر اقدامی که انجام می‌دهیم، پایش می‌کنیم که ببینیم آن اقدام انجام شده آیا آثار مخربی بر بنا دارد یا خیر. آنچه دانشگاه شهید بهشتی به ما ارائه داده غیر قابل انعطاف نیست و اینگونه نیست که حتما باید طبق آن الگو پیش برویم؛ بلکه بعد از هر اقدام بررسی‌های لازم درخصوص تاثیرات آن بر بنا را می‌سنجیم بعد کار را ادامه می‌دهیم. چراکه هر آجر پلاک به پلاک ثبت شده و قرار است برای هر آجر بنابر ویژگی‌های آن تصمیم‌گیری کنیم. اگر بودجه کامل دست ما باشد می‌توانیم این کار را طی یک سال یا یک سال و نیم انجام دهیم. 

او از درخواست ۴ میلیارد و نیم بودجه برای مرمت گنبد رک خبر داد و گفت: با توجه به آنکه مطالعات ما روی مواد از جمله آجر، ملات و شیوه ساخت، تمام شده؛ اگر بودجه کامل تزریق شود، می‌توانیم اجرا را پیش ببریم. با توجه به شرایط هر آجر و ویژگی‌ها و آسیب‌های آن پیش خواهیم رفت. ممکن است حین مرمت با هر حادثه و مشکلی روبه رو شویم. 

نورتقانی درخصوص پلن مدیریتی که برای مواجهه با مشکلات پیش بینی نشده حین مرمت گنبد رک گنبد قابوس در نظر گرفته شده، گفت: طرح و اجرا در مرمت با هم پیش می‌روند به این صورت که طرح کلی تهیه شده و ممکن است حین اجرا با موارد پیش بینی نشده مواجه شویم. ممکن است ریشه آجر شکسته باشد که با توجه به آنکه بقیه آجر سالم است باید مرمت خاص آن مشکل را اجرا کنیم. حتا ممکن است در بخش دیگر با مشکل دیگری برای آجر روبه رو شویم که آن هم طرح اجرایی خود را می‌طلبد. ممکن است آجرهای مرمت شده در سال‌های ۴۷ از بین رفته باشند و نیازمند جایگزین شدن به طور کامل باشند. تمام این موارد حین مرمت مشخص می‌شود. ما برای هریک از این مشکلات، طرح مرمتی در نظر گرفته‌ایم که حین اجرا، عملیاتی خواهد شد. ذات مرمت اینگونه است که ممکن است حین مرمت با چالش‌هایی روبه رو شویم که از قبل پیش‌بینی نشده است. 

نورتقانی تصریح کرد: از آنجایی که تمام سطح زیر آجر گنبد رک را باز نکرده‌ایم از این رو نمی‌دانیم زیر آن ممکن است چگونه باشد و با چه چالش‌هایی روبه رو شویم. طرح مرمت با توجه به پوسته خارجی تهیه شده و اینکه پشت آن ممکن است چه باشد و با چه چیزی روبه رو شویم را نمی‌دانیم. 

او در پاسخ به این سئوال که آیا اینکه نمی‌دانیم در پس پوسته بیرونی آجرهای گنبد رک با چه چیزی روبه رو خواهیم شد نگران کننده خواهد بود، گفت: بر اساس مشاهدات عینی که از سطح گنبد داریم می‌گوییم مرمت فلان آجر در اولویت قرار دارد. بعد از باز کردن آن می‌توانیم به رج‌های پشتی آجر دست پیدا کنیم و ممکن است با آسیب‌دیدگی آن‌ها نیز روبه رو شویم. از این جهت، این پروژه، معمولی نیست. هر بخش را با هدایت شورای تخصصی وزارتخانه میراث و گردشگری پیش خواهیم برد تا مشکلاتی که در مرمت اخیر چند گنبد تاریخی شاهد بودیم، اتفاق نیفتد. مکانیزم این پروژه تعریف شده و نمی‌توانیم بگوییم نگرانی داریم. نوع آسیب‌ها شناسایی شده. برخی از آجرها به جهت فرسایش، نوع آجر و حتا نوع مرمتی که بوده، شکسته‌اند. حتا برخی به طور کامل از بین رفته‌اند که باید به طور کامل جایگزین شوند. برخی از آجرها شل شده‌اند. ما نمی‌دانیم که آیا ریشه آجر از بین رفته یا شل شدگی به دلیل ملات است. این نوع آسیب‌ها تیپ‌بندی شده و الگوی مرمت مشخصی تعریف شده. 

به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس بر اساس پایش‌های صورت گرفته تاکنون کمتر از ۱۰۰ آجرِ شکسته و از بین رفته؛ شناسایی شده است این درحالی است که حدود ۵ هزار آجر در سطح قرار دارد. ۵۰۰ آجر ریشه دار تولید خواهیم کرد تا در سال‌های آینده نیز استفاده شود. ضمن آنکه تمام ۱۰۰ آجر شکسته به یکباره باز نخواهند شد بلکه کم کم باز، پایش و مرمت می‌شوند سپس به سراغ بقیه آجرها خواهیم رفت و کار مرمتی را ادامه می‌دهیم. مکانیز آنی نخواهیم داشت. بیشترین آسیب‌ها را در ترک‌های جبهه غربی و جنوب غربی، ترک ۴ و ۵ شاهد هستیم. 

او درپاسخ به این سئوال که آیا بعد از اتمام کار مرمت گنبد رک دیگر شاهد رویش درختچه‌ها نخواهیم بود، گفت: اگر بتوانیم کار مرمت را بر اساس همان جزییاتی که دانشگاه شهید بهشتی ارائه داده، پیش ببریم، امیدواریم که جلوی رویش‌ها گرفته شود. نباید فراموش کرد که سطح روی گنبد رک حدود ۵۰۰ متر مربع است و ممکن است یک دانه گیاه از طریق فضله پرندگان دوباره به گنبد آورده شود. به صفر رساندن رویش گیاهان در گنبد رک به شدت کار سختی است. اما می‌توان آنرا کنترل کرد و به حداقل رساند. 

نورتقانی درخصوص استفاده از مواد نانو برای زدودن رویش گیاهان در برج قابوس نیز گفت: شورای راهبردی و شورای تخصصی اجازه استفاده از مواد نانو را ندادند چراکه باید از موادی استفاده کنیم که قابلیت بازگشت داشته باشد. 

او با اشاره به آنکه اکنون در اواخر سال مالی قرار دارند، گفت: در سال گذشته تمام بودجه درخواستی اختصاص نیافت و تنها بخشی از این مبلغ اختصاص یافت. بودجه دریافتی بخشی برای مطالعات و مرمت بود که در قالب بودجه ملی تعلق گرفت و بودجه ساماندهی محوطه نیز از بودجه استانی تامین شد.