ساماندهی پژوهش‌های باستان‌شناسی کشور با تصویب طرح چهار ماده‌ای در شورای پژوهشی پژوهشگاه

به گزارش ایلنا به نقل از  روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، کوروش روستایی (رییس پژوهشکده باستان‌شناسی) یکی از دغدغه‌های ناظران آگاه به مسائل باستان‌شناسی کشور در سالهای اخیر را مسئله چگونگی ساماندهی پژوهش‌های باستان‌شناسی خواند و گفت: اینکه چرا این موضوع مورد توجه این افراد قرار گرفت، بررسی، رصد و ارزیابی پژوهش‌های انجام شده طی سه دهه اخیر بود.

 او افزود: این بررسی‌ها نشان داد که در بسیاری از موارد پژوهش‌های میدانیِ باستان‌شناسی نه تنها منتشر نشده است بلکه حتی گزارش آن برنامه میدانی نیز در نهاد مربوطه، که پژوهشکده باستان‌شناسی باشد، وجود ندارد.

روستایی تصریح کرد: می‌توان گفت نخستین گام در ساماندهی اولیه پژوهش‌های باستان‌شناسی کشور در زمان مدیریت زنده‌یاد مسعود آذرنوش بر پژوهشکده باستان‌شناسی (اواخر 1379 تا تابستان 1385) برداشته شد، تا آن زمان الزامی برای باستان‌شناسان وجود نداشت که آنها را موظف به ارائه گزارش پژوهش میدانی خود کند.

رییس پژوهشکده باستان شناسی افزود: در این میان، برخی گزارش می‌دادند و برخی نه؛ در زمان زنده‌یاد آذرنوش قاعده‌ای نهاده شد که تاکنون ــ بجز موارد معدودی ــ تقریباً اجرا می‌شود، و آن این بود که پژوهشگر باستان‌شناسی که طرحی برای انجام کار میدانی ارائه می‌کرد می‌بایست پیش از آن گزارش برنامه میدانی قبلی خود را به مرکز اسناد پژوهشکده تحویل داده باشد.

 روستایی گفت: همین ابتکار زنده‌یاد آذرنوش در آن زمان، یعنی نیمه نخست دهه 1380، صدای اعتراض برخی را درآورد، ولی به مرور زمان به امری معمول تبدیل شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه خاطرنشان کرد: اساساً ماهیت «قوانین» همینطور است، در ابتدای وضع یک قانون، در برابر اجرای آن مقاومت‌هایی می‌شود ولی به تدریج جا می‌افتد، و این زمانی است که به‌اصطلاح «ضمانت‌های اجرایی» آن موجود باشد.

او گفت: پس از مدیریت زنده‌یاد آذرنوش، مدیریت دستگاه باستان‌شناسی کشور دچار افت و خیزهای زیادی شد، به‌طوریکه طی 15سال از 1385 تا 1400 پژوهشکده باستان‌شناسی 11 مدیر به خود دید، یعنی به‌طور متوسط طول عمر مدیریت هر یک فقط حدود یک سال و سه ماه بود.

به گفته روستایی، چنین وضعیت ناپایداری خود یکی از دلایل مهم پانگرفتن بنیان‌های کاربردی و عقلانی در پژوهشکده باستان‌شناسی به‌منظور ساماندهی پژوهش‌های باستان‌شناسی بوده و طبیعی است که عامل دیگر در اینکه طی این سالها پژوهش‌های باستان‌شناسی کشور سامانی به خود ندید انتخاب‌های غیرکیفی برخی از مدیران دستگاه باستان‌شناسی کشور بود.

روستایی افزود: با توجه به این وضعیت بدیهی است که طی دهه‌های گذشته سازوکاری برای ساماندهی پژوهش‌های باستان‌شناسی پی‌ریزی نشده باشد، در چنین شرایطی، شأن دستگاه باستان‌شناسی کشور در حد صدور مجوز کار میدانی آن هم بدون توجه به معیارهای لازم و ضروری برای انجام چنین پژوهش‌هایی فروکاهیده شد.

او اظهار کرد: وضعیت بی‌ضابطه پژوهش‌های باستان‌شناسی طی دهه‌های گذشته، باعث شد که در طیف بزرگی از باستان‌شناسان این توقع ایجاد شود که پیشنهاد یک طرح پژوهشی مساوی با صدور مجوز آن از طرف دستگاه باستان‌شناسی است.

این باستان شناس گفت: با توجه به همین وضعیت بود که در سال 1397 پژوهشکده باستان‌شناسی طرحی چهار ماده‌ای آماده کرد که با اجرای آن بتوان پژوهش‌های باستان‌شناسی را ساماندهی کرد.

او افزود: این طرح در بهار 1401 به تصویب شورای پژوهشی پژوهشگاه رسید و به ادارات کل استانها ابلاغ شد که در واقع سه بند از چهار بند این طرح پیشتر کم و بیش اجرا می‌شد ولی نظارت دقیقی بر آن نبود.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی خاطر نشان کرد: این مصوبه شامل 4بند است که طبق آن مجری می‌بایستی تجربه کافی برای انجام پروژه را داشته باشد، پروپزالی آراسته و مستدل ارائه کند، ضرورت انجام کار را به وضوح توضیح دهد و گزارش و انتشارات معوقه نداشته باشد.

روستایی با بیان اینکه بند چهارم این طرح اشاره به انتشارات معوقه دارد تصریح کرد: دلیل وجودی این بند این است که با بررسی مجوزهای صادرشده طی سال‌های گذشته و انتشارات مربوط به آنها، مشخص شد که شمار نه‌چندان کمی از پژوهش‌های میدانی پس از چندین سال و گاه بیش از دو دهه، هنوز منتشر نشده است.

او خاطرنشان کرد: واقعیت این است که طی سالهای گذشته دستگاه باستان‌شناسی کنترلی بر برنامه‌های میدانی باستان‌شناسی نداشته و دلیل اصلی آن نیز این بوده که متر و معیاری برای انجام برنامه‌های میدانی وجود نداشته است.