یک خوشنویس در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
باید «نگاه نو» و «فرمالیستی» را به «خط» اضافه کنیم/ جشنواره تجسمی جوانان آغاز است نه پایان!
میرحیدر موسوی یکی از هنرمندانی است که به خوشنویسی نگاهی نو دارد. او که یکی از استادان جشنواره هنرهای تجسمی است، می‌گوید: خروجی شرکت‌کنندگان در رویداد امسال نمایشگاهی است که اول زمستان برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، درست است که هنری چون خوشنویسی دارای قدیمی‌ترین انجمن ایران است و استادان متعددی را از گذشته تاکنون به خود دیده اما آیا نسبت به پتانسیل‌هایی که دارد، به آن پرداخته شده است؟ آیا خوشنویسی با وجود هنرهای متعدد امروزی که به طور گسترده درباره آن‌ها تبلیغ می‌شود، مورد تهدید نیست؟ آیا موضوع تصاحب هنر خوشنویسی و تملک گونه‌های مختلف آن توسط ترکیه و دیگر همسایگان ایران گویای بی‌توجهی مسئولان به این هنر ایرانی اسلامی نیست؟ در این راستا آنچه اهمیت دارد این است که به دور از نگاه‌های تعصب‌زده صرفا از خوشنویسی (این هنر با قدمت و با ریشه) حمایت کنیم. موضوع مهم دیگر ترغیب نسل‌های جدید به فراگیری هنر خوشنویسی است که به سیاست‌گذاری‌های جدی، تصحیح برخی از بندها و مفاد آموزشی در آموزش و پرورش نیاز دارد. و دیگر اینکه اعزام هنرمندان به رویدادهای بین‌المللی با حمایت‌های دولتی گام موثری در جهت معرفی جهانی هنر ایرانی، اسلامی خواهد بود و باید مورد توجه و بازنگری قرار بگیرد.
میرحیدر موسوی (خطاط و مدرس خوشنویسی) یکی از دغدغه‌مندان عرصه خوشنویسی است که به عنوان استاد و داور در بیست و نهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان حضور دارد. او که متولد سال پنجاه و یک است و از سال شصت و هفت فراگیری خوشنویسی را آغاز کرده، طی این سال‌ها از وجود استادانی چون غلامحسین امیرخانی، جواد بختیاری، یدالله کابلی بهره برده است.
او در بخشی از صحبت‌هایش درباره آموزش شرکت‌کنندگان در جشنواره بیست و نهم هنرهای تجسمی جوانان می‌گوید: اصلا اینگونه نیست که هنرجویان پس از پایان جشنواره به شهرها و منازلشان بروند و کاری با آن‌ها نداشته باشیم. قرار است گروهی مجازی تشکیل شود و هنرجویان در آن عضو شوند.
موسوی سال ۱۳۸۷ توسط انجمن خوشنویسان ایران به درجه استادی رسیده و در جشنواره‌ها و رویدادها کسب عنوان نموده.
در ادامه گفتگوی این خوشنویس را با ایلنا بخوانید.
به عنوان خوشنویسی که در رویدادهای مختلف کسب عنوان کرده‌اید، توضیح دهید که یک جشنواره هنری به روز به نظرتان واجد چه ویژگی‌هایی است؟
معمولا متناسب با نیاز زمانه سیاست‌گذاری‌های جشنواره‌ها تغییر می‌کند. طی بیست سال گذشته جشنواره‌ها بیش از قبل باب شده‌اند و بر تعداد آن‌ها افزوده شده و اتفاقات خوبی هم در آن‌ها رخ داده است. اگر توجه کنید این رویدادها متناسب با نیاز روز جامعه خوشنویسی و جامعه هنری سیاست‌گذاری شده‌اند. و سیاست‌های وضع شده هم به مرور زمان و بر اساس تجارب به دست آمده در دوره‌های گذشته روز به روز کامل‌تر و پخته‌تر شده‌اند. به طور مثال جشنواره دوسالانه خوشنویسی قزوین که حال به بینالی منظم تبدیل شده، چنین روندی را تا به امروز پیموده و در هر مقطع از ادوار قبل کامل‌تر برگزار شده است. به هرحال برای برگزاری این رویداد و دیگر رویدادها باید تجربه‌هایی را به دست آوریم. حتی سیاست‌ها و نحوه سیاست‌گذاری‌ها هم دچار آزمون و خطا شده‌اند. گاه پیش آمده که در جاهایی سیاست‌هایی وضع شود اما دیده‌ایم که برخی جاها درعمل، دچار اشکالاتی است؛ لذا آن‌ها را تغییر داده‌ایم. جشنواره‌های مختلف دیگر هم به همین شکل برگزار می‌شوند و تجربیات حاصل از آن‌ها در شهرهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
درباره فعالیت‌هایتان در عرصه عکاسی بگویید. گویا جز خوشنویسی در عکاسی هم فعالیت دارید.
حدود بیست سالی عکاسی حرفه‌ای کرده‌ام اما چند سالی است این بخش از کارم کمرنگ شده؛ چون بیشتر به خوشنویسی پرداخته‌ام. مسیر خوشنویسی مرا عکاسی تحت تاثیر قرار داده است. من پیش از سال هشتاد و پنج هم عکاسی می‌کردم اما این رویه از سال هشتاد و پنج به بعد بسیار جدی‌تر شد. در مقطعی عکاسی مستند را تجربه کرده‌ام و در دوره‌ای به سبک «فاین آرت» توجه داشته‌ام و عکاسی طبیعت و دیگر سبک‌ها هم تجربه کرده‌ام.
از جزییات حضورتان در جشنواره هنرهای تجسمی جوانان بگویید که امسال بیست و نهمین دوره آن برگزار می‌شود.
بله من در حال حاضر به عنوان استاد و داور بخش خوشنویسی در این رویداد حضور دارم. نگاه بیست و نهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان رویکردی نو و جدید است.
مهمترین ویژگی این رویداد آموزش محور بودن آن است که در جشنواره‌های کمی شاهدش هستیم.
در جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران هر رشته هنری اقتضائات خودش را دارد. یعنی مثلا عکاسی را نمی‌توانیم با هنر معماری قیاس کنیم. یا نقاشی را نمی‌توان با مجسمه‌سازی قیاس کرد. قاعدتا خوشنویسی هم با هنری دیگر قابل مقایسه نیست و اقتضائات خودش را دارد.
به هرحال کل جشنواره و کارگاه‌های آموزشی آن در مدت زمانی محدود برگزار می‌شوند. با این حساب نحوه آموزش شرکت‌کنندگان بخش خوشنویسی جشنواره امسال بر چه اساس است؟
در خوشنویسی تلاش داریم تکنیک را به هیچ عنوان از دست ندهیم؛ یعنی می‌خواهیم بر مدار تکنیک پیش برویم. طی این رویه تکنیک بستر و پایه کار ماست و در عین حال نگاه نو و جدید را به آن اضافه خواهیم کرد. به طور مثال فرم‌ها و متریال‌ها و نگاه‌هایی داریم که قبلا وجود نداشته‌اند و تلاشمان این است به آن‌ها پرداخته شود. به هرحال سعی بر این بوده آثاری را بپذیریم که بر اساس نگاه‌های متفاوت خلق شده‌اند.
آیا مدت زمان محدود برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران، شیوه آموزشی شما و دیگر استادان را دچار مشکل نمی‌کند و برای انتقال موضوعات و مفاهیم با کمبود وقت مواجه نمی‌شوید؟
به نظرم سیاست گذاری‌های جشنواره امسال خیلی حساب شده بوده است. درست است و همانطور که گفتید ما برای هر رشته سه روز کارگاه برگزار می‌کنیم. طی این مدت عزیزان شرکت‌کننده و مدرسان دور هم جمع هستند. استادان کارگاه‌ها بر نحوه کارهنرجویان نظارت کامل دارند و آن‌ها را راهنمایی می‌کنند و به آن‌ها مشاوره می‌دهند. اما این برای ما و شرکت‌کنندگان پایان کار نیست.
این به چه معناست؟
اصلا اینگونه نیست که هنرجویان پس از پایان جشنواره به شهرها و منازلشان رفته بروند و کاری با آن‌ها نداشته باشیم. قرار است گروهی مجازی تشکیل شود و هنرجویان در آن عضو شوند. ما به عنوان استاد به مدت چند ماه هنرجویان را برای آموزش بهتر و بیشتر همراهی می‌کنیم. قرار نیست کار ما در همین سه روز انجام شود و به پایان برسد و پرسه را ادامه خواهیم داد.
این روند حمایتی دقیقا تا چه زمانی ادامه دارد؟
نمایشگاه مربوط به جشنواره اوائل زمستان امسال برگزار می‌شود و گروه‌های مجازی تا آن زمان برقرار هستند و به فعالیت‌های آموزشی خود ادامه می‌دهند. راهنمایی‌ها و مشاوره‌ها همچنان ادامه دارد تا به این ترتیب مسیر را به سمت پخته‌تر شدن هدایت کنیم. در واقع خروجی شرکت‌کنندگان نمایشگاهی است که اول زمستان برگزار می‌شود.
اینطور به نظر می‌رسد که خوشنویسی زیر سایه انبوه رشته‌های هنری در محاق مانده است. با این قضیه موافقید؟
اینطور نیست. خوشبختانه در زمینه خوشنویسی جشنواره‌های مستقل زیادی را در حال برگزاری داریم. سیاست‌گذاری این رویدادها به عهده قدیمی‌ترین انجمن ایران، یعنی انجمن خوشنویسان ایران انجام می‌شود. حتی شاید انجمن خوشنویسان ایران اولین انجمن در سرتاسر دنیا باشد. به هرحال انجمن خوشنویسان ایران حدود هفتاد و دوسال قدمت دارد و استادان بسیاری داشته‌ایم که عمر و جوانی خود را صرف مدیریت و سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آن کرده‌اند. به مدد وجود بزرگان بوده که این تشکل پا گرفته و با استمرار و تلاش دیگر هنرمندان و اساتید تا به امروز به حیات خود ادامه داده است. در نهایت اینکه با نظارت و حمایت انجمن خوشنویسان ایران حال چندین رویداد داریم که به صورت مرتب برگزار می‌شوند.
منظورتان از جشنواره‌های مستقل چیست؟
منظور رویدادهایی است که با محوریت و تمرکز روی هنر خوشنویسی برگزار می‌شوند. در حال حاضر در سراسر کشور و در هر شهر و استان رویدادهایی داریم که در قالب جشنواره و رویدادهای دیگر برگزار می‌شوند. امیدوارم این روند همچنان ادامه‌دار باشد.
چقدر با ادغام جشنواره هنری چون خوشنویسی با دیگر رشته‌های هنرهای تجسمی موافقید.
اتفاقا وجود جشنواره هنرهای تجسمی جوانان را اتفاق خوبی می‌دانم. با توجه کردن به خوشنویسی در چنین رویدادهایی، هم این هنر را حفظ کرده‌ایم و هم اینکه شرکت‌کنندگان به اتفاق استادان مسیری نو را تجربه می‌کنند. از طرفی هنرجویان کم سن و سال برعکس میانسالان و مسن‌ترها امکان ریسک‌پذیری دارند. مطمئنا قدرت ریسک‌پذیری فردی میانسال به اندازه میل یک نوجوان یا جوان برای این کار نیست. در واقع می‌توان گفت ایجاد این ریسک‌پذیری همراه با تکنیک‌هاست. ما به شرکت کننده می‌گوییم شما این تکنیک و قانون‌مندی خط را حفظ کن در کنارش نگاه نو را هم مدنظر داشته باش. با به‌کارگیری تکنیک‌ها و ارائه نگاه‌های نو و خلاقانه است که اتفاقات خوبی رخ می‌دهد.
گاه استادان خوشنویسی و مدرسان و حتی صاحب نظران نسبت به این هنر نگاهی تعصب‌گونه دارند. با این روحیه هم دست هنرجویان و هنرمندان نسل‌های جدیدتر برای ابراز خلاقیت و ارائه آثار نو بسته خواهد بود.
ما می‌گوییم نباید از چهارچوب‌های اصلی و اولیه‌ای که سالهاست در خوشنویسی به آن‌ها پایبند هستیم، خارج شویم. این درست است. اما می‌توان در همان چهارچوب‌ها و بر اساس هر آنچه اصل تلقی می‌شود به خلق آثار نو، ابراز خلاقیت و ارائه آثاری متفاوت پرداخت. در گذشته هم این نگاه وجود داشته اما پای‌بندی به این رویه باعث می‌شود کار خیلی تخصصی شود؛ و خب هر کسی توان تشخیص را ندارد. مثلا فرد باید خیلی کار کرده باشد تا بتواند بگوید چلیپایی که در دوره صفویه نوشته شده را با اثری که در دوره معاصر نوشته شده چه تفاوت‌هایی دارد. فردی که سال‌ها کار کرده می‌تواند وارد چنین مقولاتی شود و درباره موضوعات این چنینی و مشابه نظر دهد.
اگر بخواهید به هنرجویان و هنرمندان مبتدی ارائه آثار خلاقانه و نو را پیشنهاد دهید، چگونه آن‌ها را توجیه می‌کنید و شرکت‌کنندگان تا کجا اجازه پیشروی دارند؟
ما برای خلق آثار نو می‌توانیم از متریال‌های دیگر استفاده کنیم. مثلا می‌توانیم از سفال کمک بگیریم یا می‌توانیم از عکس و نقاشی کمک بگیریم و فرم‌های خوشنویسی را در دل این مقولات ببریم. ما واقعا می‌توانیم خوشنویسی را اصطلاحا فرمی‌تر ببینم.
منظورتان از فرمی‌تر دیدن خوشنویسی نگاهی گرافیکی به آن است؟
بله دقیقا چنین منظوری دارم. ما در خوشنویسی سنتی درصدی از خوشنویسی را داریم.
اینطور به نظر می‌رسد هنرمندان عرصه خوشنویسی ما آنطور که باید روی مقوله فرم کار نکرده‌اند. به هرحال خوشنویسی به جز اینکه هنری مفهومی و بر مبنای واژه و کلمه و جمله است، هنری فرمالیستی هم به حساب می‌آید و می‌توان آن را از منظر گرافیک مورد توجه قرار داد.
با شما موافق نیستم و باید بگویم پرداختن به مقوله فرم در سیاه مشق اتفاق افتاده است. یا مثلا نقاش‌خط هنری بر مبنای فرم است و اتفاقا خیلی هم خوب به این مقوله پرداخته است. جشنواره و برگزاری کارگاه‌های آموزشی این فرصت را ایجاد می‌کند که هنرجویان و علاقمندانی با سنین حدود بیست تا بیست و پنچ بیش از قبل روی فرم متمرکز شوند. به این ترتیب است که می‌توانیم خوشنویسی را فرمی‌تر کنیم.
در نهایت روال جزیی برگزاری کارگاه‌ها چگونه است؟
ما گفتیم در روز اول هرکس هر توانمندی دارد بر همان اساس کاری ارائه دهد و شب ما آثار را جمع‌آوری می‌کنیم که این اتفاق افتاد. سپس ما آثاری که بچه‌ها ارائه کرده‌اند را بررسی می‌کنیم و فردای آن روز، برنامه‌ریزی‌ها بر اساس توانمندیهایی که بچه‌ها دارند، بررسی می‌شوند. یعنی شروع کار ما در جشنواره روز دوم کارگاه‌های آموزشی بوده است. در ادامه هم متناسب با توانمندی‌های شرکت‌کنندگان بر اساس کاری که در روز اول ارائه کردند یکی برنامه‌ریزی دیگر به مرحله انجام می‌رسد. در این بخش ما با هنرجویان تعامل می‌کنیم و آن‌ها پیشنهاد می‌دهند که چه مواردی را دوست دارند و ما هم پیشنهادها و نکات مهم را مطرح می‌کنیم و در نهایت با یک روند مشورتی کار را جلو می‌بریم؛ تا جایی که بستر اصلی که همان خوشنویسی است آسیب نبیند. به طور خلاصه اینکه ما باید نگاه نو و فرمالیستی را به خط اضافه کنیم.
به نظرتان حمایت از هنرمندان برای اعزام به رویدادهای بین‌المللی به عهده وزارت ارشاد است؟
طبیعتا بروز چنین اتفاقی خیلی خوب است. من حدود بیست سالی است در زمینه عکاسی هم فعالیت می‌کنم و به همین خاطر در جریان جزییات رفت و آمد هنرمندان به رویدادهای بین‌المللی هستم. همانطور که گفتتید حضور هنرمندان در رویدادهای خارجی اتفاق خوبی است. مثلا هنرمندانی را دیده‌ام که به فرانسه رفته‌اند و در حراجی‌ها و دیگر رویدادهای برگزار شده در این کشور حضور یافته‌اند. آن‌ها زمانی که بر می‌گردند درباره اتفاقات عکاسی و تمام نگاه‌های به روز نسبت این هنر، خبرهای جدیدی برای ما دارند. طی این روند متوجه می‌شویم که مثلا نگاه عکاسی به فلان سمت و سو رفته و آنچه مرسوم و مورد توجه است، چیست؟ ما در همه رشته‌ها به چنین اتفاقاتی نیاز داریم.
خوشنویسی اما یک هنر جهانشمول نیست.
بله خوشنویسی هنر ملی ماست و ارتباطی با دیگر کشورها و قاره‌ها ندارد اما طبیعتا زمانی که یک هنرمند برای ارائه آثار هنری، ابزارآلات بیشتری دارد آثار نوتر و متنوع‌تری خلق خواهد کرد. به نظرم یک خوشنویس باید عکاسی هم بداند. هر هنرمندی در هر رشته‌ای ابزار بیشتری داشته باشد توانمندنی‌های بیشتری خواهد داشت. نگاه عکاسی تماما بر اساس فرم است. این نگاه فرم محور را اگر به فضای خوشنویسی بیاوریم، طبیعتا اتفاقات خوبی می‌افتد. بارها گفته‌ام زمانی که سیاه‌مشق می‌نویسم انگار عکاسی می‌کنم! زمانی هم عکاسی می‌کنم انگار سیاه‌مشق می‌نویسم. عکاس در عکاسی باید جای خودش را پیدا کند تا بداند کادر را از کجا ببندد. در سیاه مشق هم شما باید جای کلمات را پیدا کنید.
آخرین نمایشگاه‌تان را چه زمانی برگزار کرده‌اید و قرار است در آینده نزدیک چه فعالیت‌هایی داشته باشید؟
من سال ۱۳۹۸ در موزه رضا عباسی نمایشگاهی برگزار کردم. این رویداد در واقع ژوژمان آن دوازده سالی بود که روی سیاه‌مشق کار کرده بودم. شاید بتوان گفت نمایشگاه من اولین نمایشگاه تخصصی سیاه‌مشق در ایران بوده است. در ادامه همه گیری ویروس کرونا پیش آمد و از آن زمان تاکنون هنوز نمایشگاهی برگزار نکرده‌ام. واقعیت این است که تورم اقتصادی تا جایی پیش رفته که برگزاری یک نمایشگاه کاری بس دشوار و هزینه‌بر است. به طور مثال اگر بخواهم نمایشگاهی شامل آثار خوب و با کیفیت برگزار کنم، هرکدام از آن آثار حداقل پنج تا شش میلیون هزینه دارند و خب شما حساب کنید هیچ حمایتی در این زمینه وجود ندارد.
اگر صحبتی ناگفته مانده درباره‌اش توضیح دهید.
گفتنی‌ها را گفتیم و فقط باید به بهتر شدن اوضاع، برای فعالیت‌های بهتر و بیشتر در هر عرصه امیدوار باشیم. در پایان، از آقای رحیمیان دبیرکل بیست و نهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران بابت برنامه‌ریزی و برگزاری هرچه بهتر این رویداد تشکر می‌کنم. سیاست‌گذاری جشنواره هم به عهده ایشان بوده و ایشان برنامه‌ریطی بسیار دقیقی داشته‌اند.
