در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
همسایگان درصدد تحریف نام و تاریخ خلیج فارس هستند/ چند هزار سال تجارت، دریانوردی و کشتیرانی در خلیج فارس
حسین توفیقیان می‌گوید: خلیج فارس چند هزارسال تاریخ تجارت، دریانوردی و کشتیرانی را در خود جای داده که از این منظر در حوزه باستانشناسی بسیار اهمیت دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، از سال ۱۳۸۴ در تقویم‌ها ۱۰ اردیبهشت روز ملی خلیج فارس نامگذاری شده که مصادف با سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج فارس است.
خلیج‌فارس نام بخشی از هویت ایران است؛ هویتی که قدمتی هزاران ساله دارد و یافته‌های حوزه باستانشناسی چه در ساحل د خشکی و چه در دریا این مهم رل اثبات کرده. حسین توفیقیان (باستان شناس زیر آب) با اشاره به آنکه گروه باستانشناسی زیر آب حدود دو دهه پیش در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شد،، به ایلنا گفت: با وجود اهمیت باستانشناسی زیر آب، هزینه بر و زمان‌بر بودن رسیدن به نتایج یافته‌های زیر آب سبب می‌شود تا مدیران رغبت کمتری برای بها دادن به این حوزه داشته باشند. با این وجود طی سالهای گذشته توانستیم چندین فصل کاوش در دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه‌ها و رودخانه‌های داخل کشور داشته باشیم.
او ادامه داد: گروه باستان شناسی زیر آب در سال ۱۳۹۶ مصوب شد و توانستیم از یونسکو و دوره‌های آموزشی آن استفاده کنیم حتا کاری مشترک با گروه باستان شناسی زیر آب چین داشتیم.
این باستان‌شناس در ادامه به اهمیت باستانشناسی خلیج فارس اشاره کرد و گفت: خلیج فارس آبراهه‌ای‌ست که چند هزار سال تاریخ تجارت را در خود جای داده. حتا بر اساس اسناد تاریخی، از هزاره‌های ۵ و ۶ قبل از میلاد تجارت قیر از طریق خلیج فارس انجام می‌شد که از شوش به سریلانکا می‌رفت. تجارت ساحل به ساحل در هزاره‌های پیش از میلاد ادامه داشت. حتا نامه‌هایی در متون هزاره سوم بین النهرین بدست آمده که نشان می‌دهد تجارت با بین النهرین از طریق خلیج فارس وجود داشت. در دوره تاریخی نیز اگرچه بیشتر تمرکز هخامنشیان به مدیترانه بود اما همچنان خلیچ فارس در حوزه تجارت مورد استفاده بود.
توفیقیان خاطرنشان کرد: در دوره اشکانیان با ایجاد جاده ابریشم، اهمیت خلیج فارس صد چندان می‌شود و علاوه بر جاده ابریشم در خشکی، بعدها شاهد ایجاد راه آبی هستیم که مکمل آن بود و به تدریج اوج تجارت دریایی از طریق جاده ابریشم دریایی را در دوره ساسانیان و دوره اسلامی شاهد هستیم. در واقع خلیج فارس چند هزارسال تاریخ تجارت، دریانوردی و کشتیرانی را در خود جای داده که از این منظر در حوزه باستانشناسی بسیار اهمیت دارد.
این باستان‌شناس با تاکید بر آنکه کشورهای همسایه ما در حاشیه خلیج فارس به دنبال تحریف تاریخ چند هزار ساله خلیج فارس هستند، ادامه داد: آنها با پول‌های کلانی که در اختیار دارند، سعی می‌کنند نام و تاریخ خلیج فارس را تحریف کنند و در تلاش هستند اسنادی بدست آورند که گفته‌هایشان درباره اینکه خلیج فارس در طول تاریخ در اختیار آنها بوده ثابت کنند و قصد دارند به همگان بگویند که ایران در حاشیه قرار داشته. آنها با در اختیار گرفتن باستان‌شناسان اروپایی علاوه بر پیشرفت در حوزه باستانشناسی خشکی و سواحل خلیج فارس، کارهای زیادی در حوزه باستانشناسی زیر آب نیز انجام داده‌اند. عربستان کشتی تحقیقاتی هزارتنی برای این مهم تهیه کرده. آنها با امکاناتی که در اختیار دارند، اطلاعات مورد علاقه خودشان را منتشر و معرفی می‌کنند.
توفیقیان در پاسخ به این سئوال که تاکنون در حوزه مطالعات باستان شناسی خلیج فارس در ایران چه کارهایی انجام شده، گفت: سواحل و بنادر خلیج فارس طی سالهای گذشته مطالعه و بررسی شده‌اند. البته حداقل ۲۵ نقطه در سواحل ایران شناسایی شده که بنادر خلیج فارس هستند. این درحالی است که تعداد بنادر در سواحل کشورهای عربی به اندازه انگشتان یک دست هم نیستند.
او ادامه داد: تمام کارهای تجاری از طریق همین بنادر خلیج فارس انجام می‌شد از مهمترین بنادر می‌توان به سیراف و نجیرم اشاره کرد. این بنادر از دوره ساسانی تا سده‌های اول دوره اسلامی و دوره ایلخانی بسیار اهمیت داشتند به طور مثال از بندر نجیرم بیش از ۲۰۰ هکتار بندر تاریخی باقیمانده که دربردارنده لایه‌های متعدد فرهنگی است و غنای فرهنگی این بنادر را دربرگرفته. این درحالیست که چنین گستردگی در بنادر و سواحل کشورهای عربی به هیچ وجه دیده نمی‌شود. علاوه بر باستانشناسی خشکی ما می‌توانیم با باستانشناسی زیرآب به داشته‌های این بنادر بیش از گذشته پی ببریم چراکه بیشترین ابعاد تجارت در سواحل ایرانی جریان داشته بنابراین می‌توان گفت آثار باستانشناسی زیر آب در سواحل ایران بیش از سواحل عربی خواهد بود.
توفیقیان با اشاره به اینکه طی سالهای گذشته گروه باستانشناسی زیرآب ایران توانسته در چهار نقطه از خلیج فارس کاوش‌هایی داشته باشد، گفت: میزان پراکندگی آثار زیر آب بسیار زیاد است به طور مثال در عمق ۷۰ متر در سواحل سیراف کشتی ساسانی پیدا کردیم که دارای محموله‌ای با خمره‌های اژدری شکل است که سفالی کاملاً ایرانی است. این کشتی در آن نقطه شناسایی شد و بررسی‌های اولیه در مورد آن انجام گرفت اما به دلیل کمبود امکانات و منابع نتوانستیم کاوش‌های بیشتری در آن انجام دهیم البته برخی از این کشتی‌ها محموله‌هایشان در سطح دریا پراکنده شده‌اند و برخی از آنها را پیدا کرده‌ایم. کشورهای عربی با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که در این حوزه داشته‌اند شاید در سالهای آینده بتوانند به توفیقاتی در این زمینه دست پیدا کنند.
به گفته این باستان‌شناس، کشورهای عربی فقدان یافته‌های تاریخی در حوزه خلیج فارس را از طریق خرید و قاچاق اشیای تاریخی که در بیشتر مواقع از ایران هستند از لنگرهای سنگی گرفته تا کشتی‌ها و قایق‌های قدیمی کوچک را می‌خرند و در موزه‌هایشان نگهداری می‌کنند. در این میان، برخی از شبکه‌ها برای انجام این خرید و فروش‌ها شکل گرفته.
او در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه ایران هنوز نتوانسته در حوزه باستان شناسی زیرآب به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کند، آیا ممکن است به دلیل حرکت امواج برخی از این آثار از سواحل ایران به سواحل عربی منتقل شوند، گفت: چیزی که غرق می‌شود در بستر دریا قرار می‌گیرد و با گذشت زمان در املاح بستر دریا فرو می‌رود و به نوعی تثبیت می‌شود. البته بخش‌های بالایی به دلیل برخورد با امواج و جزر و مد از بین می‌رود و محموله آنها نیز در بستر دریا پخش می‌شود که ابعاد پخش شدن آن نیز کوچک است از این رو این نگرانی وجود ندارد که آنچه که در سواحل ایران غرق شده به سواحل سایر کشورها برود؛ بلکه مشکل ما آن است که آنچه که در سواحل ایران وجود دارد غارت شوند و از این طریق به کشورهای عربی منتقل شوند. البته با توجه به آنکه حمایتی از حوزه باستانشناسی زیر آب در ایران نمی‌شود نگرانی‌هایی در این خصوص وجود دارد.
به گفته توفیقیان، در مقابل خلیج فارس با آن عظمت و چند هزار سال تاریخ تنها توانسته‌ایم سه تا چهار نقطه را کاوش کنیم که در مقابل گستردگی خلیج فارس هیچ است. این پتانسیل وجود دارد که بتوانیم مطالعات بیشتری در حوزه باستان شناسی زیر آب خلیج فارس داشته باشیم.
این باستان‌شناس در خصوص آنچه که از طریق خلیج فارس تجارت می‌شد نیز گفت: مهمترین کالاهایی که از طریق خلیج فارس تجارت می‌شد به خصوص در دوره ساسانیان نوشیدنی‌های ایرانی بود. البته تجارت ساخته‌های فلزی و شیشه‌ای نیز در اولویت قرار داشتند چراکه فلزگری و شیشه‌گری ایران تراز اول دنیای باستان بود. همچنین تجارت ادویه از هند رونق داشت و چین به عنوان یکی از مقاصد اصلی تجارت‌های دریایی ایران انواع چینی را از طریق خلیج فارس به ایران می‌فرستاد.
توفیقیان همچنین به کاوش‌های اخیر بندر نجیرم اشاره کرد و گفت: کالاهای فرهنگی که در بندر نجیرم که به تازگی کاوش شد نیز بدست آمده شامل سکه‌های چینی، انواع ظروف چینی است که از دوره ساسانی تا صفوی را دربرمی‌گیرد. این نشان دهنده هزار سال تجارت بین ایران و چین است. البته در میان یافته‌های ما تعداد زیادی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی نیز به دست آمد که نشان دهنده تجارت بین ایران و آفریقا و هند است که به صورت خام به بندر نجیرم آورده می‌شدند و بعد از تراش خوردن و تبدیل شدن به اشیای زینتی دوباره به عنوان صنایع دستی تجارت می‌شد این سنگ‌های قیمتی شامل یاقوت عقیق و... بود.
