مروری بر کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی ایران در گفت‌وگو با محمد عارف؛
تئاترنوشت و نمایشنامه‌پژوهی در تاریخ تئاتر ایران گم شده است/ ضرورت مطالعه پیرامون عوامل افت و خیزِ نمایشنامه در کشور
محمد عارف هدف اصلی نخستین کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی ایران را، پژوهش در نمایشنامه، آسیب شناسی ادبیات نمایشی در ایران، ایران‌شناسی تئاتر، خاستگاه شناسی تئاترنوشت و تاریخ ادبیات نمایشی عنوان کرد که به گفته او، یافته‌های آن به زودی در کتاب چکیده مقالات کنفرانس با معرفی هشتاد و یک چکیده برگزیده رونمایی می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نخستین کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی ایران توسط کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر ایران با همکاری موسسه سپندار جاودان خرد به مدت سه روز در اسفند ۱۳۹۹ در حالی برگزار شد که تاکنون چنین رویدادی در سطحی قابل اعتنا از حضور متخصصین دانشگاهی و هنرمندان پژوهشگر در زمینه ادبیات نمایشی ایران نداشته‌ایم. این کنفرانس نمونه‌ای درست و کاربردی در زمینه نمایشنامه‌شناسی و تاریخ ادبیات نمایشی در ایران از آغاز تا امروز بود که هم از لحاظ کمی، بالغ بر صد و ده نویسنده چکیده مقاله متقاضی شرکت در آن بودند و هم از لحاظ کیفی به چند و چون نمایشنامه و نمایشنامه‌نویسی در ایران از آغاز تا امروز پرداخته شد. به همین منظور با «محمد عارف» دانشیار دانشگاه و رئیس کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر ایران در این باره به گفتگو نشستیم.
خودتان کنفرانس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا به اهداف اصلی و فرعی موجود در پروپوزال آن رسیدید؟
به نظر من برگزاری کنفرانس، در هر گرایش هنری از ضروریات و الزامات جوامع پیشرفته است. فولک تئاتر یا تئاتر مردمی ایران به پشتوانه تاثیرات مهمی که بر هسته اصلی تئاتر در یونان باستان گذاشته و باید هر ساله به خاستگاه شناختی پدیده‌های خوب یا بدِ پیرامون تئاتر، به ویژه حول ادبیات دراماتیک بپردازد. کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان تئاتر ایران نیز، پیرنگ این نیاز را برای نهادی که در طول و عرض تاریخ تئاتر ایران گم شده و همه در ایران به دنبال عوامل موثرش می‌گردند، بنا گذاشت و بر این باور است که توجه ویژه جوامع تئاتری ایران به تئاترنوشت پژوهی و نمایشنامه از بدیهیات و ملزومات بوده و همچنان هست. اما اینکه دهمین دوره هیات مدیره کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان با طرح و اجرای آن به یاری موسسه خصوصی سپندار جاودان خرد، توانسته در اجرای کامل پروپوزال خود موفق باشد یا خیر، به نظرم باید در فضایی علمی پژوهشی و با حضور مقاله شناسان، استادان صاحب کرسی دانشگاه‌ها، درام نویسان، منتقدین و اصحاب اندیشه مورد مداقه و تطبیق با نمونه‌های بین‌المللی قرار گیرد.
تلاش شش ماهه کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان از تابستان تا اسفند ۱۳۹۹ آن هم در فضای مسدود و محدود و پر خطر وقت، به بار نشست که در جای خود قابل تحسین است. این کنفرانس با این رویکرد، کاربردی به نظر می‌رسد. در این میان کدام یک از اهداف شما میسر شد؟ نتایج حاصل از سخنرانی‌ها یا دستاوردهای مکتوب؟
هر دو بر همان اساس که در پروپوزال تعریف شده بود، انجام شد. هفت پنل سخنرانی و یک میزگرد با بیست و چهار مقاله توسط سی و هفت پژوهشگر تئاتر در سه روز، که همه فوق لیسانس و دکتری مرتبط با ادبیات نمایشی بودند، به صورت وبینار ارائه گردید. امیدوارم در فرصت مناسب توسط روابط عمومی انجمن صنفی سراسری نمایشنامه‌نویسان و مترجمان، یا هر نهادی دیگر به طور متناوب پخش شود و علاقه‌مندان نمایشنامه‌پژوهی ایران به پاسخ‌های مناسب با پرسش‌های خود برسند. از دیگر اهداف کنفرانس انتشار مقالات برتر در مجلات معتبر مورد تایید وزارت علوم ایران بود. چاپ هشت مقاله در مجله علمی پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس مورد تایید وزارت علوم ایران و انتشار دو کتاب، یکی چکیده مقالات و دیگری مجموعه مقالات به سردبیری پروفسور فرهاد ناظرزاده کرمانی، با نمایه آی اس سی به زودی با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر خواهد شد و در اختیار شرکت‌کنندگان و انجمن‌های تئاتری و سایت‌های مجلات معتبر وزارت علوم قرار خواهد گرفت.
چه زمانی می‌توانیم بخشی از دستاوردهای آن را در کتابی که از چکیده مقالات منتشر می‌شود ببینیم. آیا می‌توان این کتاب را ویترین نخستین دوره این رویداد دانست؟
هدف اصلی کنفرانس، طبق محورهای مطالعاتی در فراخوان، پژوهش در نمایشنامه، آسیب شناسی ادبیات نمایشی در ایران، ایران‌شناسی تئاتر، خاستگاه شناسی تئاترنوشت و تاریخ ادبیات نمایشی بوده که یافته‌های آن به زودی در کتاب چکیده مقالات کنفرانس با معرفی هشتاد و یک چکیده برگزیده رونمایی می‌شود و در دسترس شرکت کنندگان قرار خواهد گرفت. پس از آن نیز کتاب مجموعه مقالات با محتوای سی و هفت مقاله که غالبا کاربردی‌اند، منتشر و رونمایی خواهد شد. داوران مقالات از استادان صاحب کرسی در زمینه مقاله شناسی دانشگاه‌ها بوده و سردبیران سه مجله علمی پژوهشی نیز مقالات را ارزیابی و انتخاب کرده‌اند. البته پایگاه علمی پژوهشی این مجلات، ویترین نخستین دوره رویداد مهم ملی نمایشنامه پژوهی ایران خواهد بود.
پیش‌بینی می‌کنید کنفرانس چه تاثیری بر فضای نمایشنامه‌نویسی بومی ما و همچنین ارتباطش با خارج از مرزهای کشور داشته باشد؟
میزان بهره‌برداری درام نویسان از یافته‌ها و نتایج حاصل از پژوهش‌های ارائه شده در کنفرانس را نمی‌دانم و نمی‌توانم حدس بزنم. این پیش فرض به علاقه و نیاز درام‌نویسان به پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای، اسنادی موجود بستگی دارد. اما به نظر می‌رسد که حضور شرکت کنندگان در کنفرانس و یافته‌های سخنرانان در سه روز و آرشیو سه کتاب از مجموعه مقالات در کتابخانه ملی ایران و دانشگاه‌ها می‌تواند تاثیری شایسته بر دیدگاه‌ها، نظرها و قلم‌های علاقه‌مندان میدان تحقیق و آزمایشگاه برای به‌شناختی ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و تاریخ شناسی ادبیات نمایشی در ایران گردد. علاوه بر این‌ها، با توجه به ساختار جهانی کنفرانس/فستیوال‌های بین‌المللی تئاتر در کشورهای پیش‌رو، از جمله اوربینو در ایتالیا، فستیوال/کنفرانس‌های تئاترشناختی در بریتانیا، درام شناسی در کرسی‌های تئاتری دانشگاه‌های امریکا و حتی در هند، امیدواریم نتایج حاصل از این کنفرانس یعنی مقالات بتواند مبنای تبادل نمایشنامه‌پژوهان و تئاترنویس‌های ایرانی با سایر کشورهای جهان قرار گیرد.
استقبال دانشگاهیان و سازمان‌های مرتبط با تئاتر از این رویداد مهم ملی چگونه بود؟
حدود سی و دو نفر از استادان شناخته شده دانشگاهی و پژوهشگران متخصص در زمینه مقاله و صاحب نظران ادبیات نمایشی ایران در این کنفرانس حضور داشتند که در کمیته‌های پنج گانه به بررسی، تحلیل، داوری، انتخاب، نقد و سخنرانی پرداختند. خانه تئاتر ایران و مرکز هنرهای نمایشی نیز کنفرانس را از آغاز تا پایان همراهی کردند.
علاوه بر این‌ها، نام تعدادی بازیگر و کارگردان و داستان‌نویس نیز در کنفرانس به چشم می‌خورد. این حرکت حساب شده و برگرفته از تکنیک پژوهش محوری این کنفرانس بود؟
بله. هم در کمیته علمی، هم در پنل سخنرانی و هم در داوری مقالات نیز از تعدادی استاد و هنرمند فرهیخته در گرایش‌های دیگری از هنرهای نمایشی بهره برده شد. یکی از محورهای مطالعاتی در کنفرانس، توجه به دراماتورژی، اقتباس و اهمیت چگونگی تبدیل، اختصاص داده شده بود بنابراین حضور چند کارگردان از انجمن‌های کارگردانان و بازیگران و یک نفر داستان نویس مانند جمال میرصادقی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسید. که حضور آنها بسیار ارزشمند و مغتنم بود.
کرونا و دورکاری ستاد اجرایی چه تاثیری بر روند برگزاری رویداد گذاشت؟
البته معمولا کنفرانس‌های ملی یا بین‌المللی در ایران و خارج از ایران با حضور سخنرانان و میزگردهای رو‌در‌رو جذابیتی ویژه دارد، اما هم‌زمانی انتخاب دهمین دوره هیات مدیره کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان با پدیده کروناویروس، مانع برگزاری حضوری کنفرانس گردید. با این حال چون مهم‌ترین هدف از برگزاری نخستین کنفرانس نمایشنامه پژوهی ایران، مطالعات پهنا/ژرفانگرانه برای رسیدن به عوامل موثر بر افت و خیزِ پدیده‌ای به نام نمایشنامه در ایران بود، اهمیت شاکله برگزاری آن در گام‌های بعدی قرار گرفت و پروپوزال نخستین کنفرانس به اهداف اصلی خود که نمایشنامه پژوهشی ملی بود، رسید.
